Gelişmiş Ülkelerde Yabancı Sermaye Yatırımları

Günümüz gelişmiş ülkeleri arasında ön sıralarda yer alan Japonya’nın bu günkü durumuna gelmesinde yabancı sermayenin önemli katkısı olmuştur111. Japonya, sadece aldığı teknolojiyi kullanmakta değil, aynı zamanda bu teknolojiyi geliştirerek, satın aldığı ülkelere satma konusunda oldukça başarılı bir ülke olma özelliği taşımaktadır. Yabancı sermayeyi ülkeye çekmekteki başarısını önemli ölçüde sermaye ihraç etme konusunda da göstermektedir. Ancak, Japonya yabancı sermaye yatırımlarına büyük ölçüde serbestlik tanımakla birlikte, bu yatırımlardan azami ölçüde yarar sağlama ve ülke çıkarlarına zarar gelmemesi konusuna büyük ölçüde ağırlık vermektedir.

Asya ülkelerinde yaşanan finansal kriz ve ekonomik yavaşlama Japonya’nın yabancı sermaye yatırım girişlerinde biraz daha önemli olmasına neden olmuştur112. 1996 yılında Japonya’ya gelen yabancı sermaye 228 milyon dolar iken 1997 yılında 3.224 milyon dolar ve 1998 yılında 3.193 milyon dolar olmuştur. 1999 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık olarak dört kat artarak 12.741 milyon dolar gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır. Finans sektörüne yabancı sermaye girişi, bu sektördeki liberalizasyonun başladığı 1997 yılından itibaren dikkati çeken bir şekilde artmaya başlamıştır. Hizmetler sektörüyle kıyaslandığında imalat sektöründeki yatırım girişleri göreceli olarak ufak kılmıştır, fakat son zamanlarda otomotiv gibi spesifik sektörlerde yatırım artışı başlamıştır. Bu artış da daha çok birleşme ve satın almalarla olmaktadır113.

Japonya’nın gerçekleştirdiği yabancı sermaye ihracında da belirleyici rolü şirket satın almaları ve birleşmeler oynamıştır. 1980’lerin ilk yarısında çok düşük seviyede kalmış olan yatırım ihracı bu dönemin ikinci yarısında hızla artmış ve 1990 yılında 50 milyar dolarla rekor seviyelere ulaşmıştır. 1997 yılında 25.993 milyon dolar olarak gerçekleşen yatırım ihracı 1999 yılında %6 düşerek 22.743 milyon dolar olarak gerçekleşmiş, 2000 yılında 31.558 milyon dolar ve 2001 yılında 38.088 milyon dolar seviyesine ulaşmıştır.

Yabancı sermaye ihraç eden ülkeler arasında bulunan Belçika da yabancı sermayeli yatırımlara büyük önem vermektedir. Belçika hükümeti, ekonomik büyümenin

Algan, a.g.e. , s. 101. 112

Batmaz ve Tunca, a.g.e. , s. 84.

sağlanabilmesinde, sanayi kesiminin büyük ağırlığa sahip olduğu inancından hareket ederek yabancı sermayeyi bu kesime kanalize etme başarısını göstermiş ülkelerden biri olma özelliğine sahiptir114. Ayrıca yabancı sermaye yatırımları konusunda bürokratik engelin bulunmaması, yatırımcı açısından cazip olmaktadır. 1961-1977 yılları arasında Belçika’daki yabancı sermaye yatırımlarının yaklaşık olarak %50’si ABD’ye aittir115. 1981 yılı verilerine göre Belçika’nın gelişmekte olan ülkelere yapmış olduğu yabancı sermaye yatırımları da 2038 milyon dolara ulaşmıştır.

Avusturya ekonomisinin canlılığını koruması, ülke içi gayri safi milli hasıla (GSMH)‘nın büyük bir bölümünün yatırımlara kanalize edilmesine ve yabancı sermaye yatırımlara bağlıdır116. 1977 yılında Avusturya kaynaklı kuruluşların sermayeyi 8.9 milyon dolar iken aynı yılda yabancı sermayeli kuruluşların sermayesinin 25.4 milyon dolar olması Avusturya ekonomisinde yabancı sermayeli yatırımların etkinliğini ve önemini belirten göstergelerin biridir117.

ABD’nin doğrudan yabancı sermaye girişlerinde 2000 yılında en büyük payı aldığı görülmektedir. Bu yılda ABD’ye giren yabancı sermaye miktarı tüm gelişmekte olan ülkelere gelen yabancı yatırımlardan daha fazladır. Son yıllarda ABD’ye gelen yatırımlar büyük ölçüde sıfırdan yapılan yatırımlardan ziyade şirket birleşmeleri şeklinde olmuştur. 2000 yılında gelen yatırım miktarı, yabancı sermaye yatırım çıkışlarından ya da ihracından yaklaşık olarak iki kat daha fazladır. Bunda gelişmekte olan ülkelerde yaşanan mali krizlerin ve yukarıda bahsedilen şirket birleşmeleriyle birlikte şirket içi ödünç vermelerdeki artışın etkisi vardır. Ayrıca geniş iç pazarı, kalifiye işgücündeki zenginliği, düşük ücret seviyesi, teknolojik seviyesi, Kanada imzaladığı ekonomik işbirliği anlaşması ve yabancı firmaların ticaret engellerinden kaçınmak istemesi diğer gelişmiş ülkeleri yatırım yapma konusunda ikna etmektedir118. Sektörler itibariyle incelendiğinde petrol, bilgisayar, elektronik, telekominikasyon ve finansal hizmetler yabancı yatırımların öncelik verdiği alanlar arasında yer almaktadır.

