T.C.
SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ GÜZEL SANATLAR ENSTĠTÜSÜ SANAT TASARIM ANASANAT DALI
KĠġĠYE ÖZEL MODA TASARIMINDA DĠJĠTAL BASKI TASARIM SÜRECĠ
Safiye SARĠ
SANATTA YETERLĠK TEZĠ
DanıĢman: Doç. N. Rengin OYMAN
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
KISALTMALAR DİZİNİ ... vii
ŞEKİLLER DİZİNİ ... viii
ÇİZELGELER DİZİNİ ………..………... xiii
SUNUŞ... ………...xiv
ÖZET... ………xv
ABSTRACT ... xvi
GİRİŞ ...1
I. BÖLÜM 1. KİŞİYE ÖZEL MODA TASARIMI ... 8
1.1. Kişiye Özel Moda Tasarımı Tanımı ve Tarihçesi ... 8
1.1.1. Dünya’da Kişiye Özel Moda Tasarımı ... 30
1.1.2. Türkiye’de Kişiye Özel Moda Tasarımı... 33
1.2. Kişiye Özel Moda Tasarımında Kullanılan Teknikler ... 45
1.2.1. Kalıp Teknikleri ve Uygulama Aşamaları ... 46
1.2.2. Dikim Teknikleri ve Uygulama Aşamaları ... 49
1.2.3. Süsleme Teknikleri ve Uygulama Aşamaları ... 51
1.2.4. Boya - Baskı Teknikleri ve Uygulama Aşamaları ... 53
II. BÖLÜM 2. TEKSTİL VE MODA SANATLARINDA DİJİTAL BASKININ YERİ ... 54
2.1. Tekstil ve Moda Tasarımında Endüstriyel Devrimin Gelişimi ... 54
2.1.1. Endüstri Devrimi Öncesi ve Sonrasında Tekstil Tasarımında Baskı ... 55
2.2. Çağdaş Sanat Akımlarında Tekstil Moda Sanatları ve Dijital Baskının Yeri 68 2.2.1. De Stijl... 70
2.2.2. Bauhaus ... 74
2.2.3. Giyilebilir Sanat (Wearable Art) ... 77
2.2.4. Beden Sanatı (Body Art) ... 82
2.3. Tekstil Baskıcılığı ve Dijital Baskı ... 90
2.3.1. Tarihsel Sürece Göre Baskı Çeşitleri ... 90
2.3.1.1. El Baskıcılığı ... 90
2.3.1.2. Şablon (Filmdruck) Baskı ... 91
2.3.1.3. Rulo Baskı ... 92
2.3.1.4. Rotasyon Baskı ... 92
2.3.1.5. Transfer Baskı ... 93
2. 3.1.6. Dijital Baskı ... 94
2.3.2. Grafik Sanatlarında Dijital Baskı ... 95
2.3.3. Tekstil ve Moda Sanatlarında Dijital Baskı ... 99
2.3.3.1. Desen Tasarımı ve Raportlama ... 102
2.3.3.2. Tasarımın Dijital Ortama Aktarılması ... 104
2.3.3.3. Renk Ayrımı ... 109
2.3.3.4. Folyo Hazırlama ... 110
2.3.3.5. Kenar Kapama ... 110
2.3.3.6. Filme Alma ... 110
2.4. Dijital Baskı Teknolojisinin Tekstil ve Moda Sanatlarına Uyarlanması ... 111
2.4.1. Dolaylı Mürekkep Püskürtmeli Isı – Transfer Baskı ... 112
2.4.2. Doğrudan Mürekkep Püskürtmeli Baskı ... 113
2.5. Dijital Baskı Tekniğinin Tekstil ve Moda Tasarımı Alanında Kullanımının Türkiye’deki ve Dünya’daki Uygulama Örnekleri ... 115
III. BÖLÜM 3. KİŞİYE ÖZEL MODA TASARIMINDA DİJİTAL BASKI TASARIM SÜRECİ ve UYGULAMA ÖRNEKLERİ ... 127
3.1. Giysi Tasarımına Göre Dijital Baskı Tasarım Süreci ve Uygulama Örneği 127 3.1.1. Konsept\Tema ... 127
3.1.2. Hikâye Panosu ... 133
3.1.3. Artistik Çizim - Teknik Çizim – Moda Illustrasyonu ... 136
3.1.4. Desen Tasarım Süreci ... 143
3.1.4.1. Yüzey – Kumaş Desenlerinin Hazırlanması - El Çizimi ... 143
3.1.4.2. El çizimi ile Hazırlanmış Desenin Tarama Yöntemiyle Dijital Ortama Aktarılması ... 144
3.1.4.3. Taratılmış Çizim Üzerinde Düzeltme ve Temizleme İşlemleri ile Vektörel Çizimler ... 145
3.1.4.4. Desenin Dijital Tekstil Baskı Tekniği ile Kumaş Üzerine Aktarılması ... 146
3.1.5. Kalıp, Kesim ve Dikim Süreci ... 147
3.2. Dijital Baskı Tasarımına Göre Giysi Tasarım Süreci ve Uygulama Örnekleri ... 155
3.2.1. Desen Tasarım Süreci ... 158
3.2.1.1. Yüzey – Kumaş Desenlerinin Hazırlanması ve Fotoğraf Çekimleri ... 158 3.2.1.2. Çekimi Yapılmış Fotoğraf Görsellerinin Dijital Ortama
Aktarılması ... 160 3.2.1.3. Fotoğrafların Düzeltme ve Temizleme İşlemleri ile Vektörel
Çizimler ... 161 3.2.1.4. Desenin Dijital Tekstil Baskı Tekniği ile Kumaş Üzerine
Aktarılması ... 162 3.2.2. Artistik Çizim - Teknik Çizim – Moda Ilustrasyonu ... 163 3.2.3. Kalıp, Kesim ve Dikim Süreci ... 180
IV. BÖLÜM
4. DEĞERLENDİRME ve SONUÇ ... 193 KAYNAKÇA ... 203
T. C.
SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ GÜZEL SANATLAR ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranıĢ ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalıĢmada bana ait olmayan tüm veri, düĢünce ve sonuçları aldığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim (27.10.2014).
Safiye SARĠ
KISALTMALAR DĠZĠNĠ
Ar-Ge:………...AraĢtırma ve GeliĢtirme SDU: ………Süleyman Demirel Üniversitesi YSL: ………...……….Yves Saint Laurent McQ: ……….Alexander MCQUEEN Couture: ………..Haute Couture (KiĢiye Özel Moda Tasarımı) A.B.D: ………...…Amerika BirleĢik Devletleri IFW: ………...Ġstanbul Moda Haftası ITKIB: ………..………Ġstanbul Tekstil ve Konfeksiyon Ġhracatçı Birlikleri IGEDO: ………….Datenschutzbestımmungen Der Igedo Company Gmbh & Co. Kg CPI: ………..Collection Premiere Ġstanbul CPD: ………..Dusseldorf Moda Haftası THY: ……….Türk Hava Yolları IAF:………. Uluslararası Hazır Giyim Federasyonu ĠZFAġ: ………...Ġzmir Fuarcılık A.ġ.
ĠZMĠRPRET: ………Türk Daily News Ġzmir TDK: ………..Türk Dil Kurumu CAD:………..Bilgisayar Destekli Tasarım – Computer Aided Design CAD – CAM: ………….Bilgisayar Destekli Ġmalat – Cumputer Aided Manufactring M.Ö: ………Milattan Önce M.S: ………Milattan Sonra Dri-FIT\Clima Cool: ………...Nem Kontrolü Hall&Co. : ………..……….Livesey Hargeaves Corporation ºC: ………Santigrat Derece PES: ……….Polyester CMYK: …………Baskı iĢleminde kullanılan renkler - C : Cyan (Mavi), M: Magenta (Kırmızı), Y: Yellow (Sarı) ve K: Key (Siyah)
m: ………..Metre cm:……….Santimetre 3D: ………Three Dimension \ Üç Boyutlu Dpi: ………Dots per inch/inç baĢına düĢen dijital nokta sayısı.
