1 .2 GENEL JEOLOJİ

Proje alanı ve geniş çevresinde daha önce MTA Genel Müdürlüğü'nün yaptığı jeolojik haritalardan yararlanılmış ve daha önce verilmiş olan formasyon adları benimsenmiştir.

İnceleme alanının doğusunda Maden Karmaşığı, kuzey ve batısında Bitlis Kuşağı (Pütürge ve Bitlis Metamorfitleri) ve güneyinde Güneydoğu Anadolu Otoktonu (Arap Platformu) kayaçları yüzeylenmektedir.

1.2.1 Stratigrafik Jeoloji

Proje sahası ve yakın çevresine otokton ve allokton formasyonlar yüzeylenmektedir.

Allokton formasyonlar, Prekambriyen-Üst Triyas yaşlı Pütürge Metamorfitleri, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Guleman Grubu ve Eosen-Alt Miyosen yaşlı Çüngüş formasyonudur.

Otokton formasyonlar ise Alt Eosen yaşlı Gercüş formasyonu, Orta Eosen yaşlı Midyat formasyonu ve Oligosen Alt Miyosen yaşlı Lice formasyonudur.

Yukarıda belirtilen formasyonları yaşlıdan gence doğru inceleyecek olursak;

PALEOZOYİK

Pütürge Metamorfitleri (Pm)

Proje sahası ve çevresinde, temeli meydana getiren en yaşlı birim, Prekambriyen'den Üst

meydana gelmiş Pütürge metamorfitleridir. Proje sahasının kuzey ve batısında geniş bir alanı kaplamaktadır. Adını aldığı Pütürge çevresinde görüldüğü gibi, Prekambriyen temeli teşkil eden ve masifin çekirdeğini oluşturan gözlü gnays, granitik gnays, amfibolit,

granatbiyotit mikaşistlerle başlamakta, bunu pirofillitli makasla zonu izlemektedir. Makaslama zonunun üzerinde granit intrüzyonları ile kesilen Alt Paleozoyik yaşlı mikaşistler, Permo- Karbonifer yaşlı mermerler gelmekte ve nihayet Üst Triyas yaşlı intrüsif magmatik kayaçlar ve kuvarsitlerle son bulmaktadır (Perinçek, 1979; Yazgan, 1981; 1983;1991;

Yılmaz vd., 1992). Pütürge masifinde 70-85 milyon yıl dolayında radyometrik yaşlar verilmektedir (MTA, 1986). Masifin çekirdeğini oluşturan gözlü gnays birimi ile yaygın amfibolitler masifin güney yarısında, Babik çayı ile Tepehan arasındaki kesimde yer almaktadır. Pirofillitlerin yoğun olarak gözlendiği Pütürge güneyindeki kesimde ise ortognays ve mikaşistler izlenmekte, karbonatlar daha çok Pütürge kuzeyinde yer almaktadır.

Birimin Prekambriyen-Üst Triyas yaşlıdır.

MESOZOYİK

Guleman Grubu (JKg)

İlk defa Perinçek (1979a) tarafından "Gulemangrubu" olarak adlandırılan birimin en iyi görüldüğü yer, Elazığ'ın Alacakaya (Guleman) ilçesi ve yakın çevresidir. Guleman grubu, çalışma alanında dünit, verlit, piroksenit, serpantinit ve gabrolardan oluşan kümülatlarla temsil edilmektedir. Gabrolar, 0.5-1 m kalınlıktaki diyabaz daykları tarafından

kesilmektedir. Gabrolara göre çok az ayrışan diyabaz daykları, topografyada sert çıkıntılar oluştururlar. Birim tektonik hatlara yakın olduğu yerlerde tümüyle serpantinleşmiştir. Birim için Soytürk ve Baştuğ(1973) Üst Kretase, Açıkbaş ve Baştuğ (1975) Jura,

Sungurlu(1976) Üst Jura-Alt Kretase, Özkaya (1978) Kretase yaşlarını benimsemişlerdir.

Bitlis metamorfitleri üzerinde görülen Guleman grubunu Maden karmaşığı ve Hazar formasyonu diskordansla örtmektedir.

Proje sahası ve çevresinde yaygın olarak gözlenmektedir.

Birim Üst Jura-Alt Kretase yaşlıdır.

SENOZOYİK

Gercüş Formasyonu (Eg)

Gercüş Formasyonu, inceleme alanı doğusunda farklı bölgelerde yüzeylenmektedir.

Genelde polijenik materyalli konglomera, kumtaşı, kiltaşı ve çamurtaşı birimlerinden meydana gelmiştir. Genelde kırmızı, pembe, mor renkli konglomera, kumtaşı, çamurtaşı ile temsil edilir.

Birim Alt Eosen yaşlıdır.

