4.3. Ekonometrik Yöntem
4.3.3. Granger Nedensellik Analizi
Bundan önce yaptığımız ekonometrik çalışmalar, değişkenler arasındaki bağımlılık ilişkisini incelemekteydi. Değişkenler arasındaki bağımlılık ilişkisi, ortada bir nedensellik ilişkisinin varlığını ortaya koymamaktadır. Nedensellik analizleri ile
değişkenler arasında birbirlerini etkilemenin yönü araştırılmaktadır. Bu analizler içerisinde en çok kullanılanı ise Granger nedensellik analizidir.
Granger nedensellik analizi, Y’nin tahmini, X’in geçmiş değerleri kullanıldığında, geçmiş değerler kullanılmadığından daha başarılı ise X, Y’nin Granger nedenselliğidir şeklinde tanımlanabilir. Bu ilişkiyi X=> Y şeklinde gösterilir.(Gökçe, 2002: 45)
Granger nedensellik analizinde dört durum bulunmaktadır. Bu durumlar incelenecek olursa;
X=>Y X’ten Y’ye doğru bir nedensellik ilişkisi bulunmaktadır.
X<=Y Y’den X’e doğru bir nedensellik ilişkisi bulunmaktadır.
XY çift taraflı bir nedensellik ilişkisi bulunmaktadır.
XY İki değişken arasında nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır.
t
X ve Yt gibi iki değişken arasındaki doğrusal Granger nedenselliği test etmek
için aşağıdaki gibi bir VAR (Vector Autoregressive) modeli tahmin edilmektedir.
0 1 2 1 1 1 p p t i t i i t i t i i Y Y X
(2.5) 0 1 2 2 1 1 p p t i t i i t i t i i X Y X
(2.6)Burada, fark işlemcisini, p gecikme uzunluğunu,
ve tahmin edilecek parametreleri ve
t beyaz gürültü sürecine sahip hata terimlerini göstermektedir.Eşitlik (2.5)’de “Xt değişkeninden Yt’ye doğru Granger nedensellik yoktur” sıfır
hipoteziH0:
2i 0 biçiminde tanımlanır ve buna Wald (F-testi) testi uygulanır. Eğer sıfır hipotezi reddedilirse, yani gecikmeli parametrelerden en az biri sıfırdan farklıysa, Xt değişkeninden Yt’ye doğru Granger nedensellik olduğu sonucunaBurada önemsenmesi gereken bir husus, serilerin durağan olması gerektiğidir. Eğer seriler durağan değilse, seriler arasında eşbütünleşme olma ihtimali ortaya çıkmaktadır. Eğer böyle bir durum var ise, VAR modelleri hata düzeltme modeli şeklinde tahmin edilmeli ve sonra nedensellik testi yapılmalıdır. Durum bunun tam tersi ise, yani seriler aynı dereceden bütünleşik ve aralarında eşbütünleşme ilişkisi yoksa VAR modelleri serilerin farkları kullanılarak tahmin edilmelidir.
Granger(1987)’a göre, nedensellik testinde VAR modelinin serilerin ilk farkında düzenlenmesi gerekir. Eşbütünleşme bulunmasına rağmen, sistem değişkenler arasında eşbütünleşme özelliklerini temsil etmediği için sonuç yanıltıcı olabilir. Bu eksikliği gidermek için aşağıdaki şekilde bir vektör hata düzeltme modeli tahmin etmek gerekiyor.