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
Sayfa No ġekil 1. : Franz Xavier Winterhalter, Ġmparatoriçe Eugénie Nedimeleriyle, 1855,
Tuval Üzerine Yağlı Boya, 3x4.20 m. Musée National du Chateau,
Campiégne ... 13
ġekil 2. : Worth – 1895 “Haute Couture” ... 14
ġekil 3. : Poiret - 1913 ... 16
ġekil 4.: Poiret – 1911 ... 17
ġekil 5. : Erte (Romain de Tirtoff), “Madame Butterfly” ... 18
ġekil 6. : Erte, 3 Formu ... 19
ġekil 7. : Balenciaga -1950–51 ... 20
ġekil 8. : Balmain – 2002 “Haute Couture” ... 21
ġekil 9. : Chanel – 1961 ... 22
ġekil 10. : Schiaparelli – 1947 ... 23
ġekil 11. : Schiaparelli – 1937, Cecil Beaton, “Ġstakoz elbise” ... 24
ġekil 12. : Dior – 2011 “Haute Couture” ... 25
ġekil 13. : Dior – 2014 “Haute Couture” ... 26
ġekil 14. : Yves Saint Laurent – 1966 ... 27
ġekil 15. : Alexander McQueen – 2010, Lady Gaga Için YapılmıĢ Özgün Giysi Tasarımı ... 28
ġekil 16. : Saab – 2014, “Haute Couture” ... 29
ġekil 17. : Gökçaylı – 2012 ... 36
ġekil 18. : Özbek – 2006 “Ottoman Empire” ... 37
ġekil 19. : Ġpekçi – 2010 “Yansıma Koleksiyonu” ... 38
ġekil 20. : Yorgancıoğlu – 2012, “Doğu’nun Gizemi, Batı’nın Rüyası” ... 39
ġekil 21. : Korçan – 2000 “Kimlikler" ... 40
ġekil 22. : Çağlayan - 2000 ... 41
ġekil 23. : Kaprol – 2011 ... 42
ġekil 24. : Aksu – 2012 ... 43
ġekil 25. :Kutoğlu - 2013 “Haute Couture” ... 44
ġekil 26. : Myrrhis Odorata – 1895 - 1900, “ Arts&Crafts” ... 59
ġekil 27. : Vogue- 2012, A”rts & Crafts ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 60
ġekil 28. : Dolce Gabbana – 2012, “Arts & Crafts ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 61
ġekil 29. : Balmain - 2012, “Arts & Crafts ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 62
ġekil 30.: Dolce Gabbana – 2012, “Arts & Crafts ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği ” ... 62
ġekil 31. : Art Nouveau – Viyana, Avusturya ... 64
ġekil 32. : Anna Sui, “Modern Bohemian ve Art Nouveau ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 65
ġekil 33. : Tommasa Aqilano ve Roberto Rimondi - 2011, “Art Nouvea ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” http://dianepernet.typepad.com/diane/todays_icons/page/2/ (12 Temmuz 2014) ... 66
ġekil 34. : Bibhu Mohapatra – 2014, “Art Nouveau ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 67
ġekil 35.: Sonia Delaunay (1950-1960) ... 69
ġekil 36. : Rietveld – 1925, “De Stijl - Red&Blue Chair” ... 71
ġekil 37. :Piet Mondrian Kompozisyon Özelliklerinin Canvas Üzerine “Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ile AktarılmıĢ Tekstil Örneği. dianepernet.typepad.com/diane/todays_icons/page/2/ (12 Temmuz 2014) ... 72
ġekil 38. : Prada – 2011, “Runway Koleksiyonu – De Stijl ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 73
ġekil 39. : Herrera – 2012 “Bauhaus ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 75
ġekil 40. : Çağlayan - 2013 “Bauhause ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 76
ġekil 41. : Canyon – 2014-2015, “Bauhause ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 77
ġekil 42. : Violet Luck –Wearable Art, “Butterfly Dance” Ġpek Üzerine El Baskısı 78 ġekil 43. : Yosef Perez – Giyilebilir Sanat “(Wearable Art) ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 79
ġekil 44. : Kırandeep Bassan – 2013 “ Giyilebilir Sanat (Wearable Art) ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” dianepernet.typepad.com/diane/todays_icons/page/2/ (22 Temmuz 2014) ... 80
ġekil 45. : Carven – 2012 - “Dünyevi Zevkler Bahçesi - 1504-1510” - Hieronymous Bosch ... 81
ġekil 46. : Ana Mendieta - 1977 “YaĢam Ağacı” Serisi Lowa ġehri, Ağaç ve Çamurla GerçekleĢtirilmiĢ Toprak – Beden ÇalıĢması, 50.8x33.7 cm (Fineberg, 2014:338) ... 84
ġekil 47. : Issey Miyake - 1971 “Tattoo Collection” Collection ... 85
ġekil 48. : Issey Miyake – 1993 “Pleats Please” ... 86
ġekil 49. : Alexander McQueen – 2006, Kate Moss ... 87
ġekil 50. : Nike – 2014, “Tight of the Moment Serisi ve Dijital Tekstil Baskı
Tekniği” ... 88
ġekil 51. : Nike – 2014, “Tight of the Moment Serisi ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 89
ġekil 52. : Noa Raviv - 3 D Dijital Baskı Tekniği ... 101
ġekil 53. : Jamie Lee Peardin – 2014 “Chanel Couture 2014” ... 106
ġekil 54. : Photoshop “Dijital Art” ... 108
ġekil 55. : Jemime Gragson –“ New York Koleksiyonu - Pamuklu Kanvas Üzerine Dijital Tekstil Baskı Tekniği ile HazırlanmıĢ Ceket Tasarımı” (Bowles ve Isaac, 2009: 24) ... 109
ġekil 56. : Dijital Isı Transfer Tekstil Baskı Makinesi ... 113
ġekil 57. : Cemil Ġpekçi – 2010 “Hamam Koleksiyonu ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 116
ġekil 58. : Cemil Ġpekçi – 2010 “Hamam Koleksiyonu ve Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 117
ġekil 59. : Bora Aksu - 2013 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 118
ġekil 60. : Hüseyin Çağlayan (Hussein Chalayan) ... 119
ġekil 61. : Moralıoğlu- 2013 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 121
ġekil 62. : Merdan – 2014 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği”... 122
ġekil 63. : Tanju Babacan - 2014 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği”... 123
ġekil 64. : McQueen – 2010 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 123
ġekil 65. : Katrantzou – 2012 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 124
ġekil 66. : Basso & Brooke - 2006 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 125
ġekil 67. : Prada – 2010 “Dijital Tekstil Baskı Tekniği” ... 126
ġekil 68. : Süreç Analizi (Model No:1) ... 132
ġekil 69. : Hikâye Panosu ... 134
ġekil 70. : Hikâye Panosu’nun Dijital Ortama Aktarılması ... 135
ġekil 71. : Artistik Çizim – Ön Beden Görüntüsü, Model No:1 ... 137
ġekil 72. : Artistik Çizim – Arka Beden Börüntüsü, Model No:1 ... 138
ġekil 73. : Moda Illustrasyonu, Model No:1 ... 139
ġekil 74. : Teknik Çizim – Ön Beden Görüntüsü, Model No:1 ... 140
ġekil 75. : Teknik Çizim – Arka Beden Görüntüsü, Model No:1 ... 141
ġekil 76. : Teknik Çizim – Yan Beden Görüntüsü, Model No:1 ... 142
ġekil 77. : Yüzey – KumaĢ Desenlerinin Hazırlanması ... 143 ġekil 78. : El çizimi ile HazırlanmıĢ Desenin Tarama Yöntemiyle Dijital Ortama . 144
ġekil 79. : TaratılmıĢ Çizim Üzerinde Düzeltme ve Temizleme ... 145
ġekil 80. : Özgün KumaĢ Desenin Dijital Tekstil Baskı Tekniği Ile ġifon KumaĢ Üzerine Aktarılması, Model No: 1 ... 146
ġekil 81. : Özgün Giysi Tasarımının Model Hatlarının Cansız Manken Üzerinde Gösterilmesi, Model No: 1 ... 147
ġekil 82. : Üst Beden Parçası Üzerinde Kalıp IĢaretlerinin Bol Teyel ile KarĢı Tarafa Geçirilmesi ... 148
ġekil 83. : Üst Beden Astar Parçasının BirleĢtirilmesi ... 149
ġekil 84. : Üst Beden Astar Parçasının DikiĢ Paylarının Düzeltilmesi ... 149
ġekil 85. : Etek Parçasının Ön Ortası Plise Parçası ile Tutturulması ... 150
ġekil 86. : Beden Parçası Üzerinde El DikiĢi ile Plise Tutturma ... 150
ġekil 87. : Yan Plise Parçalarının Giysiye Tutturulması... 151
ġekil 88. : Giysinin Önden Görüntüsü, Model No: 1 ... 152
ġekil 89. : Giysinin Arkadan Görüntüsü, Model No: 1 ... 153
ġekil 90. : Giysinin Yandan Görüntüsü, Model No: 1 ... 153
ġekil 91. : Giysinin Detay Görüntüsü, Model No: 1 ... 154
ġekil 92. : Süreç Analizi (Model No:2) ... 157
ġekil 93. : Fotoğraf Çekimi 1 - Model No: 2 ... 158
ġekil 94. : Fotoğraf Çekimi 2 - Model No: 2 ... 158
ġekil 95. : Fotoğraf Çekimi 1 - Model No: 3 ... 159
ġekil 96. : Fotoğraf Çekimi 2 - Model No: 3 ... 159
ġekil 97. : Çekimi YapılmıĢ Fotoğraf Görselinin Dijital Ortama Aktarılması – Model No: 2 ... 160
ġekil 98. : Çekimi YapılmıĢ Fotoğraf Görselinin Dijital Ortama Aktarılması – Model No: 3 ... 160
ġekil 99. : Dijital Ortama AktarılmıĢ Fotoğraf Görselini Düzeltme ve Temizleme IĢlemi – Model No: 2, ÖLÇÜLER: 110 cm x 140 cm ... 161
ġekil 100. : Dijital Ortama AktarılmıĢ Fotoğraf Görselini Düzeltme ve Temizleme IĢlemi - Model No: 3, ÖLÇÜLER: 110 cm x 140 cm ... 161
ġekil 101. : Özgün KumaĢ Desenin Dijital Tekstil Baskı Tekniği ile Saten KumaĢ Üzerine Aktarılması - Model No: 2 ... 162
ġekil 102. : Özgün KumaĢ Desenin Dijital Tekstil Baskı Tekniği ile Saten KumaĢ Üzerine Aktarılması - Model No: 3 ... 162
ġekil 103. : Artistik Çizim – Ön Beden Görüntüsü, Model No: 2 ... 164
ġekil 104. : Artistik Çizim – Arka Beden görüntüsü, Model No: 2 ... 165
ġekil 105. : Moda Illustrasyonu, Model No: 2 ... 166
ġekil 106. : Teknik Çizim – Ön Beden Görüntüsü, Model No: 2 ... 167
ġekil 107. : Teknik Çizim – Arka Beden Görüntüsü, Model No: 2 ... 168
ġekil 108. : Teknik Çizim – Yan Beden Görüntüsü, Model No: 2 ... 169
ġekil 109. : Süreç Analizi (Model No:3) ... 172
ġekil 110. : Artistik Çizim – Ön Beden Görüntüsü, Model No: 3 ... 173
ġekil 111. : Artistik Çizim – Arka Beden Görüntüsü, Model No: 3 ... 174
ġekil 112. : Moda Ilustrasyonu, Model No: 3 ... 175
ġekil 113. : Teknik Çizim – Ön beden görüntüsü, Model No: 3 ... 176
ġekil 114. : Teknik Çizim – Arka Beden Görüntüsü, Model No: 3 ... 177
ġekil 115. : Teknik Çizim – Sağ - Yan Beden Görüntüsü, Model No: 3 ... 178
ġekil 116. : Teknik Çizim – Sol - Yan Beden Görüntüsü, Model No: 3 ... 179
ġekil 117. : Özgün Giysi Tasarımının Model Hatlarının Cansız Manken Üzerinde Gösterilmesi, Model No: 2 ... 180
ġekil 118. : Kalıbı KumaĢa YerleĢtirme ... 181
ġekil 119. : Kesimi YapılmıĢ Parçalar Üzerine Bol Teyel Alma IĢlemi ... 182
ġekil 120. : Telalama IĢlemi... 182
ġekil 121. : Drape ĠĢlemi ... 183
ġekil 122. : Drepelerin Tutturulması ... 183
ġekil 123. : Giysinin Önden Görüntüsü, Model No: 2 ... 184
ġekil 124. : Giysinin Arkadan Görüntüsü, Model No: 2... 185
ġekil 125. : Giysinin Yandan Görüntüsü, Model No: 2 ... 185
ġekil 126. : Özgün Giysi Tasarımının Model Hatlarının Cansız Manken Üzerinde Gösterilmesi, Model No: 3 ... 186
ġekil 127. : Kesimi YapılmıĢ Ön Beden Parçası Üzerinde Düz Teyel IĢlemi ... 187
ġekil 128. : Pens ve Straples Hattının DikiĢi ... 188
ġekil 129. : Arka Yaka DikiĢi ... 188
ġekil 130. : Kol Alt DikiĢi ... 189
ġekil 131. : Giysinin Ön Beden Görüntüsü (Model No:3)... 190
ġekil 132. : Giysinin Arka Beden Görüntüsü (Model No:3) ... 191
ġekil 133. : Giysinin Detay Görüntüsü (Model No:3) ... 191
ġekil 134. : Giysinin Yan Görüntüsü (Model No:3) ... 192
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Sayfa No Çizelge 1. : Süreç Analiz Çizelgesi – Model No: 1 ... 131 Çizelge 2. : Süreç Analiz Çizelgesi – Model No: 2 ... 156 Çizelge 3. : Süreç Analiz Çizelgesi – Model No: 3 ... 171
SUNUġ
Konusu “KiĢiye Özel Moda Tasarımında Dijital Baskı Tasarım Süreci” olan Sanatta Yeterlik tezinin amacı, sanat ve sanat uygulamaları alanında düĢünsel ve deneyimsel yaratıcı tasarım süreçlerinin, teknolojik geliĢmelerin sunduğu yeni imkânlarla özgün giysi tasarımlarına dönüĢtürülmesini sağlamaktır.