Midyat Formasyonu (Em)

Midyat Formasyonu, genelde, krem renkli killi kireçtaşı ve beyazımsı renkli tebeşirli kireçtaşı seviyelerinden oluşmaktadır. Bölgede belirli alanlarda Midyat Formasyonunda yer yer yaygın karstlaşmanın olduğu bilinmektedir. Midyat Formasyonu, genelde ince ve orta kalınlıkta düzgün tabakalıdır. Tabakalanmalar yataya yakın ve az eğimlidir. İnceleme alanında eksenleri doğu-batı doğrultusunda uzanan antiklinal ve senklinal yapıları

oluşturmuştur. Gercüş Formasyonu üzerine uyumlu olarak gelmiştir. Proje sahası ve çevresinde, özellikle Karakaya Baraj gölü çevresinde yaygın olarak gözlenmektedir.

Birim Orta Eosen yaşlıdır.

Alt Miyosen ve Eosen birimleri arasında Pütürge bindirme kuşağı birimleri olarak yer alır ve GB-KD yönünde uzanır. Şeyl, marn, kumtaşı, kireçtaşı ardalanmalıdır. Formasyon türbiditik fasiyeste çökelen fliş çökelleri ile temsil edilir. Gri, yeşil renkte, bol ofiyolitli, blokludur. Eosen yaşlı volkanik ve tortul kayaç bulunduran kesimleri kırmızı kahverengi ve olistostrom çökellidir. Lice formasyonu durgun bir ortamda çökeldiği için düzenli bir

tabakalanmaya sahiptir. Buna karşılık bindirme hattına doğru tektonik bakımdan hareketli bir ortamda ekaylanma kuşağı olarak görülmektedir. Kalınlığı 0-325 m. arasında

değişmektedir (Perinçek, 1978).

Birim Oligosen-Alt Miyosen yaşlıdır.

Çüngüş Formasyonu (EMç)

Proje sahası ve çevresindeki allokton birimlerden olan Çüngüş formasyonu, kumtaşıkiltaşı ardalaşmasından oluşur. Gri, krem renginde karbonat çimentolu olup, ince

katmanlıdır. Tabaka duruşları kısa mesafede sıkça değişmektedir. Kil taşlarının yoğun olduğu kısımların topografyası fazlaca düzleşmiştir.

Birim Eosen-Alt Miyosen yaşlıdır.

Yamaç Molozu (Qym)

Çalışma sahasında yamaç molozu farklı kökenli kayaçların ayrışması ile oluşmuştur.

Blok, çakıl, az kum ve daha çok kil boyutunda malzeme içermektedir. Blok ve çakıllar köşeli, yarı köşeli olup en büyük blok boyutu 40 cm’dir. Özellikle vadi tabanına yakın kısımlarda görülmekte olup kalınlığı 0,5-2,5 arasında değişmektedir.

Birim Kuvaterner yaşlıdır.

Alüvyon (Qal)

Dere yataklarında teşekkül eden en genç oluşuklardır. Genellikle iri taneli kum ve

çakıllardan meydana gelmiş olup, çakıl, kum ve silt karmaşığı şeklindedir. Taneler değişik özellikteki metamorfik kayaçlar ve kireçtaşı orijinli olup genelde kötü boylanmalıdır.

Alüvyonun regülatör yerindeki kalınlığı, 1,0-2,0 metredir.

Birim Kuvaterner yaşlıdır.

1.2.2 Yapısal Jeoloji

İnceleme alanının en önemli kırık yapısı Doğu Anadolu Fay Zonu’dur (DAFZ), zon kuzeydoğuda Karlıova’dan başlayarak güneybatıda Kahramanmaraş’a kadar uzanan, yaklaşık KD-GB doğrultulu, sol yönlü doğrultu atımlı bir fay zonudur. Karlıova’da Kuzey Anadolu Fay Zonuyla, Kahramanmaraş’ta ise Türkoğlu civarında Ölü Deniz Fay Zonuyla karşılaşarak buralarda üçlü eklemleri oluşturur. Bu iki nokta arasındaki uzunluğu en az 400 km’dir. DAFZ, transform bir fay niteliğinde olup Arabistan-Afrika ile Anadolu-Avrasya plakaları arasındaki sıkışmayı yanal bir hareketle karşılar (Arpat ve Şaroğlu, 1972;

Jackson ve McKenzie, 1984; Şengör ve diğ, 1985; Gülen ve diğ, 1987; Muehlberger ve Gordon, 1987; Lyberis ve diğ., 1992. Fay zonu; aktif olup Üst Miyosen’de Arabistan ve Anadolu plakalarının çarpışması ile oluşmuştur. Şiro çayını akış istikametinde

kesmektedir.

