2. KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.3. ÖĞRETİM STİLİ
2.3.2. Grasha’nın Öğretim Stili Kategorileri
Grasha (1996) öğretmenleri sahip oldukları özelliklere göre beş farklı öğretim stili kategorisine ayırmıştır. Ona göre öğretim stili öğretmenin kişiliğinin bir parçasıdır. Bir öğretmen belirlenen beş öğretim stilinden sadece birine uymamaktadır. Fakat bir ya da birkaç alana ait özellikler diğerlerine göre ağır basar (Grasha, 2002). Öğretmenin hangi öğretim sitiline sahip olduğu onun öğretimde sergilediği davranışlara göre belirlenmektedir. Grasha belirlediği öğretim stillerini ve onlara ait özellikleri şu şekilde sıralanmaktadır:
A- Kolaylaştırıcı Öğretim Stili (Facilitator Teaching Style): Kolaylaştırıcı öğretmenler, esnektir ve öğrencilerini anlamaya özen göstermektedirler. Öğrencileri kendi öğrenmelerinden sorumlu bireyler haline getirmeye çalışmaktadırlar. Bu modelin avantajları; bireysel esneklik, öğrenci ihtiyaçlarına yoğunlaşma ve alternatifleri görebilme olarak belirtilmektedir. Fakat bu öğretim stilini kullanmak fazla vakit almakta ve hatta zaman kaybına bile sebep olabilmektedir (Grasha, 1996; 2002).
B- Temsilci Öğretim Stili (Delegator Teaching Style): Temsilci öğretmenler, öğrencilerini bağımsız çalışmaya teşvik etmektedirler (Grasha, 2002). Bu öğretmenler, öğrencilerinin araştırmacı olarak yetişmesini sağlamaya çalışmaktadırlar. Öğrencilerin özerk olarak hareket etmelerini sağlamaktadır (Üredi, 2006). Bu öğretim stili öğrencilerin bireysel öğrenmelerinde onlara inisiyatif verme ve onları destekleme gibi avantajlara sahip olmasına rağmen bazı öğrencilerin kendilerinin doğrudan desteklenmediğini düşünmeleri ve üstelik öğretmenin öğrencilerin kapasitelerini yanlış değerlendirmesi sonucu onlara verdiği rolleri yerine
getirememeleri ve bunun sonucunda öğrencilerin başarısız olması gibi dezavantajları da beraberinde getirebilmektedir (Aktan, 2012; Grasha, 2002).
C- Uzman Öğretim Stili (Expert Teaching Style) : Bu stil öğretmen merkezli bir öğretim stilidir. Bilgi kaynağı olarak görülen öğretmen, öğrencilerin ihtiyaç duyduğu bilgileri onlara aktaracak ve programın amaçlarına ulaşmaya çalışacaktır. Bu stilin en önemli avantajı, bilgi ve beceri aktarımının en kısa sürede en üst seviyede gerçekleştirilmesidir. Diğer yandan, bilgi düzeyi tam olmayan öğretmenler verimsiz bir eğitim sürecine sebep olmakta ve her hangi bir problemin altında yatan gerçeğin bulunmasını da zorlaştırmaktadır (Grasha, 2002).
D- Otorite Öğretim Stili (Formal Authority Teaching Style): Öğretmen sınıfta kuralları koyan ve beklentileri açık bir şekilde ifade edendir. Geleneksel öğretmen merkezli eğitim anlayışının temsilcisidir. Hatta öğrencilere karşı sergilediği tavır ve davranışlar olması gerekenden fazla serttir. Avantajı ise öğrenci de öğretmen de açık bir şekilde üzerine düşen görevin ne olduğunu bilmektedir. Fakat aşırı katı öğretmen tutumu, standart tek tip bir öğrenci profili ile sonuçlanmakta, başka bir ifade ile bireysel farklılıkların göz ardı edilmesi hatta ortadan kaldırılması gibi bir sonucu doğurabilmektedir (Grasha, 2002; Üredi, 1996).
E- Kişisel Öğretim Stili (Personal Teaching Style) : Öğretmenin sınıfta rol model oluşturduğu stildir. Öğretmen, öğrencilerinden kendi yaklaşımını taklit etmelerini ister ve bu yolla bireylerin kişisel gelişimlerine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Öğretmenin sergilediği modelin öğrenciler üzerindeki olumlu etkisi bir avantaj olarak ortaya çıkarken, öğretmenin sergilediği modelin en iyisi olduğuna dair öğrencilerde meydana gelecek olan algı, onların alternatifleri göz ardı etmesine sebep olmaktadır (Grasha, 2002; Üredi,1996).