Endüstri devriminden günümüze kadar olan süre içinde ürün tasarım süreçlerinde farklı prensip ve metodların denendiği modernite gölgesinde geçen uzun yıllardan sonra, insan yaĢamına giren teknolojiler her ne kadar sanatsal formlarda yüksek adetli seri üretilen niteliksiz tasarımları ortaya çıkarmıĢ olsa da sanat ve bilimin birbirine olan bağlarını da güçlendirmiĢtir. Sanat ve bilimin birbirine yaklaĢtığı hatta iç içe girdiği günümüz moda sanatlarında dijital teknoloji kullanımı, düĢünsel alanda yeni fikirlerin ortaya çıkmasına ve etkili bir teknolojik sanat dilinin oluĢmasına sebep olmuĢtur.
Uzun bir çalıĢmadan sonra büyük bir titizlikle hazırlanan sanatta yeterlik tezinin oluĢtrulmasında uzman bilgilerinden ve değerli görüĢlerinden faydalandığım değerli hocam Doç. N. Rengin OYMAN’a sonsuz teĢekkürlerimi sunuyorum.
AraĢtırma tezinin doğru bir süreç içinde planlanlanmasında ve yürütülmesinde değerli bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım jüri üyelerim Doç. Yüksel ġAHĠN’e ve Doç. Yusuf KEġ’e, tezimin son aĢamalarında desteğini esirgemeyen Cemalettin YAVUZ’a ve aynı zamanda tezimin hazırlanmasında maddi kaynak sağlayan TÜBĠTAK 3001 – BaĢlangıç Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı’na teĢekkürü bir borç bilirim. Son olarak, her zaman varlıklarını yanımda hissettiğim kıymetlilerim annem Solmaz SARI ve babam Muammer SARI’ya, ayrıca hayatıma anlam katan sabrıyla beni var eden en değerlim kıymetli oğlum AHMET MĠRAÇ’a Ģükranlarımı sunuyorum.
Safiye SARĠ Isparta, 2014
ÖZET
KĠġĠYE ÖZEL MODA TASARIMINDA DĠJĠTAL BASKI TASARIM SÜRECĠ Safiye SARĠ
Süleyman Demirel Üniversitesi,
Güzel Sanatlar Enstitüsü Sanat Tasarım Ana sanat Dalı, Sanatta Yeterlik Tezi Yıl: 2014 Sayfa: 213
DanıĢman: Doç. N. Rengin OYMAN
Esin kaynağını bireysel tasarımlardan alan moda, sanatın bütünleĢtirici etkisi ile günümüz sanat dünyasında sanatsal yorumlara alternatif yeni bakıĢlar getirmiĢ ve uluslararası ölçekte bir olgu haline gelmiĢtir. Ġlk olarak on sekizinci yüzyılda sanat ve zanaat kavramlarıyla birlikte ortaya çıkan terzilik sanatı, 1860’lardan sonra moda ile sanatı bütünleĢtiren “KiĢiye Özel Moda Tasarımı (Haute Couture)” ile özgünlük, yenilik ve yaratıcılık değerleri yüksek giysi tasarımlarına doğru bir dönüĢüm geçirmiĢtir. Endüstriyel devrime karĢı olan Arts&Crafts hareketinin felsefik anlayıĢıyla taban tabana örtüĢen Haute Couture, günümüze kadar uzanan tarihi geliĢimi içinde “bireysel olarak kendini ifade etmenin bir yükseliĢi” olarak görülmüĢ, özgün giysi tasarımları üzerinde yarattığı etki “tek olma” ve “biricik olma”
görüĢleriyle de giderek daha fazla önem kazanmaya baĢlamıĢtır.
Giysi tasarımlarının “çoğaltılabilirliği”, tasarımın sanatla olan bağını zayıflatmıĢ, kitlesel üretimle elde edilen nesnelerin sanat unsurlarından uzak ve sanat değeri düĢük nesneler olarak ortaya çıkmasına sebep olmuĢtur. Çoğaltılarak oluĢturulan ve sanat değeri düĢük nesnelerin aksine, bireysel sanat eserlerinin tek ve biricik olması, onu tüm sanat dalları içinde tek ve eĢsiz kılmıĢtır.
Ġnsanın sanat ile olan bağını teknolojinin sanatsal sürece ve eyleme katılımıyla kuran dijital sanat, 1960’lı yıllardan sonra özellikle tekstil ve moda sanatlarının desen ve yüzey-baskı tasarımlarına yeni bir ivme kazandırmıĢtır.
Sanatçıya özgü yaratıcı fikirlerin dijital teknolojilerle tamamlandığı desen tasarımları, sanat ile teknoloji arasında güçlü bir bağ kurarak özgün bir dilin geliĢmesine de yardımcı olmuĢtur. Desen-yüzey tasarımlarının dijital tekstil baskı tekniği ile özgün giysi tasarımlarına aktarılması sanatçıların, sanat yapıtlarında ki deneyimleme, tasvir etme, üç boyutlu tasarlama gibi sanatın yeni formlarının kiĢiye özel formlarla birleĢimesine de olanak sağlamıĢtır.
Anahtar Kelimeler: KiĢiye Özel Moda Tasarımı, Özgün Giysi Tasarımı, Desen-yüzey Tasarımı, Dijital Tekstil Baskı Tekniği
ABSTRACT
DIGITAL PRINTING DESIGN PROCESS IN TAILOR-MADE FASHION DESIGN
SAFĠYE SARĠ
Süleyman Demirel University,
Institute of Fine Arts, Textile and Fashion Design Department, MFA/Ph.D.
Thesis
Year: 2014 Pages: 213
Supervisor: Doç. N. Rengin OYMAN
Inspired by individual designs, fashion has brought about new alternative aspects in terms of artistic interpretations into today’s art world through the integrationist effect of the art and it has become an international phenomenon. The art of tailoring, first appeared in the eighteenth century along with the concepts of art and craft, has undergone a transformation after the 1860s towards dress designs that are rich in originality, novelty and creativity through Tailor-made Fashion Design (Haute Couture). Haute Couture, overlapping perfectly with the philosophical understanding of Arts&Crafts movement that opposes to the Industrial Revolution, has been viewed as “the rising of expressing oneself as an individual” within its historical development, and the influence of being “unique” and “one and only” it has created on original dress designs has gained more and more importance.
The “reproducibility” of dress designs has weakened the relationship between design and art, and it has caused the mass-produced items to come out as distant from artistic components and low in artistic quality. In contrast to items that are mass-produced and low in artistic quality, the uniqueness of individual art works renders them one and only among all branches of art.
Digital art, relating the connection between art and human to the integration of technology into the artistic process and action, has accelerated especially the pattern design and surface digital printing designs in textiles and fashion art after the 1960s. Pattern designs, in which artist-specific creative ideas are complemented by digital technology, have helped an original style to develop by establishing a strong connection between art and technology. The transfer of surface digital textile printing designs into original dress designs via printing press technique has enabled new artistic forms in artists’ works such as experiencing, description and three dimension designs to combine with tailor-made forms.
Key Words: Tailor-made Fashion Design, Original Dress Design, Pattern- Surface Design, Digital Textile Printing Technique
T.C.
SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ GÜZEL SANATLAR ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
DanıĢmanlığımda yürütülen 1140406503 numaralı Safiye SARĠ’ya ait
“KĠġĠYE ÖZEL MODA TASARIMINDA DĠJĠTAL BASKI TASARIM SÜRECĠ” baĢlıklı Sanatta Yeterlik Tezi, SDÜ Güzel Sanatlar Enstitüsü Tez Yazım Kılavuzuna uygunluğu tarafımca yeterli bulunmuĢtur (27/09/2014).
Doç. N. Rengin OYMAN
GĠRĠġ
GeçmiĢte tasarım, genellikle soyut veya içsel, estetik bir olgu olarak kabul edilir ve tasarım bir eylem biçimi olmaktan çok bir nesne olarak algılanırdı (Findeli, 2001:5-17). Günümüzde ise tasarım, nesnelerin nasıl algılanacağını ve nasıl yaratılacağını öğrenme sürecinin ürünü olarak görülmektedir. Yeniden anlama, yeniden çalıĢma ve yeniden yaratma bu sürecin zorlukları olarak görülmektedir.
Simon, tasarımı (Simon, 1988), “Mevcut bir durumu tercih edilen bir duruma getirme eylemi” olarak tanımlarken Archer (1981) “Ġnsan yapısı nesnelerde ve sistemlerde bir bütünü oluĢturan parçaların, kompozisyonun, strüktürün, amacın, değerin ve anlamın vücut bulmasıdır” Ģeklinde tanımlamıĢtır. Benzer Ģekilde Roberts (1989) tüm tasarım faaliyetlerinin nihai amacının, yaratıcılık ve özgünlük olduğunu ve bu nedenle yaratıcı tasarımın hem yenilikçi hem de değerli olması gerektiğini belirtmiĢtir.