1 1 0 1 2 1 1 1 1 1 p p t i t i i t i t t i i Y Y X ECT
(2.7) 1 1 0 1 2 2 1 2 1 1 p p t i t i k t i t t i i X Y X ECT
(2.8)Bu denklemde ECT, uzun dönem eşbütünleşme ilişkisinin hata terimini temsil etmektedir. Bu yüzden ECTt1 hata düzeltme terimidir. Kısa dönemde X’ten Y’ye
nedensellik olmadığını Wald (F-test) testi kullanarak incelenir. Bu 2.7. denklemde H0:
α
2i:0 şeklinde ifade edilir. Aynı şekilde, 2.8. denklemde X’ten Y’ye nedensellikTablo 4.11: Granger Nedensellik Analizi Sonuçları Ho F istatistiği Prob. LENR LRGSYİH 0,21773 0,8055 LRGSYİH LENER 1,35991 0,2707 LCAP LRGSYİH 2,25647 0,1206 LRGSYİH LCAP 3,97518 0,0284 LEXP LRGSYİH 4,05229 0,0267 LRGSYİH LEXP 0,15194 0,8596 LCAP LENER 1,57055 0,2231 LENER LCAP 3,42641 0,0445 LEXP LENER 7,04742 0,0028 LENER LEXP 0,67706 0,5150 LEXP LCAP 3,50811 0,0416 LCAP LEXP 0,22920 0,7964
Çalışmada öncelikli olarak VAR modeli oluşturulmuş ve LR, FPE, AIC, SC VE HQ bilgi kriterlerine göre gecikme sayısının iki olarak ele alınması kararlaştırılmıştır. Çalışma sonucunda nedensellik ilişkisi bulunan seriler koyu tonlarda gösterilmiştir.
Toplam enerji tüketiminden reel gayrisafi yurtiçi hasılaya doğru veya reel gayrisafi yurtiçi hasıladan toplam enerji tüketimine doğru herhangi bir nedensellik ilişkisi bulunamamıştır. Prob. değerlerine baktığımızda iki değişkenin %1,%5 ve %10 anlamlılık düzeyinde birbirlerine karşı herhangi bir Granger nedenselliğinin olmadığını gözlemlenmiştir.
SONUÇ
Modern üretim teknikleri açısından enerji, neredeyse emek ve sermaye gibi faktörlerle aynı düzeyde önem arzetmektedir. Emek gücü ile belirli bir düzeye kadar sınırlanan üretim, enerjinin kullanılmaya başlaması ile birlikte çok daha fazla çıktı elde edilmesi yoluyla artırılmıştır. Bu çalışmayla birlikte enerjinin üretim üzerindeki etkisi araştırılmış ve sonuçlar ortaya koyulmuştur.
Çalışmada enerji kaynakları, kaynakların Dünya’da dağılımı, rezerv ve üretim miktarları ile tüketim miktarları gösterilmiştir. Bu kaynaklar içerisinde en fazla kullanılanı fosil enerji kaynakları olmuştur. Yalnız, fosil enerji kaynaklarının tükenebilir bir enerji kaynağı olduğunu ve atmosfere verdiği zararın azımsanmayacak ölçüde olduğunu unutmamak gerekmektedir. Atmosfere verilen bu zarar son yıllarda yapılan bazı anlaşmalar ile en aza indirgenmeye çalışılmaktadır.
Yenilenebilir enerji kaynakları, hem çevreye daha az zarar verdiği için hem de enerji tüketiminde dışa bağımlılığı azalttığı için Dünya’da gün geçtikçe daha da önemsenmeye başlamıştır. Ülkeler yenilenebilir enerji kaynaklarından daha etkin yararlanabilmek için çeşitli altyapı yatırımları, ar-ge harcamaları yapmaktadır. Yıllara göre yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına bakıldığında ise gözle görülür bir artış oluğunu gözlemlenmiştir.
Türkiye’de enerji üretim ve tüketimini incelendiğinde ise Dünya ortalamasının çok çok altında olduğu ortaya çıkmaktadır. Türkiye’nin enerji üretimine bakıldığında fosil yakıtların oranının çok çok yüksek olduğunu görünmektedir. Yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli çok fazla olmasına rağmen gerekli hassasiyeti gösterilmediği için bu kaynaklardan yeterince faydalanılamamaktadır. Özellikle ithalatın büyük kısmının enerjiye dayanması, enerji politikasının gözden geçirilmesi mecburiyetini ortaya çıkarmaktadır.