Öğretmenlerin öğretim stilleri ve oynadığı roller arasında bir ilişkinin varlığından söz edilebilir. Öğretmen merkezli öğretim stillerinden, öğrenen merkezli öğretim stiline doğru gidildikçe öğretmenin sınıf içinde oynadığı rol, bilginin kaynağı olmaktan çıkarak bilgiye ulaşılması konusunda yardımcı olan bireye doğru ilerler. Öğretimde kendini merkeze almaktan çok öğrenciyi merkeze almaktadır. Öğretmenlerin sahip olduğu öğretim stiline göre oynadığı rollerin öğrenci davranışları üzerinde bir dizi avantaj ve dezavantajları olabilmektedir. Bu avantaj ve dezavantajlar ile öğretim stillerine göre öğretmen rolleri Tablo 3’de özetlenmiştir.
Tablo 3. Öğretim Stili Türüne Göre Öğretmen Rolleri, Öğretim Stillerinin Avantaj ve Dezavantajları
Öğretim Stili Öğretmen Rolleri Dezavantajları Avantajları
Uzman Kuralcı, Sorgulayıcı Ders Anlatıcı Derecelendirici İçerik Uzmanı Bilgilendiren Danışman Ön öğrenmeleri yetersiz öğrencilerde başarısızlığa sebep olur.
Bilgi ve beceri aktarımının en kısa sürede en üst seviyelerde olması.
Otorite
Kişisel Model
Geri Bildirim Verici Görevlendirici Ders Anlatıcı Derecelendirici Biçimlendirici- Değerlendirici Koçluk Rol Model
Geri Bildirim Verici Materyal
Tasarımcısı Aktif Tasarımcı Aktör/Yönetmen
Aşırı disiplin, tek düze öğretim sebebi ile bireysel farklılıklar göz ardı edilir. Öğretmenin sergilediği rolün öğrenciler tarafından benimsenmesi kolaydır. Öğretmen de öğrenen de hedefin ne olduğunu ve neler yapılması gerektiğinin farkındadır.
Öğrencilerde oluşan tek bir modelin varlığına dair inanç alternatiflerin göz ardı edilmesine sebep olur.
Kolaylaştırıcı
Geri Bildirim Verici Aktif Dinleyici Sorgulayıcı Tartışma Yöneticisi Aktif Tasarımcı Koordinatör Arabulucu Süreç Gözlemcisi Örnek Olay Tasarımcısı
Fazla vakit alır, hatta zaman kaybına bile sebep olabilir.
Bireysel esneklik öğrenci ihtiyaçlarına yoğunlaşma ve alternatifleri görebilmeyi sağlar. Temsilci Danışman Kaynak Kişi İçerik Uzmanı Tarafsız Yardımcı Bilgilendiren Danışman Kendi öğrenmesinde sorumluluk alma endişeye sebep olabilir, verilen rollerin yerine getirilememesi başarısızlığa sebep olabilir. Öğrencilerin bireysel öğrenmelerinde onlara inisiyatif verilmesini ve onların desteklenmesini sağlar.
Grasha, yaptığı araştırmalar sonucu belirlediği beş öğretim stilini, bir öğretmenin birden fazla gruba ait özellikleri yoğun şekilde göstermesi sebebiyle
birleştirerek dört yeni grup oluşturmuştur. Bu gruplar şu şekildedir (Aktan, 2012; Grasha, 2002):
A- Uzman/Otorite Öğretim Stili: Bu stile sahip olan öğretmen geleneksel öğretmen olarak adlandırılabilecek özellikleri sergilemektedir. Başka bir ifade ile sınıf içi özgürlüklerin sınırlı olduğu bir öğrenme atmosferi ile birlikte düz anlatım, soru cevap tekniklerinin kullanıldığı bir süreci izlemektedir. Öğretmenler mutlak otoritedir ve bilginin asıl kaynağıdır. Öğretmenlerin ortaya koydukları tartışılmaz doğrulardır. Bu öğretmenler için değerlendirme yazılı ya da sözlü sınavlardan alının puanlardan elde edilen sonuçlara göre yapılmalıdır (Grasha, 2003). Bağımlı, katılımcı ve rekabetçi öğrenme stiline sahip öğrenciler için uygun olabilecek bir öğretmen stilidir.