Tasarımın doğasında sosyal, ekonomik, teknik değiĢimlere ve politik yönlendirmelere yanıt veren sürekli bir akıĢ vardır. Bu parametrelerdeki değiĢiklikleri önceden tahmin ederek karĢılayan tasarım yeteneği, tasarımın etkileyici yönünü artırdığı gibi, tasarımı kiĢilerin isteklerine uygun Ģekle de dönüĢtürmüĢtür.
Bu akıĢ tasarımı, sürekli olarak hareket eden, tasarım süreçlerini sorgulayan ve yeni tasarım yöntemlerini geliĢtiren bir anlayıĢı da beraberinde getirmiĢtir (Atkinson 2010:5-8).
Ünlü estetik kuramcısı Walter Bendix Schönflies BENJAMIN’in sanat ve teknoloji üzerine 1935’de yazdığı “Tekniğin Olanaklarıyla Yeniden Üretilebildiği Çağda Sanat Yapıtı” adlı denemesinde, “Sanat eserlerinin çoğaltılması, kitlenin sanatla olan iliĢkisini değiĢtirmiĢtir” söylemiyle yeniden üretimi yapılan sanat objelerinin - eserlerinin teknoloji ile bağına ironik bir gönderme yapmıĢtır. Benjamin (1935)’ e göre sanat eserinin yeniden çoğaltılabilme özelliğini ilkel toplumlarda yüksek kült değere sahip sanat eserlerinin halka ulaĢabilir olma özelliğini yükseltirken, sanat ve estetik değerlerin yüksek olduğu toplumlarda sanat eserlerinin çoğaltılabilme özelliğinin, sanat eseri üzerindeki tahrip edici etkisinin yüksek olduğunu hatta yeniden üretilmiĢ nesnelerin kimi sanat unsurlarından uzak, sanat
değeri düĢük nesneler olarak ortaya çıktığına iĢaret etmiĢtir. Ġlke olarak, tüm sanat eserleri her zaman yeniden üretilebilir oluĢundan, insan yapımı her sanat eserinin ancak insan eliyle çoğaltılabilir olması gerçeğinden yola çıkan kuramcı, kitlesel üretimle çoğaltılıp benzer nesnelere dönüĢtürülen nesnelerin aynı zamanda sanat kavramlarından da uzaklaĢtığını belirtmiĢtir. Çoğaltılarak oluĢturulan sanat değeri düĢük nesnelerin aksine, bireysel sanat eserlerinin tek ve biricik olması, tasarımcının kiĢiye özel bireysel özellik gösteren kavramlara atıfta bulunması, onu tüm sanat dalları içinde tek ve eĢsiz kılmıĢtır.
Bir sanat ürünün tasarlanıp, üretilmesine kadar geçen süreçteki tüm aĢamalar oldukça eskiye dayanmakla birlikte, eserin çoğaltılarak kullanımı endüstri devrimiyle baĢlayan sürece kadar gitmektedir. Sanat eserlerini nitelik, form ve estetik açılardan değiĢtiren endüstriyel devrim, insanlık tarihi boyunca yaĢanmıĢ en büyük değiĢikliklerden biri olarak kabul edilmektedir. Endüstriyel devrimin sosyal ve politik etkisi, batı modernliğinin bir ürünü olarak ortaya çıkmıĢ ve endüstrileĢme sürecini tamamlamıĢ ülkelerde, modernlik kelimesinin karĢılığı olarak kavramsallaĢmasına sebep olmuĢtur. 18. yüzyılın ortalarında geliĢen sanayi alanındaki devrim ile birlikte; buhar gücünün, kimya ve tekstil sanayinde kullanımı ile yeni teknolojik geliĢmeler, üretime yansıyarak sanatsal tekstilin geliĢim sürecini etkilemiĢ, dokuma alanında artan makineleĢme ve sürekli geliĢen teknolojik yenilikler ile tekstil sektörü hızla geliĢmeye baĢlamıĢtır.
ĠpĢiroğlu ve ĠpĢiroğlu (1993)’ na göre; endüstri devriminin oluĢumunda oldukça etkili olan tekstil üretimi, aynı zamanda teknolojik geliĢimin yaratmıĢ olduğu değiĢimlerden de en çok etkilenen alanlardan biri olmuĢtur. Özellikle Modern Çağın insan yaĢamına getirdiği sosyal ve ekonomik değiĢiklikler kadının toplumsal yaĢamdaki yerinin değiĢmesine neden olurken aynı zamanda endüstri devrimi ile birlikte tekstil ve moda tasarımı alanın da geliĢmeye baĢlayan soyut ve geometrik desenler tekstil baskı tasarımı alanında yeni bir devrim yaratmıĢtır.
ĠĢmal ve Yıldırım (2012)’ a göre makineleĢmeyle baĢlayan endüstriyel değiĢim, ekonomik gücü yeterli olmayan küçük ülkelerede geleneksel baskı teknikleriyle (El Baskıcılığı) yapılan uygulamalarla devam etmiĢ, W. Morris ile baĢlayan ve el iĢçiliğine dayalı estetik unsurları ön plana çıkaran el kalıp
baskıcılığının baĢarıyla uygulandığı “Arts&Crafts” hareketi ile de tarihteki yerini almıĢtır. Bu dönemde Morris ile baĢlayan el iĢçiliği, ulaĢabildiği en son noktaya ulaĢırken, makineleĢme emekleme dönemine girmiĢtir.
Endüstriyel devrim ile baĢlayan makineleĢme, estetik değerlerden uzak niteliksiz tasarımların doğmasına sebep olmuĢ, tasarım standartlarının yeniden gözden geçirilme çabaları sanatçıları estetik formları destekleyen yeni yaratıcı uğraĢlara sevk etmiĢtir. Estetik ve teknik arasındaki dengeyi sağlamak üzere çalıĢmalar yürüten baĢta Willam Morris olmak üzere, Arts&Crafts hareketi çevresinde toplanan sanatçılar, çoklu üretimi redderek sanatsal niteliği olan tekstil ürünlerini üretmeye baĢlamıĢlar, desen ve form üzerinde baĢlayan bu yeni değiĢiklik, baĢta tekstil baskı sanatı olmak üzere sanatın birçok alanında kendini göstermeye baĢlamıĢ ve yarattığı yeni estetik anlayıĢ döneme damgasını vurmuĢtur.
Endüstriyel devrime karĢı durup akımın getirdiği tüm teknolojik olanakları kullanan Arts&Crafts hareketi, endüstriyel devrimle gelen “çoğaltma” fikrinin aksine sanat eserlerini “biricikleĢtirme” ve “tekleĢtirme” özelliği ile günümüz moda anlayıĢlarına farklı bir çehre kazandıran “KiĢiye Özel Moda Tasarımı (Haute Couture)” ile yakın anlam taĢımaktadır. Yirminci yüzyılın baĢlarında adından sıkça söz ettiren kiĢiye özel moda tasarımı (Haute Couture), üretimden çok sanat yapan giysi tasarımlarında “tek olma”, “biricik olma” bilinciyle hareket eden ve bu günkü anlamıyla “lüks üretim” kavramının da tam karĢılığıdır.
Sanatçının kendi tasarladığı özel bir yapıt üzerinde söz söylemesi, kendi öz kimliğini yaratması, tasarıma özgü olanı bulması, tasarım üzerinde mutlak özerkliğini ilan etmesi ve tasarımın tek bir kiĢi için hazırlanıyor olması, KiĢiye Özel Moda Tasarımını, Arts&Crafts’ın el iĢçiliğine dayalı özgün tasarımı yüceltiĢi yönü birbiriyle paralellik göstermektedir.
Güzel sanatlar ile zanaatı yeniden birleĢtirme, sanatçının saygınlığını geri verme, tasarıma iĢlevsellik yanında öznellik kazandırma üzerine yağunlaĢan
“Arts&Crafts” hareketi, birçok yazar, Ģair, sanat ve toplum eleĢtirmeni tarafından sanatın zanaattan ya da sanatçının zanaatçıdan ayrı olmadığı ideal bir ortaçağ yaĢam biçiminin bir simgesi niteliğindedir. “Arts&Crafts” hareketinden sonra ortaya çıkan
“Bauhaus” mimarlık, sanat ve zanaat okulu da, sanatı ve zanaatı yeniden
birleĢtirmeye, tasarımın çoğaltılabilirliğiyle ortaya çıkan form bozukluğuna ve bozulan desen tasarımına karĢı durmuĢtur. Walter Gropius tarafından kurulan Bauhaus, on dokuzuncu yüzyılda ortaya çıkan “Arts&Crafts” ve “Art Nouveau”
akımlarıyla birlikte endüstrileĢmeye karĢı çıkmıĢ ancak endüstrileĢmenin getirdiği ezici güç karĢısında fazla baĢarılı olamamıĢtır.
Bauhaus öncesi tasarlama ve üretme eylemi, zanaatkârın sorumluluğu altında, bireysel kullanıcının ihtiyaçlarına göre süslemelerin veya bezemelerin ağırlıklı olduğu biçimsel ve öznel tasarımlarla Ģekillendirilirken, endüstri devrimi ile birlikte ürünler çok sayıda kullanıcı için tasarlanıp seri halde üretilmeye baĢlanmıĢtır. Bu süreçte ürün tasarımı önem kazanmıĢ, fakat tasarımcının rolü ürünün biçimini yani formunu tasarlamakla sınırlı kalmıĢtır.
Endüstri devriminden günümüze kadar olan dönemde farklı zamanlarda farklı yönelimlerin etkisiyle ürün tasarım sürecinde izlenen yol ve ilkeler değiĢim gösterse de modernite; sanatın özerkliğini sağlarken aynı zamanda endüstrileĢmenin ve makineleĢmenin getirdiği teknik olanakların sonuna kadar kullanımına izin vermiĢtir.
EndüstileĢme sonrasında gelen teknoloji, her ne kadar çoklu üretime izin vermiĢ olsa da teknolojiyle gelen malzeme ve teknik faklılıklar, tasarımda sanat ve bilimin yakınlaĢmasına ve hatta bir arada düĢünülmesine imkân sağlamıĢtır. Sanat ve bilimin birlikteliği, sanatta yaratıcı ve bireysel eylemlerin teknolojik yeniliklerle sınırsız bir yaratım sürecinde buluĢmalarına da olanak sağlamıĢtır.
