Grafik Sanatlarında Dijital Baskı

Grafik kelimesi, eski Yunancada yazmak, çizmek anlamında kullanılan “Graphein” kelimesinden gelmektedir. Eski Türk dillerinde Graphein kelimesinin tam karĢılığı olarak “Yazı” veya “Yazma” kelimesi kullanılmıĢtır. Bugün yazı kelimesi, yalnız okunmak üzere çizilen sembolleri anlattığı için, grafik kelimesi yerine kullanılamamıĢtır. Eğer kullanılsaydı, grafik resim anlamında, yazma olarak değerlendirilecekti. Uluslararası plâstik sanatlar dilinde grafik resim deyince; sanatçının doğrudan doğruya kâğıt veya benzeri malzeme üzerine çizdiği resimlerle, ağaç, linol, metal, taĢ gibi kalıplar üzerine elle iĢleyip bastığı resimler anlaĢılmaktadır. Günümüzde ise bu anlamı daha da geniĢletmek mümkündür.

Ketenci ve Bilgili (2006)’ ye göre grafik, sanatçının kendi eliyle yaptığı grafik resimlerle, kalıplarını yapıp bastığı gravür resimleri içine alan geniĢ bir

kavramdır. Serbest Grafik deyince, yalnız sanat amacıyla yapılan grafik çalıĢmalar anlaĢılmaktadır. Foto-grafik (ıĢıkla resim), Litografi (taĢ kalıplarla resim) gibi daha birçok terim bu alanla ilgili olarak sayabilir. Görülüyor ki, grafik kelimesi, resim kelimesine paralel anlam taĢımakta ve onun yerine kullanılmaktadır. Yine aynı eserde grafik sanatlar, resim sanatı olarak değerlendirilmiĢ, empresyonistler renk, kübistler Ģekil, taĢistler serbest leke ve strüktür unsurlarını sanatın diğer dallarına da yaymıĢlardır.

Grafik tasarımı terimi ilk kez 20. Yüzyılın ilk yarısın da metal kalıplara oyularak yazılan, çizilen ve daha sonrada çoğaltılarak basılan görsel malzemeler için kullanılırken, geliĢen teknolojiyle beraber son yıllarda bilgisayarlar yardımıyla üretilen tüm görsel malzemelere kadar uygulama alanı geniĢletilmiĢtir. Grafik tasarımının geniĢleyen anlamı, grafik tasarımını disiplinlerarası çalıĢmalarda plastik sanatların diğer dallarıyla da yakınlaĢmasını sağlamıĢtır.

Kitle iletiĢim araçları, grafik tasarımının sanatsal anlamının dıĢında endüstriyel anlamda da kitle medyasını biçimlendirmiĢ ve teknolojik geliĢmeler sayesinde etki alanlarını da geniĢletmiĢtir. Tarihsel süreç içinde insan, çevresini anlamaya, kavramaya, biçimlendirmeye ve bunları gerçekleĢtirmek amacıyla iletiĢim halinde olmaya çaba göstermiĢtir. Ġlk dönemlerde beden dilini iletiĢim aracı olarak kullanan insanoğlu, sonraları çevresindeki materyaller vasıtasıyla nesne temsillerini soyutlamayla sonuçlanan (Ġdeogram) grafik simge biçimlerini geliĢtirerek iletiĢim aracı olarak kullanmıĢtır. Yazılı iletiĢimin geliĢmesi, yazının uygulanacağı materyalin geliĢmesiyle doğru orantılı olarak geliĢmiĢ, kâğıdın icadı ve el yazmasının tahta ile taĢa oyma ya da baskı Ģeklinde geliĢen uygulamaları ile matbaanın geliĢimi grafik sanatlarında bir sıçrama noktası olmuĢtur.

Yeni geliĢen piyasa koĢulları, basılı medya iletiĢim ürünlerinin içerik ve biçimlerini etkilemiĢ, yüksek hızlı ve ürün çeĢitliliği olan üretim süreçlerinin doğmasına imkân sağlamıĢtır. Dijital ekranlar, yazılı ve görsel materyaller ile insan arasındaki iletiĢim farklı boyutlara taĢınmıĢ, grafik ve tasarım uygulamalarının teknik alt yapısı bütün bu geliĢmelere paralel olarak değiĢmeye ve büyümeye baĢlamıĢtır. Bu uygulamalar, yalnızca sayfa üzerinde tasarım uygulamaları olmaktan çıkıp,

bilgisayar dünyasındaki geliĢmeler aracılığıyla, plastik sanatların her dalında kullanılabilir uygulamalar halini almıĢtır.