Enerji tüketiminin ekonomik büyümeye etkisi, eşbütünleşme analizi ve nedensellik testi ile ele alınmıştır. Uygulamada önce Zivot-Andrews yapısal kırılmalı birim kök testi ile serilerin durağan olup olmadığı, durağansa düzeyde mi yoksa farkında mı durağan olduğu araştırılmıştır. Birim kök testi sonucunda serilerin birinci
farklarında I(1) durağan oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Daha sonra Gregory-Hansen yapısal kırılmalı eşbütünleşme analizi yapılmış, serilerin sabitte ve trendde kırılma altında eşbütünleşik olduğu ortaya çıkmıştır. Bu eşbütünleşme analizi seriler arasında en az bir tane nedensellik ilişkisinin olabileceği sonucunu vermiştir.
Granger nedensellik analizi sonuçları, toplam enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasında doğrudan bir ilişkinin olmadığını göstermektedir. Yine bu çalışmaya göre, reel GSYİH’dan sermayeye, ihracattan reel GSYİH’ya, toplam enerji tüketiminden sermayeye, ihracattan hem enerjiye hem de sermayeye doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.
Bu nedensellik ilişkileri detaylarıyla incelendiğinde dolaylı yoldan enerji tüketiminin ekonomik büyümeyi etkilediği sonucu görülmektedir. İhracatın hem enerji tüketimini, hem sermayeyi hem de Reel GSYİH’yı etkilediği söylenmişti. Türkiye gibi enerjisi ithalata bağlı bir ülkenin bu finansmanı sağlayabilmesi açısından ihracat önemli bir etmen olacaktır. Devletin ihracata dönük sanayi stratejisi bu bağlamda başarılı olarak nitelendirilebilir. Enerji tüketim seyrine bakıldığında Türkiye açısından bir artış trendi söz konusudur. Bu artışın önümüzdeki yıllarda da devam edeceği öngörüsünde bulunursak, devletin ihracatı teşvik edici kararlar alması, ihtiyaç duyulacak enerji ithalatının finansmanında da önemli rol oynayacaktır.
İhracatın bir diğer nedensellik ilişkisi içerisinde olduğu değişken sermayedir. Bir ülkede ihracatın artması, sermaye birikiminde de bir artışa neden olabilecektir. Tabi sadece ihracattaki artış bu konuda yeterli olmayacaktır. Marjinal tasarruf eğiliminin de en azından sabit kalması gerekmektedir. Gelirinde artış olan ülke, sermaye birikiminde de bir artış yaşayacaktır. Sermaye yatırıma dönüştükçe üretim artacaktır. Üretim artışı için gerekli olan enerji tüketiminde de dolaylı olarak bir artış yaşanacaktır.
İhracattan reel GSYİH’ya doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi iktisat teorisi ile de uyumlu bir sonucu ortaya koymaktadır. İktisat teorisinde ihracat enjeksiyonlar sınıfında yer almaktadır. Yani ihracatta meydana gelen bir artış reel GSYİH’da da bir
artışa olanak sağlayacaktır. Bu aşamada yine dolaylı yoldan bir enerji artışının yaşanabileceği söylenebilir.
Yukarıda değinilen iki nedensellik ilişkisi aslında dolaylı yoldan enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasında çift yönlü bir nedenselliğin olabileceğini de göstermektedir. İhracat ile toplam enerji tüketimi arasındaki nedensellik ilişkisi sonucunda reel GSYİH’da da bir artış yaşanacağından bahsedilmişti. İhracat ile sermaye birikimi arasındaki nedensellik ilişkisi sonucunda da reel GSYİH’da meydana gelen artışın toplam enerji tüketimini artıracağını ifade edilmişti. Buradan her ikisinin de birbirlerinin nedenselliği olabileceği düşünülebilir.
Tüm bu sonuçlar ışığında, devletin enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasındaki bu dengeyi pozitif yönde değerlendirebilmesi için, ihracata öncelik verecek politikalar yürütmesinin faydalı olabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Sadece ihracat ağırlıklı politikaların uzun dönemde bu pozitif etkisinin azalabileceği gerçeğini de unutmamak gerekmektedir.