Yeni malzeme ve üretim tekniklerinin daha iĢlevsel bir ortam için kullanıldığı 20. Yüzyıl teknolojik geliĢmeleri, günümüz sanat yapıtlarının merkezinde kalan öznellik duygusunun kavramsal ve sanatsal çalıĢmalar üzerindeki etkisini yükseltmiĢtir. Form ve malzeme kullanımı açısından sınırların ortadan kalktığı günümüz sanat yapıtlarında, çağın gerektirdiği teknolojik geliĢmelerin kullanımı, yeni anlatım biçimleri yaratırken sanatsal çalıĢma alanlarının sınırlarını da geniĢletmiĢ ve yeni tasarım süreçlerinin geliĢimine zemin hazırlamıĢtır. Sanatçı, baĢka araç ve tekniklerle tasarlanması mümkün olmayan sanat yapıtlarını yaratma sürecinde, bilgisayar teknolojisini kullanarak özgün tasarımlar üretmeye baĢlamıĢ aynı zamanda sanatın geleneksel ve modern unsurlarını dijital baskı tekniği ile özgün desen formlarına dönüĢtürmeyi baĢarmıĢtır.
Her döneme damgasını vuran teknolojiler günümüzde dijital teknolojiler olarak adlandırılan bir yapıya dönüĢmüĢ, sanatçılarının kiĢiye özel tasarımlarında sanat ile teknolojiyi buluĢturan yeni ve zengin bir dilin doğmasına imkân sağlamıĢtır.
Bu anlamda dijital teknolojiler, çağdaĢ sanata karakterini veren kavramsal alt yapıyı kullanurken aynı zamanda sosyal ve beĢeri bilimlerin verilerini de sanatsal tasarım süreçlerinde kullanabilmiĢlerdir.
Tekstil yüzeyine yapılan dijital baskı tekniği, önemli bir dönüĢümün habercisi olmuĢ dijital teknolojiler yeni ve özgün desenler yaratma ve uygulama yöntemlerinden, bu yöntemlerin fark edildiği yollara kadar, tekstil yüzey tasarımlarının çehresini değiĢtirmiĢtir. Üretim teknolojileri, yenilikçi baskı yöntemlerini tasarımcıların hizmetine sunarken, aynı zamanda tasarımcılara dijital bir çevrede çalıĢma, deneyimleme, keĢfetme ve yaratma konularında uygun ortamlar sağlamıĢtır. Bu pratik ve ilham verici teknoloji, tasarımcının tasarım süreçlerine dâhil olduğu KiĢiye Özel Moda Tasarımında, el iĢçiliğine dayalı sanatsal formların oluĢmasını desteklemiĢ ve tasarımın çoğaltılarak üretildiği günümüz moda tasarımlarında sanatın yeni bir biçimi olarak ortaya çıkmıĢtır.
Konusu “KiĢiye Özel Moda Tasarımında Dijital Baskı Tasarım Süreci”
olarak belirlenen Sanatta Yeterlik\Doktora tez çalıĢmasının genel amacı; sanat ve sanat uygulamaları alanında düĢünsel ve deneyimsel yaratıcı tasarım süreçlerinin, teknolojik geliĢmelerin sunduğu yeni olanaklarla özgün giysi tasarımlarına dönüĢtürülmesini sağlamaktır. Ayrıca; “KiĢiye Özel Moda Tasarımında” kullanılan özgün desen tasarımlarının el iĢçiliğine dayalı, seri üretimi olmayan, dijital tekstil baskı tekniği ile özgün giysi tasarımlarına dönüĢtürülmesi, Tekstil ve moda sanatları, grafik sanatları, heykel ve resim gibi farklı disiplinlerde çalıĢan tasarımcıların çalıĢma biçimlerini değiĢtiren unsur olarak görülen dijital tekstil baskı tekniğinin ipekli kumaĢlarda uygulanabilirliğinin deneysel ve uygulamalı yöntemlerle araĢtırılması, Yüzey – KumaĢ Tasarımı + Dijital Tekstil Baskı Tekniği + Özgün Giysi Tasarımı üçgenin de yer alan tasarım ve yaratıcılık faaliyetlerinin geliĢtirilmesi çalıĢmanın özel amaçlarını oluĢturmaktadır.
Sanatın her dalında kullanılan Dijital baskı tekniği, çalıĢmanın ilgili bölümlerinde okuyucuya bilgi olarak sunulmuĢ, araĢtırmanın uygulamalar kısmını
oluĢturan özgün giysi tasarımlarının desen tasarım aĢamasında “dijital tekstil baskı tekniği” dıında kullanılan diğer baskı teknikleri konu haricinde bırakılmıĢtır.
“KiĢiye Özel Moda Tasarımında Dijital Baskı Tasarım Süreci” olarak belirlenen araĢtırma; yüzey - kumaĢ tasarımlarının hazırlanarak dijital tekstil baskı tekniği ile sentetik tabanlı kumaĢlara (saten ve Ģifon) aktarılması ile giyen kiĢinin beğenilerine hitap eden, kolaylıkla modası geçmeyen, onları yaratan tasarımcısı tarafından (kumaĢ + model + kesim + dikim + süsleme) kiĢiye özel olarak tasarlanan ve yaratıcılık sınırlarını zorlayan giysi tasarımları ile uygulama modelleri oluĢturulmuĢtur. Ayrıca, araĢtırmanın özgün giysi tasarım süreçlerinde yer olan
“Hedef Kitle ve Pazar AraĢtırması” konuları, bireylerin ekonomik durumları, yaĢam tarzları, sosyal statüleri, yaĢ, cinsiyet ve eğitim durumları gibi koĢulları dikkate alınarak “kiĢiye özel moda tasarımı” süreçleri içerisinde üretim modellerine yansıtılmıĢtır.
“KiĢiye Özel Moda Tasarımında Dijital Baskı Tasarım Süreci” konulu Sanatta Yeterlilik tezi dört bölümden oluĢmaktadır.
Sanatta Yeterlik Tezinin Birinci Bölümünde; KiĢiye Özel Moda Tasarımı (Haute Couture)’nın tanımı, Türkiye de ve dünyadaki genel durumu, KiĢiye Özel Moda Tasarımında kullanılan teknikler (Kalıp ve Kesim, Süsleme, Dikim, Boyama ve Baskı Teknikleri) belli bir sıra içerisinde açıklanarak okuyucuya sunulmuĢtur.
Sanatta Yeterlik Tezinin Ġkinci Bölümünde; Tekstil ve Moda Sanatlarında, ÇağdaĢ Sanat Akımlarında ve Grafik Sanatlarında Dijital Baskının yeri anlatılarak tarihsel sürece göre baskı çeĢitleri maddeler halinde açıklanmıĢtır. Yüzey – kumaĢ tasarımlarının ve kiĢiye özel moda tasarımının uygulama süreçlerinin teknik olarak anlatıldığı bu bölümde, dijital yüzey oluĢumunda kullanılan görüntüleme yöntemleri ile dijital tekstil baskı tekniğinin dünya’da ve Türkiye’de kullanılan uygulama örnekleri görseller üzerinden açıklanmıĢtır.
Sanatta Yeterlik Tezinin Üçüncü Bölümünde; KiĢiye Özel Moda Tasarımında Dijital Baskı Tasarım süreci, uygulama örnekleri üzerinden iki faklı yöntem ile denenmiĢtir. Buna göre, ilk yöntem olarak; Giysi Tasarımına Göre Dijital Baskı Tasarım Yöntemi kullanılmıĢtır. Ġlk olarak giysi tasarımının yapılarak yüzey- kumaĢ tasarımlarına geçildiği bu yöntemde; yüzey-kumaĢ tasarımı için kullanılan
görsel resim el çizimi ile elde edilmiĢtir. Geometrik desenlerle derinlik ve üç boyutluluk etkisi yaratan “kinetzm”in tema olarak kullanıldığı bu bölümde, el çizimi ile elde edilen görsel resmin grafik düzenlemelerinin ardından dijital tekstil baskı tekniği ile Ģifon kumaĢ üzerine aktarımı yapılarak özgün giysi tasarımlarına dönüĢümü sağlanmıĢtırr. ÇalıĢmada ikinci yöntem olarak, “Dijital Baskı Tasarımına Göre Giysi Tasarım Yöntemi” kullanılmıĢtır. Bu yöntemde; yüzey-kumaĢ tasarımlarına uygulanan görseller, fotoğraflanarak grafik düzenlemelerinin ardından saten kumaĢ üzerine dijital tekstil baskı tekniği ile aktarılmıĢtır. Yüzey-kumaĢ tasarımlarına göre özgün giysi tasarımları oluĢturulduktan sonra kiĢiye özel moda tasarımında kullanılan kalıp – dikim – süsleme teknikleri ile dikilerek uygulama modelleri elde edilmiĢtir.
Sanatta Yeterlik Tezinin Dördüncü Bölümünde; elde edilen bulgular doğrultusunda sonuç ve önerilere yer verilmiĢtir.
I. BÖLÜM
1. KĠġĠYE ÖZEL MODA TASARIMI 1.1. KiĢiye Özel Moda Tasarımı Tanımı ve Tarihçesi
Moda, birey tarafından vücuda getirilen ve ayırt edici olmayı amaçlayan büyük sayılar da moda tasarımcısının eylemleriyle ilintili müĢterek bir kültürel olgudur. Birçok araĢtırmaya konu olan moda, pek çok düĢünür, sosyolog, antropolog, tasarımcı, araĢtırmacı ve sanatçı tarafından kavram üzerinde durulmuĢ ve konu hakkında çeĢitli tanımlar yapılmıĢtır. Bu tanımlarla oluĢturulmaya çalıĢılan bilgi, uzun yıllar süren çalıĢmalarla kuramlara dönüĢtürülmüĢtür. Kuramlarda moda kavramı yinelenerek tanımlanmıĢ, moda nedir? Nasıl ortaya çıkar? Bir olgunun (nesne, düĢünce, inanç, biçim vb.) moda olarak adlandırılmasında ne gibi özelliklere sahip olması gerekir? Ya da modanın varoluĢundaki etkenler nelerdir? Gibi sorular uzmanları tarafından yanıtlanmaya çalıĢılmıĢtır.