B- Kişisel Model/Uzman/Otorite Öğretim Stili: Öğretmenin rol model olduğu, yapılması gerekenler ile ilgili yol gösterici olarak görev aldığı ve öğrencinin dikkatini çekme gibi aşamalarda ise otoriter bir tavrın sergilendiği öğretim stilidir. Öğretmen kişisel tecrübelerini aktararak öğrencilere rehberlik ederken, bir yandan da onların kendisini örnek almalarını sağlamak için özen göstermektedir. Öğretmen iş birlikli çalışma, tartışma gibi teknikleri uygulamakta ve gerektiği noktalarda mini dersler anlatmaktadır (Grasha, 2003). Bu stil katılımcı, bağımlı ve iş birlikli öğrenme stiline sahip öğrencilerin bulunduğu sınıflarda daha etkili olabilecek bir stildir. Bu stili uzman/otorite stilinden ayıran nokta ise öğretmenin sınıf içinde öğrenciye sağladığı özgürlüğün daha fazla olmasıdır (Üredi, 2006).
C- Kolaylaştırıcı/Kişisel Model/Uzman Öğretim Stili: Bu stil, öğretmenin öğrencileri aktif duruma getirdiği, aynı zamanda rol model olarak öğrencileri öğrenmeye teşvik ettiği ve gerektiği zaman bilgi kaynağı olarak da öğrencileri destekleyen öğretim stilini ifade etmektedir. Bu stile sahip öğretmenler, sınıfta işbirlikli öğrenmeyi, öğrenci katılımını teşvik ederken öğrencilerin fikirlerini ön planda tutmayı amaçlaktadırlar. Drama, örnek olay, tartışma gibi teknikleri sınıf içerisinde sıkça uygulamaktadırlar (Grasha ve Yangarber-Hicks, 2000). Bu stil, işbirlikçi, katılımcı ve bağımsız öğrenme stiline sahip öğrenciler ile birlikte çalışan öğretmenlerin tercih etmesi geren bir stildir (Grasha, 2002).
D- Temsilci/Kolaylaştırıcı/Uzman Öğretim Stili: Öğrencilerin kendi öğrenmelerinden sorumlu olduğunu düşünen öğretmenlerin sahip olduğu bir stildir. Öğretmen, öğrencilerin ihtiyaç duyduğu anda bilgi veren rolünü de oynaması sebebi ile uzman stilinin özelliklerini da taşımaktadır. Bununla birlikte, öğrenenin özgür olması ve bireysel ve grup çalışmalarının yapılması öğretmenin kolaylaştırıcı ve temsilci
stillerine ait özellikleri de sergilemesini gerektirmektedir (Grasha ve Yangarber- Hicks, 2000). Bağımsız, işbirlikçi ve katılımcı öğrenme stiline sahip öğrenciler ile çalışan öğretmenlerin bu stile ait özellikleri sergilemeleri daha uygun olacaktır (Grasha, 2002).
Grasha’nın ortaya koyduğu beş stili birleştirerek meydana getirdiği bu yeni stil gruplarının hepsinde uzman öğretmen stili vardır. Bunun temel sebebi öğretmenin hangi stili uygularsa uygulasın gerektiğinde öğrenme sürecine müdahale ederek dönüt ve düzeltmeler yapmak zorunda olmasıdır (Grasha ve Yangarber- Hicks, 2000; Grasha, 2002).
2.3.2.1.Öğretim Stilinin Seçimini Etkileyen Faktörler
Öğretmenin seçtiği öğretim stili sadece öğretmenin bireysel özelliklerine bağlı değildir. Grasha’ya (2002) göre öğretim stili seçimini etkileyen başka faktörler de vardır, Grasha bu faktörleri beş grupta toplamıştır (Grasha, 2002: 140-141) :
Öğrencinin Kapasitesi: Her öğrencilerin problemlerle baş etme becerisi birbirinden farklıdır. Örneğin tıp fakültesi birinci sınıf öğrencisi ile son sınıf öğrencisinin hastaya doğru teşhis koyma becerileri farklı olacaktır. Çünkü bilgi düzeyleri birbirinden farklıdır. Bu sebeple, öğrencilerin kapasitelerinin doğru belirlenmesi ve öğretmenin buna uygun bir öğretim stilini uygulaması, istenilen hedefe ulaşmayı kolaylaştıracaktır. Başka bir ifade ile tecrübesiz öğrencilerin olduğu bir grupta uzman ve otorite öğretim stillerinin bir bileşkesi tercih edilirken, daha tecrübeli bir grupla çalışırken kolaylaştırıcı, temsilci ve uzman öğretim stillerinin birlikte kullanımı daha çok fayda sağlayacaktır. Ayrıca, öğrencilere doğru öğretim stili kullanarak yaklaşmak öğrencilerin kendilerine olan güven duygularını da destekleyecektir. Örneğin, daha tam olarak bir alanda beceri kazanmamış öğrencileri fazla özgür bırakmak onları başarısızlığa itebilirken, yeterince tecrübeli öğrencilere de sorumluluk vermemek onlarda kızgınlık ve öz güven eksikliğine sebep olabilmektedir.