Dünya’da enerji fiyatlarında meydana gelen yükseliş, yakın zamanda faydalı olabileceğini öne sürdüğümüz ihracat politikalarının etkisini azaltabilir. Buna tedbir olarak yenilenebilir enerji kaynaklarının daha etkin şekilde değerlendirilmesi, hem enerjide dışa bağımlılığımızı azaltacak, hem de fosil yakıtların çevreye verdiği zararların minimize edilmesine olanak sağlayacaktır. Bu zararların yol açtığı maliyetler de ülke ekonomisi açısından negatif bir etkiye neden olmaktadır.
KAYNAKÇA
ACAR, Çağdaş (2007). Petrol ve Doğalgaz(1. Baskı), Ankara, ODTÜ Yayıncılık. Ağır, Hüseyin, Kar, Muhsin (2010). Türkiye’de Elektrik Tüketimi ve Ekonomik Gelişmişlik Düzey İlişkisi: Yatay kesit Analizi, Sosyo Ekonomi Dergisi, Özel Sayı, 150 -175
Akarca, A.T. ve Long, T.V.(1980), On the Relationship Between Energy and GNP: A Reexamination, Journal of Energy and Development, 5, 326-331
AKKOYUNLU, Atilla (2006). Türkiye'de Enerji Kaynakları ve Çevreye Etkileri, TASAM Enerji ve Kalkınma Sempozyumu, TASAM Yayınları, 131-145
AKSOY, Niyazi (2003). Jeotermal Enerji Rezervuar Gözlemi, TESKON 2003 Jeotermal Enerji Doğrudan Isıtma Sistemleri, Temelleri ve Tasarımı Seminer Kitabı, 187-203
ALTINAY Galip ve Erdal KARAGÖL(2004), Structural Break, Unit Root, and the Causality Between Energy Consumption and GDP in Turkey, Energy Economics, 26, 985-994.
ALTINAY, Galip ve Erdal KARAGÖL(2005), Electricity consumption and Economic Growth: Evidence from Turkey, Energy Economics, 27, 854-855
ARAT, Tuğrul ve BAYKAL Senem(2004). AB Çevre Politikası Bağlamında Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Türkiye, AB'nin Enerji Politikası ve Türkiye, Ulusal Politika Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
BAYRAÇ, H. Naci ve YENİLMEZ, Füsun(2005). Türkiye'de Petrol Sektörü, (www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/Naci1.doc, Erişim Tarihi: 19.10.2012)
BERBER, Metin (2004), İktisadi Büyüme ve Kalkınma (2. Baskı), Trabzon, Derya Kitabevi,
BP (British Petroleum). (2011). Statistical Rewiew of World Energy Report. London ÇENGEL, Yunus A.(2003). Dünyada ve Türkiye'de Jeotermal, Rüzgar ve Diğer Yenilenebilir Enerjilerin Kullanımı, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, TMMOB, 3-4 Ekim Kayseri, 1-14
ÇETİNKAYA, Murat(2004), Türkiye Ekonomisinde Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımının Önemi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.