DeğiĢik anlamlar taĢıyan eski bir sözcük olan moda, günümüzde öncelikle bir hareket olarak anlaĢılmaktadır. Moda doğar, büyür, yaygınlaĢır ve ölür. Bir zamanlar hayranlık duyulan, taklit edilen, yükseltilen, yaygınlaĢtırılan nesne, günün birinde
“modası geçmiĢ” olur. “Bir moda ancak bir diğeri tarafından yok edilir, daha yenisi tarafından ortadan kaldırılır, o da yerini ardından gelene ve sonuncu olmayana bırakır” tanımlaması günümüz moda anlayıĢlarının genel bir özeti Ģeklindedir.
18. yüzyıl baĢlarında üslup olarak baĢlayan moda, zamanla tarz, biçim, form, yaĢam, giyim ve kuĢam gibi çoklu nesnelere dönüĢtürülerek anlamı ve içeriği geniĢletilmiĢ ve günümüz giysi sunumlarındaki yenilik, yaratıcılık, kreasyon ve özellikle sanat ve tasarım olgusuyla içi doldurulmuĢtur. Bu anlam içerisinde moda,
“bir yandan biçim, malzeme ve renkleri diğer yandan konum, meĢguliyet, durum ve mizaçları; daha basit ifade ile giysileri ve dünyayı” temsil eden bileĢimin varyasyonları olarak karĢımıza çıkmıĢtır
Barthes (1983)’ e göre moda; vücudu kapatmanın özelleĢmiĢ bir çeĢididir.
KâĢifler ve gezginler, karĢılaĢtıkları vücudu kapatma ve giyinme tarzlarını belgeleyen ve bunun üzerine yorumlarda bulunan ilk kiĢiler arasındadırlar.
Bunlardan bazıları sadece nesnelerin kendilerini değil, aynı zamanda bunları anlama arzusuyla çizimler ve giysi örnekleri de geliĢtirmiĢlerdir. Giysi üzerine yapılan
çalıĢmalar, zamanla antropolojinin kabul edilen bir dalı olmuĢ, sosyloglar ve antropologlar modanın birey ya da grubun kimliği üzerinde oynadığı role ıĢık tutmaya çalıĢmıĢlar ve kimlikle ilgili görüĢlerin giysilerle yakından iliĢkili olduğunu tespit etmiĢlerdir.
Jones (2013) modayı, sosyal olayların tezahürü ve kültürel değiĢimlerin bir yansıması olarak tanımladığı kitabında, modanın hayatın en önemli alanlarında kullanıldığını aynı zamanda fayda, örtünme, seksi cazibe, süslenme, sembolik farklılaĢtırma, kabul görme, kendini öne çıkarma ve modernizm kavramlarının da altında yatan giyim – giyinme felsefesi ile de yakın iliĢki içinde olduğunu vurgulamıĢtır. Moda ile giyim kavramlarının anlam olarak örtüĢtüğü kaynak kitaplarda modadan farkılı olarak giyim, birçok toplumda çıplaklığı kapatmak, toplumsal taĢkınlıkları önlemek ve toplumla ilgili ahlaki kurallara uymak için de kullanılmıĢtır. Sosyal olarak tanımlanan örtünme, zamana göre değiĢebildiği gibi bireylere, gruplara ve toplumlara göre farklılıklar göstermiĢtir.
Bazı kültürler de giyim; giyen kiĢinin seksi açıdan çekiciliğini ve ulaĢılabilirliğini vurgulamak için kullanılmıĢtır. Kadınların geleneksel pasif cinsel nesne rolleri, kadın giyiminin çok daha fazla erotikleĢtirilmesine önemli katkıda bulunmuĢtur. Gece giysileri ve iç çamaĢırlarda cildi ortaya çıkaran veya cilt dokusunu taklit eden kumaĢlarla yapılmıĢ, giysi üzerinde kullanılan aksesuar ve kozmetiklerle de bu cazibeyi artırmıĢtır. Birçok moda yorumcusu ve teorisyeni, modadaki değiĢimlerin altında yatan bilinçdıĢı süreçleri açıklamak için Sigmund Freud’un ve Carl Jung’un eserleri ıĢığında psikoanalitik yaklaĢımlar ıĢığında moda kavramını evrensel boyutlara taĢımıĢlardır.
Ġnsanlar, giyim seçimlerini yaparken mesleklerini, dini bağlarını, sosyal statülerini veya yaĢam tarzlarını farklılaĢtırmayı ve yaĢam tarzlarını ortaya koymayı oldukça fazla dikkate almıĢlardır. Mesleki giysiler bir otorite ifadesi olarak görülmüĢ ve giyenin kalabalık içinde fark edilmesini sağlamıĢtır. Toplumda yaĢayan bireyler, bir gruba dâhil olmak için benzer Ģekilde giyinmeyi tercih edebilirler. Kabul görmüĢ tarzlara uymayanların farklı fikirlere sahip oldukları varsayılırlar ve toplum tarafından dıĢlanırlar. Aynı Ģekilde moda tasarımcılarının sunduğu her tarza koĢulsuz itaat eden moda kurbanları aidiyet hissetmek açısından çaresiz, kiĢilikten ve zevkten yoksun olarak algılanırlar. Bazı durumlarda giyim tarzı, topluma ya da modanın
kendisine bir baĢkaldırı ifadesi olarak da algılanabilir. Jones (2013)’ a göre her ne kadar bir topluma ait olmanın toplum içinde bir sosyal baskısı olsa da, tepeden tırnağa aynı giyinmiĢ iki insana nadiren rastlanır. Pek çok tüketici çevresinde bulunan insanlara yardım önerisinde bulunmak için onlarla birlikte alıĢveriĢ yapsalar da aynı giysileri almazlar. Durum ne olursa olsun, bireyler saç, makyaj ve aksesuar kullanarak kendi kiĢisel kimliklerini ortaya koymak için büyük çaba gösterirler.
Modaya uygun giysilerin satıldığı dünyanın her yerinde, giysi modernliğin bir ifadesi olarak kullanılmıĢtır. Medyanın etkin olduğu büyük kentlerde, çıkan son eğilimleri takip etmek, mevcut etkinliklerden haberdar olmak, gittikçe artan rekabetçi piyasalar için avantaj sağlamıĢtır. Denilebilir ki moda bu anlamıyla; küresel endüstrinin vazgeçilmez bir parçasıdır.
Komsuoğlu, Ġmer, Seçkinöz, Alpaslan ve Etike (1986)’ ye göre moda, Alman filozof Kant’ın “temelinde kendini beğenmiĢlik ve bencillik olan bir taklitçilik, ünlü ressam Leonardo da Vinci’nin “çılgınlık”, Thornstein Veblen’in “gereksiz ve nedensiz bir tüketim sembolü”, Poiret’in ise “insanların bir süre önce beğenerek giydikleri bir Ģeyi, kısa bir süre sonra gülünç bulacaklarını bildikleri halde, vazgeçemedikleri korkunç bir salgın” olarak tanımlamıĢlardır.
Moda’nın tasarımsal eylemleri içinde yer alan ve moda tasarımına farklı bir boyut kazandıran“KiĢiye Özel Moda Tasarımı (Haute Couture)” kavramı ise;
Ambrose ve Harris (2012)’ a göre “moda endüstrisinin zirvesinde yer alan ve yüksek bütçeli müĢterilere hitap eden özel kostüm Ģeklinde hazırlanan giysi tasarımlarına”
verilen genel bir addır. Erol (2011)’ a göre ise; “tasarımcıların kendilerinin tasarımsal süreçlere dâhil oldukları, hazırladıkları özgün giysi tasarımlarında üretimden çok sanatsal tasarım unsurlarını kullandıkları, yaratıcı tasarım süreçleri olarak da tanımlan dığını ifade ederek kelimenin Fransızca “Haute Couture”den geldiğini ifade etmiĢtir.
Estorick (1992)’ e göre hem moda endüstrisinin hem de kiĢiye özel moda tasarımının (Haute Couture) bu günkü lideri Fransa\Paris’dir. Haute Couture’un ilk olarak yaygınlık kazanmaya baĢladığı yıllar da Avrupa’nın zengin ve üst düzey kiĢilerinin Paris’e alıĢveriĢ yapmaya gitmeleri Fransız terzilerinin haute couture alanında ki ününü dünyaya duyurmuĢ, Haute Couture yapan Fransız tasarımcılar
Dior, Emanuel Ungaro, Jean Paul Gaultier, Givenchy, Elie Saab, Dominique Sirop, Franck Sorbier, Jean-Louis Scherrer ve Valentino gibi moda evlerinin de bu günkü anlamda gerçek bir haute couture modaevi olmalarını sağlamıĢtır. Ayrıca, Yüksek bütçeli, pahalı giysi tasarımlarının temsilcisi olarak görülen Haute Couture’n Ģöhretli ve prestijli (özellikle ünlüler trafından giyildiğinde) kiĢiler tarafından daha çok kullanıldığının da belirtildiği eser de, bugün Paris moda sektöründe bu kadar iddialı olmasın da ki itici unsur’un Haute Couture olduğu da ifade edilmektedir.
KiĢiye Özel Moda Tasarımının (Haute Couture) felsefesinde yer alan “Tek olma” görüĢü, “Couture” tasarım yapan özel moda evlerinin satıĢlarını artırmıĢ, zamanla plazalar, VIP servisleri gibi özellik taĢıyan birçok mekân, yüksek gelirli kiĢilerin isteklerine yanıt vermek için hizmet vermeye baĢlamıĢlardır. Bireysel olarak kendini ifade etmenin bu yükseliĢi, modanın demokratikleĢmesinin bir ifadesi olarak kiĢiye özel moda tasarımı (Haute Couture) alanında Couture tasarımlarının önemini artırmıĢtır. En yüksek fiyatlarla, varlıklı kiĢilere hitap eden ve moda tasarımının en üst segmenti olarak kabul edilen KiĢiye Özel Moda Tasarımı (Haute Couture), bugün geldiği noktadaki geliĢimini; Worth, Erte, Poiret, Valentino, Versace, Chanel, Dior, Lacroix, Givenchy, Balmain, Balenciaga, Lanvin ve Yves Saint Laurent gibi moda evlerine borçludur. Fransa ile adeta özdeĢleĢen Haute Couture, özellikle Paris etiketi ile adını ve prestijini günümüze kadar ustalıkla korumayı bilmiĢtir. Bu adlandırmaya destek vermek için yola çıkan Fransız Couture tasarımcılar, Paris’te her yıl düzenlenen moda Ģovlarıyla bu haklı gurura ortak olmuĢlardır.