Kitle iletiĢimi giderek büyüyen ekonomik ve yönetimsel gücünün kanatları altında görsel iletiĢimin teknikleri doğmuĢ, sanat ve tüketimi bir araya getirme uğraĢları içinde grafik tasarımınında bulunduğu sınır tanımayan, devamlı geliĢen bir devinimin içine girmiĢtir. GeliĢmeler yalnızca teknikle sınırlı kalmamıĢ, kitle üretim ve tüketim pazarının etkisi altında “Sanat’tan Zanaat’ a” geçiĢ yaĢayan grafik tasarım dünyasının sanat akımları da, geliĢmelerin etkisine açık bir ortamda ortaya çıkmaya baĢlamıĢtır. Bu dönemde gelenek ve sosyal düzene karĢı çıkan bir dizi sanat hareketi ortaya çıkmıĢ, mevcut sanat ve tasarım ortamını tamamen değiĢtiren bu hareketler, endüstriyel bir dünya için yeni bir düzen geliĢtirmiĢtir (Ketenci ve Bilgili, 2006: 15-27).

Grafik tasarımı kitle iletiĢimle iletilmesi noktasında en önemli sorun iletiĢimle ilgili olmuĢtur. Tasarımcı uygulama yöntemlerinin yanı sıra görsel algılamanın doğasını, görsel yanılsamanın rolünü ve sözel ile görsel iletiĢim arasındaki iliĢkileri de bilmek ve öğrenmek zorunda kalmıĢtır. Grafik tasarımcısı için çözüm tek değildir ve yaratıcılık gücünegöre birçok çözüm yolu ortaya çıkarabilir. ĠletiĢim, grafik tasarımın yaĢamsal unsurudur. Aslında grafik tasarımı bu denli ilginç, önemli, dinamik ve çağdaĢ kılan da, iletiĢime yönelik en etkin öğelerden biri olmasındandır. Tasarımcı, güncel bir bilgiyi, yenilikçi ve çağdaĢ malzemelerle okuyucusuna sunmak zorundadır. Bu nedenle grafik tasarımcısı, yeni eğilimleri, teknolojik buluĢ ve yöntemleri, yaĢadığı dönemde tartıĢılan sanatsal, felsefik, politik ve sosyolojik olayları izlemeli ve çözüm yolları getirebilmelidir.

Sanat ile teknolojinin buluĢtuğu sanat yapıtlarında bilgisayar

teknolojilerinin kullanımı, sanatın her dalında olduğu gibi grafik sanatlarını da yoğun bir Ģekilde etkilemiĢtir. Grafik sanatlarında kullanılan çeĢitli yazılım programları grafik tasarımı yapan tasarımcıların baĢvurduğu vazgeçilmez temel araçlar haline gelmiĢtir. Bilgisayar teknolojileri ile desteklenen grafik tasarımında uygulanan baskı iĢlemleri, baskı öncesi hazırlık olarak adlandırılır ve grafik tasarımı yapılmıĢ imaj için baskı öncesi iĢlemleri film hazırlık iĢlemleriyla baĢlar. Baskı öncesi hazırlıkta kalıba aktarılmak üzere oluĢturulan filmler, baskı öncesinde gelinen en son aĢamadır. Baskı öncesi hazırlık aĢamalarının hepsi, mükemmel olduğu zaman

basımı yapılacak olan iĢ de mükemmel olacaktır. Baskı öncesi hazırlığı yapılacak olan bir iĢin, Konvansiyonel (Geleneksel) ve Dijital yöntem olarak iki baskı süreci vardır. Her iki süreçte de aynı malzeme ve aynı standartlar kullanılır. Ġki sürecin ayrıldıkları tek nokta ise, kullanılan bilgisayar ortamlarıdır.