DEKTMK (Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi), (2008), 2008 Enerji Raporu, (http://www.dektmk.org.tr/upresimler/2008_enerji_raporu.pdf, Erişim Tarihi: 10.02.2012)
DOĞAN, Bircan(2010). Enerji Tüketimi- Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği (1980-2008), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
DPT(Devlet Planlama Teşkilatı)(1996), Jeotermal Enerji Çalışma Grubu Raporu,
EPDK(Enerji Piyasası Denetleme Kurulu)(2010). Doğalgaz Sektör Raporu, (http://www.epdk.gov.tr/documents/dogalgaz/rapor_yayin/Dpd_Rapor_Yayin_Sekto r_Raporu_2010_Son_Hali.pdf, Erişim tarihi: 15.03.2011)
EPDK(Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu)(2010). Elektrik Piyasası Raporu, (http://www.epdk.gov.tr/documents/elektrik/rapor_yayin/ElektrikPiyasasiRaporu201 0.pdf, Erişim tarihi: 25.03.2011)
EPDK(Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu)(2010). Petrol Piyasası Sektör Raporu, (http://www.epdk.gov.tr//documents/petrol/rapor_yayin/Ppd_Rapor_Yayin_Sektor_ Raporu_2010.pdf, Erişim Tarihi: 18.02.2011)
ERSOY, A.Yağmur(2010). Ekonomik Büyüme Bağlamında Enerji Tüketimi, Akademik bakış Dergisi, 20, 1-11
ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı)(2005), Enerji ve Tabii Kaynaklar Kamu Araştırma Programı, APK Kurulu Başkanlığı, Ankara.
ETKB(Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı)(2010). http:// www.enerji.gov.tr/
index.php?dil=tr&sf=webpages&b =enerji&bn= 215&hn =12&nm= 384&id=384
FİDAN, Abdulvahit(2006). Türkiye'de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Flowers, R.H.(1985). How ReactorWork, Nuclear Power Technology,1, Clarendon Press, Oxford,
GENÇOĞLU, M. Tunay(2002), Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Türkiye Açısından Önemi
Global WindStatics(2010) (http://tr.scribd.com/doc/50212377/Global-Wind-Energy- Council-2010-Statistics, Erişim Tarihi: 02.11.2012)
GLYNN, John, PERERA, Nelson ve VERMA, Reetu(2007). Unit Root Tests and
Structural breaks: A Survey With Applications
Gökçe, Cem (2007), Ekonomik Büyüme Sürecinde Enerjinin Değişen Rolü; Türkiye Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon
Granger, C.W.J, ve Newbold P.(1974). Spurious Regressions in Econometrics, Journal of Econometrics, 2, 111-120
Gregory, Allan W. ve Hansen Bruce E.( 1996). Test for Cointegration in Models with Regime and Trend Shifts, Oxford Bulletin of Economics and Statics, 58, 99-126 GUJARATİ, Damodar(1995). Basic Econometrics(3. Baskı), MC-Graw- Hill,İnc.,USA,
GÜVENEK, Burcu ve Alptekin, Volkan(2010). Enerji Tüketimi ve Büyüme İlişkisi: OECD Ülkelerine İlişkin Bir Panel Veri Analizi, Enerji Piyasa ve Düzenleme, 2,172- 193
HAMILTON, James D.(1983). Oil and the Macroeconomy since World War II, The Journal of Political Economy, 91, 228-248.
HATEMOGLU, Güngör(2007), Sürdürülebilir Enerji Politikaları Çerçevesinde Türkiye'de Petrol (www.onurhukuk.com/makaleler/petrol.doc, Erişim Tarihi: 20.07.2012)
Ilgar, R. 2005. Ekolojik Bakışla Jeotermal Kaynaklara Dualist Yaklaşım, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 88-98
İEA ( International EnergyAgency )(2011). EnergyStatics Manual.
iea.org/stats/docs/statistics_manual.pdf, Erişim Tarihi: 25.08.2011)
İTÜ ( İstanbul Teknik Üniversitesi),(2007), Türkiye'de Enerji ve Geleceği, İTÜ Görüşü,
http://www.emo.org.tr/ekler/34b920665683112_ek.pdf?tipi=38&turu=X&sube=0 Kantemir, S. (2003). Nükleer Enerji Teknolojileri ve Türkiye'deki Geleceği, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara
Kaplan Muhittin, Öztürk İlhan, Kalyoncu Hüseyin(2011), Energy Consumption and Economic Growth in Turkey:Cointegration and Causality Analysis, Romanian Journal of Economic Forecasting, 14,31-41
Karagöl Erdal, Baykal Erman, Ertuğrul H. Murat(2007), Türkiye’de Ekonomik Büyüme ile Elektrik Tüketimi İlişkisi: Sınır Testi Yaklaşımı, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 8, 72-80
Karayılmazlar Salman, Saraçoğlu Nedim, Çabuk Yıldız, Kurt Rıfat (2011). Biyokütlenin Türkiye’de Enerji Üretiminde Değerlendirilmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi,13, 63-75
Kazgan, Gülten (1993), İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi (6. Baskı), Remzi Kitabevi, İstanbul.