Waquet ve Laporte (2011)’ a göre Paris’in Haute Couture etiketinde söz sahibi olmasında;
- NakıĢçıların, tüy ve Ģapka imalatçılarının, “küçük ellerin”, geleneksel beceri ve yaratının güzelliğiyle rekabet ettiği çok sayıda sanatsal mesleğin dünyadaki biricik varlığı,
- TozlanmıĢ bir Haute Couture imgesini yenileyen ve daha genç ama bir o kadar da varlıklı yeni müĢteriler çeken, Fransa’nın en büyük terzilik markalarının baĢına yeni yaratıcılarının geçmesi,
- Resmi defilelerden ayrı olarak “yeni terzilik” dallarının ortaya çıkması ve moda sanatı alanında özel dikim teknikleriyle birlikte kullanılıyor olmasının önemli
bir yerinin olduğunu belirtmiĢtir. Ayrıca, genç yeteneklerin kendi moda atölyelerinde, ticari kısıtlamalardan uzak, bağımsız bir deneyim ve yaratı ihtiyacına cevap veren el iĢçiliğine dayalı kiĢiye özel olarak tasarlanan giysilerin yapılıyor olması da bu önemi destekleyen sebepler arasında görmüĢtür
KiĢiye Özel Moda Tasarımı (Haute Couture) ilk olarak on sekizinci yüzyılda sanat ve zanaatın birbirinden ayrılması sonucu terzilik sanatının bir kolu olarak kendini göstermeye baĢlamıĢ, 1900’ lerdan sonra Haute Couture (KiĢiye Özel Moda Tasarımı)’un geliĢmeye baĢlamasıyla birlikte modanın bir sanat dalı olması gerekliliği de sık sık vurgulanmaya baĢlanmıĢtır. Haute Couture (KiĢiye Özel Moda Tasarımı) un ilk ve gerçek kurucusu olarak gösterilen Charles WORTH, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Paris modasına hükmederek Paris’i Haute Couture (KiĢiye Özel Moda Tasarımı)’ un baĢkenti haline getirmiĢ ve bu gün bilinen lüks moda endüstrisinin Ģekillenmesini sağlayan ilk moda tasarımcısı olmuĢtur.
KiĢiye Özel Moda Tasarımı (Haute Couture)’ nın ilk kurucusu olarak gösterilen Worth için Vogue (2013) dergisinin Mart sayısın da “yaratıcı ve kusursuz tasarımlarını keskin ticari zekâsıyla birleĢtirerek insanlarda ayrıcalıklı olma algısı yaratmıĢtır” ifadesi kullanılmıĢtır. Worth’un kreasyonları balo elbiselerinden tafta, kadife ve çok sevdiği Lyons ipeğiyle yapılan kostümlere kadar geniĢ bir yelpazede tasarlanmıĢ hatta yüzyılın ortalarında modelleri dönemin modası olan ve Alman ressam Franz Xavier Winterhalter’in T.Ü.Y.B çalıĢmasına da konu olan özgün giysi tasarımlarının da yaratıcısı olmuĢtur (ġekil 1).
ġekil 1. : Franz Xavier Winterhalter, Ġmparatoriçe Eugénie Nedimeleriyle, 1855, Tuval Üzerine Yağlı Boya, 3x4.20 m. Musée National du Chateau, Campiégne
(Giysi Tasarımları: Charles Frederick Worth), (Sanat Dünyamız Dergisi, 2008:87)
Modaya kazandırdığı diğer yenilikler arasında; uzun etek üzerine giyilen diz hizasında tunikler, yürümeyi kolaylaĢtıran kısa tarlatanlı etekler ve 1800’lerin modası kabarık kollardan esinlenerek ortaya çıkardığı karpuz kollar gösterilebilir.
Londra’da kaldığı yıllarda ziyaret ettiği National Gallery’ de bulunan parçalarda tarzını oluĢturmasında etkili olmuĢtur (ġekil 2).
ġekil 2. : Worth – 1895 “Haute Couture”
http://tr.pinterest.com/pin/181129216235284952/ (21 Temmuz 2013)
Poiret’den Bellville Sassoon’ a hatta Valentinoya kadar uzanan etkisi Worth’u, hiç kuĢkusuz Haute Coutur’un tartıĢılmaz lideri haline getirmiĢtir.
Sanatçının ölümünün ardından (1895), Charles Frederick Worth’un oğulları Gaston Lucien ve Jean Philippe’ye kalan moda evi, kapanana kadar kiĢiye özel olarak dikilen giysi tasarımlarıyla dünya haute couture modasına yeni imajlar kazandırmaya devam etmiĢlerdir (Model, GeçmiĢten Günümüze Giyim ve KuĢam Stil Rehberi, 2012:199).
On dokuzuncu yüz yılın ilk yarısında moda evlerinin çokluğu ile üne kavuĢan Paris, yirminci yüzyılın baĢlarında modaya getirdiği yenilikler ile bir anda adından
sıkça söz ettirmeye baĢlayan Paul POĠRET ile tanıĢmıĢ, Paris modasına lanse ettiği özgün giysi tasarımlarıyla Worth’den sonra Haute Couture’ un gerçek sahibi olarak gösterilmeye baĢlanmıĢtır.
Paris’te “Le Magnifique” A.B.D.’de “Modanın Kralı” olarak bilinen Paul Poiret, “Modanın retinasının değiĢmesine büyük fayda sağlayan tasarımcı” (The New Yorker, 1927) olarak üne kavuĢmuĢtur. Dönemin moda evleri Jacques Doucet ve ardından House of Worth’de çalıĢma fırsatı bulan Poiret, 1903 yılında Paris’te kendi moda evini açtığında, Belle Epoque’in moda değerlerini yıkmakla iĢe baĢlamıĢ, Rönesans’tan beri korselere mahkûm kalan Avrupalı kadınları önce jüpondan ardından da korseden kurtarmıĢtır. Poiret, on dokuzuncu yüz yılın kumaĢ desenleri yerine drapeli kumaĢları tercih etmiĢ, 1906 yılından I. Dünya savaĢına kadar daha doğal bir kadın formunu oryantalizm ile birleĢtirerek modaya cesur bir tarz getirmiĢtir. 1700’lerin sonu ve 1800’lerin baĢındaki Fransız tarzını yansıtan zarif imparatorluk çizgilerini taĢıyan ampir elbiseleri, Edward dönemini yansıtan giysilerinde çarpıcı renkler ve egzotik türbanlarla birlikte kullanmıĢtır. Sonraki yıllarda harem pantolonlarını, minare ya da abajur Ģekilli, boncuklarla süslü, etrafı kürklerle çevrelenen ipek ve Ģifon tuniklerle popülerleĢmeye baĢlayan sanatçı, kimonoları mantolarla, Afrika tarzı kaftanları da ceket tasarımlarında ustalıkla kullanmıĢtır (Model, GeçmiĢten Günümüze Giyim ve KuĢam Stil Rehberi, 2012:243).
Poiret, 1913 yılında moda dünyası için dönüm noktası sayılan eĢsiz modelini tasarladığında kadın giyimi ve moda denilen olay özgün ve güncel çizgilere kavuĢmuĢ, “Abajur Model” olarak isimlendirdiği özgün giysi tasarımında özel dikim teknikleri ile giysiye yeni formlar kazandırmıĢtır (ġekil 3).
ġekil 3. : Poiret - 1913
http://tr.pinterest.com/pin/61572719877658574/ (01 Eylül 2014)
Tuniğe etek uçlarına geçirdiği tellerle modelin vücut etrafında daire Ģeklinde dönmesini sağlamıĢ, yarattığı yeni kadın silueti ile yirminci yüz yılın kadın siluetinde sade ve Ģık, modern ve kusursuz bir moda anlayıĢı geliĢtirmiĢtir. 65 yıllık ömründe moda ve sanatla iç içe bir yaĢam süren Poiret, kiĢiye özel moda tasarımına (Haute Couture) getirdiği yeni dikim ve kesim teknikleriyle yeni bir form anlayıĢının doğmasına rehberlik etmiĢtir. Terzilik adı altında meslek dalı olarak düĢünülen ve dikiĢ dikmek Ģeklinde tanımlanan olgu, Poiret ile birlikte giyim sanatına dönüĢmüĢtür (ġekil 4).
ġekil 4.: Poiret – 1911
http://tr.pinterest.com/pin/250442429250831655/ (01 Eylül 2014)
ERTE, Moda literatürüne Paul Poiret’den sonra en yetenekli ve en yaratıcı moda tasarımcısı olarak geçmiĢ evrensel boyutlu bir sanatçıdır. Modanın ilk baĢladığı yıllarda büyük sanatçı Poiret tarafından himaye gören Erte, onunla röportaja gelen gazetecilere “Güzellikleri seçip onları yeniden yaratmak benim görevimdir” diyerek onun moda alanında sınır tanımayan üstün dehasını ve yaptığı
tasarımlarda ne kadar seçici ve mükemmeliyetçi bir kiĢiliğe sahip olduğunu söylemek için yeterli olmuĢtur (Ünsal ve Sarı, 1997:189).
Estorick (1992)’ e göre Erte, 1979 yılından önce hazırladığı özgün giysi tasarımlarını bu yıldan sonra heykellerine aktarmıĢ ve “Haute Couture” giysi tasarımlarını heykellerine yansıttığı bu çalıĢmalarında ki eserlerini altın, gümüĢ, bronz, nikel gibi madenlerin yanı sıra kıymetli taĢlarla süslemiĢtir. Bu eserlerde sanatçının heyecanını, düĢüncesini ve tüm hümanist formlarını bulmak mümkündür.
Sanatçı, kendisi için kadının ideal siluetini yaratırken, ünlü modacı Paul Poiret’nin çizgisinin yanında Cingucento, Lucas Cronash gibi ünlü ressamların tablolarındaki çizgileri özgün giysi tasarımlarına yansıtmıĢtır (ġekil 5).
ġekil 5. : Erte (Romain de Tirtoff), “Madame Butterfly”
Sarı (1998)’ ya göre; Erte’yle birlikte modaya, zenginliğin ve ihtiĢamın sembolü pahalı kürkler ile özgürlüğün ifadesi kelebek ve çiçek motifleri girmiĢtir.
