Gramatikal Cinsiyet 48

Bazı diller cinsiyet düzenlerine uygun isim sınıflarını içermektedirler. Örneğin, Swahili ve diğer Bantu dillerinde “ngeli” kelimesi isim sınıfı formlarıyla

concordial agreement’ı (bağlamsal uygunluk) anlatmaktadır. Cinsiyet sınıfları çoğul

son eklerinin şeklini; ismi niteleyen sıfatı, ismin yerine geçecek sıfatı belirlemektedir. Bu tip isim sınıfları Bantu dillerinde mevcuttur ve cinsiyet türü yerine canlı ya da cansız olma durumuna bağlıdır (Shitemi, 2009: 9).

49

Hint-Avrupa dillerine bakıldığında sözcüklerin temelde eril ve dişil olarak ayrıldığı görülmektedir. Arapçadan alınan aşağıdaki örnekler isim sınıflarının cinsiyet ayrımını göstermektedir.

Eril Dişil

kitabün (kitap), babün (kapı) aynün (göz), nezzaratün (gözlük) süccadün (halı), tilfaz (televizyon) saatün (saat), nazifetün (pencere) İsimlerle birlikte cinsiyet ayrımının en belirgin görünümlerinden biri de şahıs zamirleridir. Almanca, Rusça ve İngilizce 3.tekil şahıs zamiri kadın ve erkek için farklı kullanıma sahiptir:

Almanca: Rusça: İngilizce:

Er komt. On idiyot. He is coming. (O geliyor- erkek için) Sie kommt. Ona idiyot. She is coming. (O geliyor- kadın için) Cinsiyetçi dillerde artikeller ayrıma sahiptir. Aşağıda Almanca artikel kullanımı verilmiştir.

Eril Dişil Nötr Çoğul tüm cinsiyetler

Yalın hâl der die das die Belirtme hâli den die das die Tamlayan hâli des der des der Yönelme hâli dem der dem den (Finegan, 2008: 58)

Avrupa dillerinde isimlerin artikeller ile birlikte kullanımı söz konusudur. İsmin eril ya da dişil olması gibi belirli bir isim olup olmamasına göre de cinsiyet ayrımına sahiptir. Aşağıda Fransızca, İspanyolca ve İngilizce dillerinde artikellerle birlikte isim kullanımları verilmiştir:

50

Fransızca İspanyolca İngilizce

Eril tekil (kedi) le chat el gato the cat Eril çoğul les chats los gatos the cats Dişil tekil (ev) la maison la casa the house

Dişil çoğul les maisons las casas the houses (Finegan, 2008: 59)

İspanyolcadan daha ayrıntılı örnekler vermek konunun anlaşılmasında faydalı olacaktır. İsimler, sıfatlar, edatlar, tekil ve çoğul kullanımlar İspanyolcada cinsiyetlere göre değişmektedir. Mesela isimler “o” harfi ile bitiyorsa eril karakterli, “a” harfi ile bitiyorsa dişil karakterlidir (Edington, 2004: 80).

libro (kitap) - eril manzana (elma) - dişil

Bu sözcükler tekil ve çoğul kullanıldıkları zaman da farklı edatlar almaktadır. Ayrıca sıfat kullanımları da cinsiyete göre değişmektedir:

Eril: El libro (belirli bir kitap) Los libros (çoğul belirli kitaplar)

Un libro (herhangi bir kitap) Unos libros (çoğul belirsiz kitaplar) El libro rojo (belirli bir kırmızı kitap)

Dişil: La manzana (belirli bir elma) Las manzanas (çoğul belirli

elmalar) Una manzana (herhangi bir elma) Unas manzanas (çoğul belirsiz

elmalar) La manzana roja (belirli bir kırmızı elma)

51

İspanyolcada bazı sözcükler çift cinsiyetlidir, yani aldıkları edatlara göre cinsiyeti belirlenmektedir. El estudiante (erkek öğrenci), La estudiante (kız öğrenci) kullanımında olduğu gibi. Bunun dışında ağaç isimleri eril, meyve isimleri ise dişildir. “El manzano” elma ağacı, “La manzana” ise elmadır.