Keskin, Tülin(2010). Türkiye’nin Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı’nın Geliştirilmesi Projesi Enerji Sektörü Mevcut Durum Değerlendirmesi Raporu, (http://iklim.cob.gov.tr/iklim/Files/Enerji_Sektoru_Mevcut_Durum_Degerlendirmesi _Raporu.pdf, Erişim Tarihi: 02.11.2012)
KILIÇ, Nurel (2009), Dünyanın Önemli Doğal Kaynağı Rüzgar Enerjisi, İzmir Ticaret Odası, ARGE Bülteni, İzmir.
Kibritçioğlu, Aykut(1998). iktisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde Beşeri Sermayenin Yeri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler fakültesi Dergisi, 53, 207-230
KRAFT, John, KRAFT, Arthur (1978), “On the Relationship Between Energy and GNP”, Journal of Energy and Development, 3, 401-403
Kulalı, İhsan(1997). Elektrik Sektöründe Özelleştirme ve Türkiye Uygulaması, DPT Uzmanlık Tezi, Ankara
MAHADEVAN, Renuka ve ASAFU-ADJAYE, John(2007), Energy Consumption, Economic Growth and Prices: A Reassesment using Panel VECM fro Developed and Developing Countries, Energy Policy, 35, 2481-2490
MASIH, Abul M.M. ve Rumi MASIH(1996), Energy Consumption, Real Income and Temporal Causality: Results From a Multi-Country Study based on Cointegration and Error-Correction Modelling Techniques, Energy Economics, 18, 165-183.
NARAYAN, Paresh Kumar ve SMYTH, Russel (2008), Energy Consumption and Real GDP in G7 Countries: New Evidence from Panel Cointegration with Structural Breaks, Energy Economics, 30, 2331-2341.
Öztürk, Nazım(2010), Klasik ve Neoklasik İktisatta Gelir Bölüşümü, Çalışma ve Toplum Dergisi, 24.
PARASIZ, İlker(2005), Kalkınma Ekonomisi (1. Baskı), Bursa: Ezgi Kitabevi
Perron,P, Vogelsang,T.J,(1992). Testing for a Unit Root in a Time Series With a Changing Mean: Corrections and Extensions, Journal of Business and Economic Statistics, 10, 467-470
Peterson, Wallace(1994), Gelir, İstihdam ve Ekonomik Büyüme (1. Baskı), (Çeviren: Talat Güllap), Erzurum Atatürk Üniversitesi Yayınları
PİGM(Petrol İşleri Genel Müdürlüğü)(2011). Türkiye Ham Petrol Rezervleri,
(http://www.pigm.gov.tr/istatistikler.php, Erişim Tarihi 28.06.2012)
Pio, Alessandro(1993), “İçsel Büyüme Teorisinde Yeni Gelişmeler Nelerdir? Bunlar Gelişmekte Olan ve Piyasa Ekonomisine Geçiş Sürecini Yaşayan Ülkeler Açısından Ne Ölçüde Uygulanabilir?”, (Çeviren: Nurcan Özkaplan), Ekonomik Yaklaşım, Sayı:10
Romer Paul(1994), Perspectives on Growth Theory, Journal of Economic Perspectives, 8, 3-22
Rüstem, Yanar, Kerimoğlu, Güldem(2011), Türkiye’de Enerji Tüketimi, Ekonomik Büyüme ve Cari Açık ilişkisi, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2, 191-201
SARI, Ramazan, SOYTAS, U, ve ÖZDEMİR, Ö. (2001), Energy Consumption and GDP Relations in Turkey: A Cointegration and Vector Error Correction Analysis, Economies and Business in Transition: Facilitating Competitiveness and Change in the Global Environment Proceedings, Global Business and Tecnology, s:838-844 Sevüktekin, Mustafa ve Nargeleçekenler, Mehmet(2010). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi (3. Baskı), Nobel Yayınları, Ankara
Smith, Adam(1776), Milletlerin Zenginliği (3. Baskı),(Çeviren: Haldun Derin), İş Bankası Yayınları, İstanbul
Solmaz E. ve S.K. Solmaz, (2001), Jeotermal Enerji Kavramı Bursa'daki Potansiyeli ve Çevre Etkileri, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, 283-290, İzmir STERN, David(2000), A Multivariate Cointegration Analysis of the Role of Energy in the US Macroeconomy, Energy Economics, 22, 267-283.