Ketenci ve Bilgili (2008), günümüzde konvansiyonel ortamların terkedilerek dijital yönelimlerin kabul görmeye baĢladığını ifade ederek ayrıntılı çizim boyutlandırma, ayrı ayrı CMYK Ģablonları oluĢturarak renklendirme iĢlemlerinin konvansiyonel ya da dijital yöntemin ana hatlarını oluĢturduğunu da ifade etmiĢtir. Dijital yöntemin klasik yönteme göre tek farkı, bilgisayarlarla oluĢturulan ortamlar olduğunu vurgulayan Ketenci ve Bilgili, masaüstü yazıcılarının kullanımının da dia ya da opakların taranarak uygun kadrajların verilerek dijital baskı makineleriyle baskısının yapılması iĢlemlerinin grafik sanatlarının temel prensipleri olduğunu da vurgulamıĢtır.

Her Ģeyin hızla geliĢtiği çağımız bilgisayar teknolojilerinde, yayıncılık, masaüstü yayıncılığa dönüĢmüĢ, grafik baskı teknolojileri de elektronikten etkilenerek dijitalleĢmeye baĢlamıĢtır. Masaüstü yayıncılıkta kullanılan dijital baskı makineleri geliĢen teknolojiyle farklılık gösterse de en yaygın olarak kullanılan çeĢitleri Ģunlardır: Heidelberg Qickmaster, Heidelberg SM 74 Dijital Baskı Makinasi, Ġndigo Dijital Baskı Makinasi, Xerox Tonerli Dijital Baskı Makinalarıdır.

Yanık (2004)’ a göre; Heidelberg Qickmaster dijital baskı makinası, DI (Direct Imaging) 46x64 dijital baskı makinesinde kullanılan sistemle çalıĢmaktadır. Aynı eser de Heidelberg Qickmaster dijital baskı makinası’nın çalıĢma prensipleri Ģöyle açıklanmaktadır: “Bilgisayarlarda hazır olana montajlı iĢ, baskı makinesiyle beraber çalıĢan rip ile baskı makinesi içerisindeki silikon içerikli özel bir kalıbı pozlar. Silikonun mürekkebi itmesi prensibi ile susuz baskı (kuru ofset) gerçekleĢir. Tabaka halinde olan bu makine ile maksimum 34x46 cm, minimum 8.9x14 cm ebatlarında 4 renk ve saatte 10.000 baskı yapabilmektedir. Teknolojinin geliĢmesi ile baskı adedinde ve renk sayısında değiĢiklikler olsa da kuru ofset dijital baskı çalıĢma prensiplerine de sahiptir” denilmektedir.

Aynı kaynakta Heidelberg SM 74 Dijital Baskı Makinesi, “Heidelberg Qickmaster DIdijital baskı makinalarına göre biraz daha büyük ofset makine

sınıfındadır. Makinada tüm kalıplar aynı anda pozlanır ve tüm baskı ayarları – otomatik kros oturtma, boya hazne ayarları, kâğıt ebat ayarları otomatik yapılmıĢ olarak gerçekleĢir. Günümüzdeki CtP (Computer to Plate) sistemlerinin kalıp pozlama makinalarının baskı makinesi üzerine eklenmiĢ hali de denilebilmektedir. Ġndigo Dijital Baskı Makinesi, dijital baskı için özel olarak yapılmıĢ dijital baskı makineleridir. Kendi dalında ilklerden Olan indigo dijital baskı makinesi, elektronik duyarlılıklı özel sıvı mürekkebe sahip, tabaka baskı yapabilme yeteneklerine sahip baskı makineleridir. Özel mürekkepli dijital baskı sistemlerine sahip dijital baskı makineleri teknolojinin geliĢimiyle hızla ilerlemekte ve teknik özellikleri ve kapasiteleri artırılmaktadır. Xerox Tonerli Dijital Baskı Makinesi ise, tonerli baskı yapabildiği için özellikle tonerin piĢirilmesi nedeniyle baskı materyalinin ısıya dayanıklı olmasını gerektirmektedir. Bu tip dijital baskının avantajı, harmanlı baskı yapabiliyor olmasındandır. Tonerli dijital baskı sistemleri Grafik tasarımında grafik sanatçılarını oldukça rahatlatan ve onlara değiĢik platformlarda dijital baskı imkânı sunabilen baskı makineleridir” ifadelerine yer verilmiĢtir.