Ayrıca, kiĢiye özel olarak tasarlanan özgün tasarımlarında bedeni içte sıkı beden formunda sararak giysinin vücuda oturmasını sağlayan ve kadının dıĢ hatlarını kusursuz bir çizgiyle örten gepiyer uygulamaları ile giysi tasarımında kullanılan siluet formların da harf ve sayıları kullanması sanatçının moda alanına kazandırdığı yenilikleri olarak belirtmiĢtir (A, O, H, I, V, 1, 3, 4) (ġekil 6).
ġekil 6. : Erte, 3 Formu (Sarı, 1998:59)
Watson (2007), “Tasarımcılar Tasarımcısı” olarak moda literatürüne geçen Cristobal BALENCĠAGA’ yı geçmiĢte ve bugün gelmiĢ geçmiĢ en büyük moda tasarımcılarının (Madeleine Vionnet, Hubert de Givenchy, Christian Dior, Coco Chanel) hayranlık duyduğu önemli bir moda tasarımcısı olarak görmüĢtür. Aynı Ģekilde ünlü moda dergisi Vogue (1998)’ un sanatçı hakkında “giysi koleksiyonları kusursuz ve benzersizdi” yorumları Watson’ un bilgilerini doğrular nitelikte olmuĢtur (ġekil 7).
ġekil 7. : Balenciaga -1950–51
http://tr.pinterest.com/pin/174021973075955158/ (01 Eylül 2014)
Özellikle 1950’ lerde terzilik tekniklerini değiĢtiren Cristobal Balenciaga, ĢaĢırtıcı siluetleri yaratıcı elbise formlarıyla birleĢtirerek adeta sanat eseri niteliğinde giysi tasarımları yapmıĢtır. Onun yarattığı elbiseler vücut formuyla Ģekil alabilen ve dikiĢ teknikleriyle farklılık yaratan giysi modellerinden oluĢmuĢtur. Bu nedenle Balenciaga yüksek moda ustası (Haute Couture) olarak görülen haklı ününü günümüze kadar sürdürebilmiĢtir (Demir Parlak, 2006:75).
Moda dergisi Vogue’ un Mart 2013 tarihli sayısına göre Pierre BALMAĠN, Paris’in ünlü moda tasarımcılarından birisidir. Aynı dergi de modacının ünlü terzi Lelong’un yanında Haute Couture (KiĢiye Özel Moda Tasarımı) giysi tasarımlarında kullanılan dikiĢ tekniklerini öğrenenrek etkisi günümüze kadar süren baĢarılı
tasarımlara imza attığı da belirtilmektedir. Özgün giysi tasarımlarında mimarlık sanatı ile moda tekniklerini ustaca birleĢtiren sanatçı, Ava Gardner, Marlene Dietrich ve Josephine Baker gibi ünlü sinema yılıdızlarına da kiĢiye özel giysi tasarımları yaparak Haute Couture alanındaki haklı ününü pekiĢtirmiĢtir.
Dereboy (2008), sanatçının tüvit kumaĢlarla özgün giysi modellerini birleĢtirdiği tasarımlarını dünyaca ünlü birçok sanatçının kullandığını belirterek aralarında Windsor DüĢesi, Kent DüĢesi, Sophia Loren ve Siyam kraliçesi gibi birçok ünlünün “Balmain Haute Couture” giysi tasarımlarını tercih ettiğini yazan Watson’
la da (2007) aynı bilgiyi paylaĢır nitelikte olmuĢtur (ġekil 8).
ġekil 8. : Balmain – 2002 “Haute Couture”
http://tr.pinterest.com/pin/174021973076307980/ (25 Ağustos 2014)
Yirminci yüz yılın en etkili tasarımcısı olarak moda literatürüne giren Gabrielle Coco CHANEL, kadınlar için tasarladığı erkeksi giyim tarzlarının ve kusursuz biçimsel formların sahibi olarak moda tarihine ismini yazdıran dünyaca
ünlü moda tasarımcılarından biridir. 1927 yılında ilk mağazasını Londra’da açan Chanel, modernlik ve konforu yakasız basit kesimli elbise tasarımları ve örgü ve Ģeritlerle ceketin dıĢ hatlarına özenle tutturulmuĢ takım elbiseleri ile üne kavuĢmuĢtur (ġekil 9).
ġekil 9. : Chanel – 1961
Picardie (2011)’ ye göre; tarzı genel olarak diğer tasarımcılar tarafından taklit edilen Chanel, hazırladığı özgün giysi tasarımlarını kıymetli mücevherlerle birlikte tasarlamıĢ ve dünyanın en pahalı parfümünün de yaratıcısı olarak moda tarihine geçmiĢ bir tasarımcıdır. Aynı eser de; Coco Chanel eski moda stillerini bir yana bırakarak, kadınlar için yaptığı giysi tasarımlarını erkeksi formlara dönüĢtüren ve cesur tasarımlarla ön plana çıkan bir tasarımcı olduğundan da söz edilmektedir. Sade giysi tasarımlarıyla baĢladığı özgün giysi tasarımları zamanla yüksek bütçeli “Haute Couture” giysi tasarımlarına dönüĢtüren sanatçı, günümüz modern kadının da yeni tarzı olmuĢtur.
Chanel modernizm’in iĢlevselci yönünü temsil ederken Elsa SCĠAPARELLĠ ise gerçeküstü görüĢün önemli bir temsilcisi olmuĢtur. Salvador Dali’nin eserlerini özgün giysi tasarımlarına yansıtan sanatçı, nesneleri bulunduğu mekândan ayırarak yeni anlamlarla beklenmedik etkiler yaratmak tasarımıcının en belirgin formlar arasındadır (ġekil 10).
ġekil 10. : Schiaparelli – 1947
http://tr.pinterest.com/pin/224194887675467397/ (25 Ağustos 2014)
Watson (2007)’ a göre cesaretli ve son derece özgün fikirlere sahip Elsa SCHĠAPARELLI, 1930’lu yılların önde gelen Haute Couture moda tasarımcılarından birisidir. Küçük yaĢlarından beri resim sanatı ile ilgilenen Schıaparelli, ressamlarla çalıĢan ilk tasarımcı olmamasına rağmen, koleksiyonları Jean Cocteau ve Salvador Dali’den izler kullanmıĢtır. Parisli tasarımcıların pek çoğu gibi Schıiparelli’de modanın geleceği olarak gördüğü sinemaya karĢı yakınlaĢmıĢ ve Hollywood’un popülist tavrına karĢı sürrealist bir tavırla kiĢiye özel giysi tasarımları yapmıĢtır. 1934 yılında tıpkı cam gibi görünen Rhodophane kumaĢıyla tasarladığı
“Kozmik” olarak adlandırdığı rayon tüllü giysisi ile Paris’i gölgede bırakan sanatçı, ünlü moda dergisi Vogue’un “Bir sinema kraliçesinin giyebileceği Ģeylerdi”
yorumuna mazhar olmuĢtur.
Schiaparelli göre moda sanatı, çağdaĢ sanatlarla ve özellikle resimle olan bağlantısı koparılamazdı. Schiaparelli, Gerçeküstücüler’in imgelerini özgün giysi tasarımlarına aktarmakla kalmayıp daha da önemlisi onların eserlerinde barındırdıkları mizah duygusunu da tasarımlarına yansıtmıĢtır. Sanatçının “ayakkabı Ģapka” ile “istakoz elbise” tasarımları mizah duygusunun giysi tasarımlarına yansıtıldığı en güzel giysi örnekleri arasındadır (Model, GeçmiĢten Günümüze Giyim ve KuĢam Stil Rehberi, 2012:297) (ġekil 11).
ġekil 11. : Schiaparelli – 1937, Cecil Beaton, “Ġstakoz elbise”
(Windsor DüĢesi üzerinde) (Sanat Dünyamız Dergisi, 2008:98)
Yirminci yüzyıl moda cizgisine farklı bir tarz getiren değiĢtiren Christian DĠOR, yarattığı “New Look” akımıyla o yılların en güçlü moda tarzının öncüsü olmuĢtur. Dior’un New Look akımı, bir moda olgusu olduğu kadar aynı zamanda toplumsal bir olay olarak da görülmüĢtür. Tasarımlarında kullandığı kumaĢlar, savaĢ sonrasın da ortaya çıkan ve savaĢ yıllarında baskılanan kadınsı çizgilerin açığa çıkrmasına sebep olmuĢ, yıllarca süren tekdüze ve donuk bir modanın ardından ihtiĢama dönüĢ yapan yeni giysi tasarımlarıyla adeta bir moda devrimcisi olmuĢtur.
Terzilik sanatının en ince ayrıntılarını bilen ve tasarımlarına en iyi Ģekilde yansıtan tasarımcı, hayatı boyunca yeni tarzlar ve yeni modeller yaratma konusundaki ustalığı sayesinde moda sektörünün çok kazanan ve çok tercih edilen moda tasarımcıları arasında olmuĢtur. Dior’un giysi koleksiyonlarının en genel özellikleri; ince bellerde toplanan uzun etekler, dar omuzlar üzerinde yükselen geniĢ Ģapkalar, korseler üzerinde tutturulan büzgüler ile drapelerdir (ġekil 12).
ġekil 12. : Dior – 2011 “Haute Couture”
http://tr.pinterest.com/pin/147915168981833677/. (01 Mayıs 2014)
Hepyalçın (2010)’ a göre 1947 yılında Dior’un yarattığı bu yeni akım, bazı tasarımcılar tarafından savurganlık, kumaĢ israfı olarak görülse de kadınların aradıklarını bulmaları ve kendilerini yaratılan yeni ve özgün giysi tasarımların da çekici hissetmeleri kiĢiye özel moda tasarımı açısından önemli bulunmuĢtur. Bu açıdan değerlendirildiğinde akımın Avrupa’ya kazandırdığı en önemli sosyolojik yenilik, II. Dünya savaĢının yoğun ekonomik baskısı ile düĢüĢe geçen moda sektörü, New Look akımı ile ekonomik anlamda toparlanarak Haute Couture’n eski görkemli günlerine geri dönmesine neden olmuĢtur (ġekil 13).
ġekil 13. : Dior – 2014 “Haute Couture”
http://tr.pinterest.com/pin/317363104961867772/. (24.Mayıs 2014)