Şengül, S. ve Tuncer İ. (2006) Türkiye’de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme: 1960- 2000, İktisat, İşletme ve Finans, 21,s: 69-80.
Şoltan, Tuğsan(2009). Enerji Tüketimi ile gayrı Safi Yurt İçi Hasıla Arasındaki Nedensellik İlişkisinin Granger, Toda-Yamamoto ve ARDL Testleri ile İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Taban Sami, (2008). İktisadi Büyüme, Kavram ve Modeller,( 1. Baskı ), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
TAEK (Türkiye Atom Enerjisi Kurumu), (2000)."Sürdürülebilir Kalkınma ve Nükleer Enerji", Ankara,
Tarı Recep, EKONOMETRİ (3. baskı), Kocaeli Üniversitesi Yayınları, Kocaeli, 2005
TEİAŞ(Türkiye Elektrik İletim A.Ş)(2012) (www.teias.gov.tr/ TürkiyeElektrikİstatistikleri/.../tarihce(turk).htm, Erişim Tarihi:08.04.2012)
TKİ(Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu),(2012), Kömür Nedir? TKİ(Türkiye Kömür İşletmeleri)(2012) Kömür
TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı)(2010), 2010 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara
TPAO(Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı)(2012), Petrol Arama Çalışmaları
Tsani Stela, (2010). Energy consumption and economic growth: A causality analysis for Greece, Energy Economics, 32, 582-590
TTK (Türkiye Taş Kömürü Genel Müdürlüğü) (2010), Taşkömürü Sektör Raporu, Ankara
TÜBİTAK, (2003), Vizyon 2023 Teknoloji Ön Görü Projesi, Enerji ve Doğal Kaynaklar Paneli Raporu, Ankara,
TÜRKYILMAZ, Oğuz Türkiye'nin Enerji Görünümü
http://topraksuenerji.org/Turkiyenin_Enerji_Gorunumu.pdf Erişim Tarihi: 30.02.2012)
Tüylüoğlu, Şevket ve Ofluoğlu, Gökhan(2004). Dünyada ve Türkiye’de Kömür ve Kalkınma: Ekonomik Göstergelerin Karşılaştırılması ve Değerlendirilmesi, Türkiye 14. Kömür Kongresi Bildiriler Kitabı, 02-04 Haziran, Zonguldak
UYAR T.S.,(2001) Enerji Sorunu Nedir? Alternatif Enerji Çözüm müdür? (NEU- CEE Electrical, Electronic and Computer Engineering Symposium), 23-26, Lefkoşa TRNC, 2001.
ÜLTANIR M. ve ACAROGLU, M.(2000). Türkiye'de Biyokütle Enerji Potansiyeli ve Değerlendirilmesi için Öneriler, Türkiye 8.Enerji Kongresi, Ankara
ÜNSAL, Erdal (2005). Makro İktisat (6. Baskı), İmaj Yayınevi, Ankara.