Bölgede, Doğu Anadolu Fay Zonu’na bağlı oluşmuş çok sayıda paralel, kısmen verev, sürekli, yer yer süreksiz kesişen küçük ölçekli kırıklar mevcuttur.

genelde ince ve orta kalınlıkta düzgün tabakalıdır. Tabakalanmalar yataya yakın ve az eğimlidir. Lice formasyonu durgun bir ortamda çökeldiği için düzenli bir tabakalanmaya sahiptir. Buna karşılık bindirme hattına doğru tektonik bakımdan hareketli bir ortamda ekaylanma kuşağı olarak görülmektedir. Çüngüş formasyonu ince katmanlı olup tabaka duruşları kısa mesafede sıkça değişmektedir.

1.2.2.2 Kıvrımlanma

Midyat Formasyonu, İnceleme alanında eksenleri doğu-batı doğrultusunda uzanan antiklinal ve senklinal yapıları oluşturmuştur. Guleman Grubu formasyonlarında yanal kuvvetlere bağlı olarak gelişmiş küçük ölçekli kıvrımlar mevcuttur.

1.2.2.3 Eklemlenme

Bindirme zonu ve küçük ölçekli fay zonlarına bağlı olarak gelişmiş kırık sistemleri

mevcuttur. Ancak belirgin bir yönlenme yoktur. Kırık sistemleri ve bindirmenin etkisi eklem yönlerinin farklı olmasını sağlamıştır.

1.2.2.4 Faylanma

Doğu Anadolu Fay Zonu proje sahasının yaklaşık 17 km güneybatısından geçmektedir.

Şiro çayı boyunca uzanan fay zonuna paralel tali faylarda mevcuttur. Ayrıca Doğu Anadolu Fay Zonu’nu dike yakın kesen Babük fayı proje sahasının 20 km güneyinden geçmektedir. Pütürge Metamorfitleri ve Guleman Gurubu formasyonları allokton olup diğer birimler üzerine bindirmiştir. Büyük fay zonlarına paralel ve verevine uzanan çok sayıda küçük fay bulunmaktadır. Bu faylardan proje sahasında yer alanlar, harita üzerinde işaretlenmiştir.

1.2.2.5 Diskordans-Konkordans

Guleman Gurubu formasyonları Senozoyik yaşlı diğer birimler üzerine bindirmiştir.

Pütürge Metamorfitleri ise ikincil bir bindirme ile diğer tüm birimler üzerine bindirmiş olup uzun bir bindirme kuşağı oluşturmuştur. Midyat Formasyonu, Gercüş Formasyonu üzerine uyumlu olarak gelmiştir.

1.2.2.6 Tektonik Evrim

Dünyanın en önemli deprem kuşaklarından birisi olan Alp-Himalaya deprem kuşağı üzerinde bulunan Doğu Anadolu Bölgesi sismik olarak aktif durumdadır. Bölge Üst Kretase’den sonra yaklaşık kuzey-güney yönelimli sıkışma geriliminin etkisine girmiş (Mc Kenzie, 1972; Le Pichon ve diğ., 1973; Morelli, 1978) ve Doğu Anadolu Bölgesinde Avrasya Levhası-Arap Levhası çarpışması başlamıştır (Şengör ve Kidd, 1979; Şengör, 1980; Şengör ve Yılmaz, 1983; Koçyiğit ve Rojay, 1984; Koçyiğit, 1985). Bu dönemde bölgede etkili olan sıkışma sonucunda doğrultuları genellikle doğu-batı olan bindirmeler, kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu sol yönlü doğrultu atımlı faylar, kuzey-güney doğrultulu açılma çatlakları ve yaygın volkan çıkışları meydana gelmiştir (Şaroğlu ve Güner, 1981;

Şaroğlu ve Güner, 1987; Bozkuş ve Yılmaz, 1993). Avrasya Levhası ile Arap Levhası arasındaki kıta-kıta çarpışması özelikle Avrasya Levhası içerisinde çok sayıda sağ ve sol yanal atımlı faylar meydana getirmiş (Bozkuş ve Yılmaz 1993) olup, bunların en

büyüklerinden biri Doğu Anadolu Fayı’dır (Koçyiğit, 1985). Çalışma alanını içine alan Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun tektonik yapısı, güneydeki Arabistan levhasının kuzeye, ilerlemesi ve Avrasya levhası ile çarpışması sonucu bu günkü halini almıştır. Bu etkili tektonizma sonucu olarak Doğu Anadolu Fayı, bindirmeler, normal faylar, eklemler ve kıvrımlanmalar bölgenin yapısını oluşturur. Kuzeydoğu ve kuzeybatı yönlü faylar yırtılma fayı olup makaslanma düzlemi oluşturmaktadır. Bindirme fayları genellikle kuzeydoğu kuzeybatı doğrultulu olup kuzey kuzeybatıdan gelen itilmelerle oluşmuşlardır.

EK-6