Rusçada birkaç istisna dışında -a, -ya ile biten sözcükler dişil, ünsüz harf ile biten sözcükler erildir. İsimler eril, dişil ve nötr olarak üçe ayrılır. İsimlerin önüne gelen sıfatlar da cinsiyet ayrımı taşımaktadır. Yani sıfatlar da eril ve dişil olarak ayrılmaktadır. Örneğin:

Eril Dişil

stul (sandalye) zemlya (toprak)

Krasnyy stul (kırmızı sandalye) Krasnaya zemlya (kırmızı toprak) eril eril dişil dişil

Almanca da isimleri eril, dişil ve nötr olarak üçe ayırmaktadır. Eril Dişil Nötr

Der Platzs die Entschidunng das Haus (yer) (kararlılık) (ev) (Alvanoudi, 2014: 14)

Hitap sözcükleri de kadın ve erkek için ayrılmaktadır.

Almanca: İngilizce:

Herr Mr. (Bay)

Frau Mrs. (Bayan) Fräulein Miss (Genç, bakire kız)

Bu kullanımlar aynı zamanda gücü de vurgulamaktadır. Çünkü İngilizcede yazım sırası genellikle “Mr&Mrs” şeklindedir. Tersi bir kullanım Swahili dilinde

52

karşımıza çıkmaktadır: “Bibi na bwana” (karı ve koca). Bu dilde kadın adı erkek adından önce kullanıldığı hâlde, içeriğin değişimine bağlı olarak aksi kullanımı da mümkün olabilmektedir.

Dilbilgisel boyutta görülen eril ve dişil ayrımı konuşma düzeyinde de görülmektedir. Yani toplum içinde kadınların ve erkeklerin dil tercihlerinde farklılıklar vardır. Finegan bu durumu çeşitli dillerden örneklendirmektedir. Örneğin Tayland dilinde cinsiyetler arasında güçlü farklılıklar vardır. 1.tekil şahıs zamiri kadınlar için dičʰàn, erkekler için pʰǒm biçimindedir. Özellikle basmakalıp sorular ve cevaplar da kadınlar için farklı bir kullanıma sahiptir. Teşekkür ederim ve affedersiniz erkekler tarafından kʰráp, kadınlar tarafından kʰá veya kʰâ olarak kullanılır. Bu kibar formlar Tayland dilinde, ayırt edilen birkaç kelimeye rağmen, günlük etkileşimde hayli farklı olmaktadır. Montreal’de ise /l/ sesinin kullanımında kadın ve erkekler arasında farklılık bulunmaktadır. Üst tabakanın işçi sınıfından, erkeklerin de kadınlardan daha fazla /l/ sesini konuşmada sildiği görülmektedir. Kadınların erkeklerden daha az ses silmesi New York ve Norviç’te de görülmektedir. Bu şehirlerde daha yüksek sosyoekonomik katmanların dilsel davranışı daha kurallıdır ve kadınlar erkeklerden daha fazla sosyoekonomik gruplara gelişim gösterme eğilimindedir. İngilizcede –ing son ekinin kullanımında da cinsiyetler arasında farklılıklar olduğu görülmektedir. Yarı kırsal İngiliz köylerinde yapılan bir araştırmada 3 ve 10 yaşları arasında kız ve erkek çocukların konuşmalarında üçü hariç hepsinin dişyuvasıl [n] ve artdamaksıl [ŋ] kullandığı görülmüştür. İlginç bir şekilde iki kez hem kızlar hem de erkekler tarafından [ıŋ] formu tercih edilmiştir. Bir hipotezde –in formu işçi sınıfının yaşam tarzı olan dayanıklılıkla, yani erillikle ilişkilendirilmektedir. Diğer bir deyişle erillik ile düşürülmüş [g] arasında ve daha yüksek sosyoekonomik katman ile [-ing] arasında çağrışımsal bir ilişki söz konusudur. Bu analizin önerdiği şey kadın ve erkeklerin dil kullanımlarındaki farklılıkların biyolojik cinsiyetle çok az, sosyal olarak yapılandırılmış toplumsal rollerle daha fazla ilişkili olduğu yönündedir (2008: 377-378).