VARINCA, Kamil B. Ve GÖNÜLLÜ Talha, (2006), Türkiye'de Güneş Enerjisi Potansiyeli ve Bu Potansiyelin Kullanım Derecesi, Yöntemi ve Yaygınlığı Üzerine Bir Araştırma, 1. Ulusal Güneş ve Hidrojen Enerjisi Kongresi, ESOGÜ, Eskişehir.
Walter ENDERS, 2009, Applied Econometric Time Series (3. Baskı), Wiley, USA, WEIL, David, (2004), Economic Growth(2. Baskı), Addison Wasley Press, USA Yalta A.Talha(2011). Analyzing Energy Consumption and GDP Nexus Using Maximum Entropy Bootstrap: The Case of Turkey, Energy Economics, 33, 453-460. YELMEN, Bekir, ÇAKIR, Tarık M.(2010), Yeşil Enerji Kaynakları ve Teknolojileri Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü(2011), Güneş Enerjisi ve Teknolojisi http://www.eie.gov.tr/turkce/YEK/gunes/gunes_index.html, (Erişim Tarihi:27.02.2012)
YILMAZ, Özden ve Kösem, Leyla(2011), Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Kaynakları Potansiyeli, Kullanımı ve Dışa Bağımlılığı
Yu, E.S.H. ve Choi, J.Y. (1985) The Causal Relationship Between Energy and GNP: An International Comparison, Journal Energy Development, 10, 249- 272.
YU, Eden S. H. ve Dennis B. K. HWANG(1984), The Relationship Between Energy and GNP, Energy Economics, 6, 186-190
YU, Eden S. H. ve Jang C. JIN(1992). Cointegration Tests of Energy Consumption, Income and Employment, Resources and Energy, 14, 259-266.
Zivot, E. ve Donald W. K. Andrews (1992), Further Evidence on the Great Crash, The Oil-Price Shock, and the Unit-Root Hypothesis, Journal of Business and Economic Statistics, 10, 251-270
ZOU, Gaolu ve K. W. CHAU(2006). Short and Long-Run Effects Between Oil Consumption and Economic Growth in China, Energy Policy, 34, 3644-365
İNTERNET KAYNAKLARI
http :// eng.harran.edu.tr/ ~ccetiner/ biyokutle_enerjisi_6. pdf, Erişim Tarihi: 02.11.2012
http://www.dektmk.org.tr/upresimler/Enerji_Raporu_20106.pdf, Erişim tarihi:13.02.2012
http://ekutup.dpt.gov.tr/madencil/enerjiha/oik497.pdf, Erişim Tarihi:05.09.2012 http://geocen.iyte.edu.tr/turkish/whatGeothermalEnergyIsTurkish.htm, Erişim Tarihi: 14.02.2012
http://www.eie.gov.tr/turkce/YEK/ruzgar/ruzgar_en_hak.html, Erişim Tarihi: 14.02.2012
http://www.eie.gov.tr/turkce/yek/hes/proje/turkeyhidro.doc, Erişim Tarihi:07.09.2012
http://www.emo.org.tr/ekler/1334053b9217604_ek.pdf, ( Erişim Tarihi: 14.02.2012 http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=enerji&bn=215&hn=12 &nm=384&id=384, Erişim Tarihi: 02.02.2012
http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/Sektor_Raporu_TTK_2009.pdf (Erişim Tarihi: 24.02.2012) http://www.geli.gov.tr, Erişim: 08.02.2012 http://www.habitatkalkinma.org/upload/mce/document/kaynak/t_enerji/BiyoKutle.pd f , Erişim Tarihi: 23.08.2012 http://www.izto.org.tr/NR/rdonlyres/7475BDA1-95B7-4855-B351- 9ADCE4362AFE/ 7090/elektrik_nkilic.pdf, Erişim tarihi:07.09.2012
http://www.ruzgarturbiniturk.com/Dunyada-Ruzgar-Enerjisi-Ruzgar-Turbini- Kullanimi.htm, Erişim Tarihi: 14.02.2012
http://www.tcmb.gov.tr/yeni/iletisimgm/ozden_yilmaz-leyla_kosem.pdf