İletişim Kurmak ve Sürdürmek: Öğrenci ile uyum içinde olmak verimli bir ikili ilişki için en önemli unsurlardan birisidir. Bunun için; iletişim kanalları daima açık tutulmaya çalışılmalı, öğrenenler dikkatli dinlenmeli ve onların fikirlerine önem verilmeli, öğrencilerin problemlerine karşı hassas olunmalı ve çözüm süreci desteklenmelidir. Pozitif dönütler vermeye özen göstermeli ve son olarak da özetleme, aktif dinleme gibi yöntemler kullanarak öğrenciye dinlendiğini hissettirmelidir. Bu sebeple yeterli ve iyi bir iletişim için uzman-
formal otorite stili doğru bir tercih olmayacaktır. Kişisel model – kolaylaştırıcı- temsilci öğretim stillerinin tercih edilmesi etkili iletişim kurmak için daha doğru olacaktır.
Öğretmenin Görevleri Kontrol Etmesinin Gerekliliği: Beceri, öğrenciye verilecek olan görevlerin sınırlarını belirleyecek olan ölçüttür. Belirli bir alanda yeterince beceri ve bilgiye sahip olan bir öğrencinin sürekli olarak kontrol edilmesi ve ne yapması gerektiğinin söylenmesi öğrenen için bir engeldir. Dolayısı ile gerekli olan en düşük seviyede kontrol öğrenenin desteklenmesi için önemlidir. Kolaylaştırıcı - temsilci öğretim stilleri, öğretmen ve öğrencinin arasındaki kontrol etme görevinden kaynaklanan sorunları en az düzeye indirebilir.
Öğrenme Stili: Öğrenme stili bireyin öğrenme sürecinde tercih ettiği yoldur. Bireyin geçmiş yaşantıları ve öğrenilen konunun özelliğine göre bireyin öğrenme stili farklılık gösterebilir. Fakat bireylerin öğrenme stilleri ile öğretmenin öğretim stilleri arasındaki uyum önemlidir. Bu durumda şu şekilde bir eşleşmeden bahsedilebilir:
Yapı 1:
Öğretmen: Uzman – Otorite
Öğrenci: Bağımlı, Katılımcı, Rekabetçi. Yapı 2:
Öğretmen: Kişisel Model – Uzman – Otorite Öğrenci: Katılımcı, Bağımlı-İşbirlikçi.
Yapı 3:
Öğretmen: Kolaylaştırıcı – Kişisel Model – Uzman Öğrenci: İşbirlikçi, Katılımcı-Bağımsız.
Yapı 4:
Öğretmen: Kolaylaştırıcı – Temsilci – Uzman Öğrenci: Bağımsız – İşbirlikçi - Katılımcı.
Durumsal Faktörler: Öğrencinin aniden ortaya çıkan istekleri, eğitim ortamında beklenmedik değişikler ya da anlık durumlarda, öğretmen öğretim stili tercihini değiştirebilir. Örneğin tıp eğitiminde acil bir duruma müdahale sırasında öğretmen uzman – otorite stilini seçmek zorunda kalabilir. Ya da öğrencinin bir mesleki eğitim sırasında hayati tehlike yaratabilecek cihazları kullanması gereken durumlarda bu tür bir öğretim stili tercih edilebilir. Fakat
yine aynı durumda istenen beceriyi yeterince kazanmış bir öğrenci ile çalışırken kolaylaştırıcı - kişisel model stili tercih edilebilir. Dolayısı ile aynı durum için çalışılan öğrencinin durumuna göre farklı öğretim stilleri tercih edilebilir.