115 _{Rıdvan Karluk, Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımları, İstanbul Ticaret Odası Ekonomik Yayınlar} Dizisi, 1983, s. 20.

116

Algan, a.g.e. , s. 102. 117

Karluk, a.g.e. , s. 107.

1980’lerin ortalarıyla karşılaştırıldığında AB’nin yabancı sermaye yatırımları giriş ve çıkışlarındaki payı artmıştır. Bu artış sınır ötesi şirket birleşme ve satın almalarıyla açıklanmıştır. 1990’lı yıllarla birlikte bölgesel bütünleşmenin derinlik kazanması ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği yabancı doğrudan yatırımların hız kazanmasında bir dönüm noktası olmuştur. Bölgesel bütünleşmeye ek olarak politik istikrar, piyasa büyüklüğü ve iyi altyapı trendinin ana unsurlarını oluşturmuştur.

2000 yılında Avrupa Birliği’ne gelen yabancı sermaye yatırımı 808.519 milyon dolar olmuştur. Bu yatırım miktarının yaklaşık %85’ni ise Almanya, İngiltere, Fransa, Hollanda, Belçika, Lüksemburg ve İspanya elde etmektedirler. Bu ülkelerden en ilgi çekici olanı Almanya’dır. Almanya’nın 1996 yılında global yabancı sermaye yatırımlarından aldığı pay %1,7 iken bu oran 2000 yılında %13’e ulaşmıştır. Almanya’nın 2000 yılında yabancı yatırımlardan bu derece yüksek pay almasının nedeni, Avrupa’daki bütünleşme hareketlerinin yanı sıra Alman Mannesmann şirketinin İngiliz Vodafone Air Touch şirketi tarafından satın alınmasıdır119.

2001 yılı itibariyle global ekonomideki doğrudan yabancı sermaye girişlerinin 2/3’ü gelişmiş ülkelere yönelmiş; söz konusu ülkeler sermaye ihraçlarının %94’ünü gerçekleştirmişlerdir. Özellikle ABD, AB ve Japonya sermaye girişlerinin yüzde 62’sini (2000 yılı için bu oran % 71) alırken; aynı ülkeler dünyadaki doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının yüzde % 85’ine kaynaklık etmiştir120.

En fazla doğrudan yabancı sermaye çeken ve en fazla doğrudan yabancı sermaye ihraç eden 10 ülke listesi, birkaç istisna (Çin, Meksika ve Hong Kong) dışında tamamıyla gelişmiş ülkelerden oluşmaktadır. Aşağıdaki tablolarda dikkat çeken önemli bir nokta, büyük miktarda yabancı sermaye girişi alan ülkelerin aynı zamanda büyük miktarda yabancı sermaye ihraç eden ülkeler olmasıdır.

Doğrudan yabancı sermaye girişi ülkeler bazında incelendiğinde, ABD’nin 2000 ve 2001 yıllarında en büyük payı aldığı görülmektedir. 2000 yılında ABD’ye giren yabancı sermaye miktarı (301 milyar dolar) tüm gelişme yolundaki ülkelere (GYÜ)’lere gelen yabancı yatırımlardan daha fazladır. Son yıllarda ABD’ye doğrudan yabancı sermaye girişindeki

120

Özgür Çalışkan, Dünya Yatırım Raporu-2002 Çerçevesinde Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerine Değerlendirmeler, Ekonomik Araştırmalar ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü, s. 3.

artışta, GYÜ’lerdeki mali krizlere ve son dönemdeki dev birleşmelere (BP-Amocco, Daimler- Chrysler gibi) ilave olarak özellikle bilişim teknolojilerindeki gelişmelerin de etkisi olmuştur121.

Yabancı sermaye girişi açısından AB ülke grubu olarak, ABD’nin önünde yer almaktadır. AB’ye toplam 2000 yılında 809 milyar dolar; 2001 yılında ise 323 milyar dolarlık doğrudan yabancı sermaye girişi gerçekleşmiştir. Fransa ve İngiltere yabancı sermaye çekmede en başarılı ülkelerin başında gelmektedir. 2001 yılında dış pazarlara en fazla doğrudan yabancı sermaye yapan ülke ise bir önceki yılda olduğu gibi ABD’dir. Bu ülkeyi Fransa, Belçika&Lüksemburg ve Hollanda izlemektedir

Tablo 1.7. Dünya’da En Fazla DYY Çeken 10 Ülke (Milyar$)

Ülke 2000 2001 1.ABD 301 124 2. İngiltere 117 54 3. Fransa 43 53 4. Hollanda 53 51 5. Belçika&Lüksemburg 246 51 6. Çin 41 47 7. Almanya 195 32 8. Kanada 67 28 9. Meksika 14 25 10. Hong Kong 62 23 AB(Toplam) 809 323

Kaynak: Özgür Çalışkan, “Dünya Yatırım Raporu-2002 Çerçevesinde Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerine Değerlendirmeler”, Ekonomik Araştırmalar ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü, s. 3.

Tablo 1.8. Dünya’da En Fazla DYY Kaynaklık Eden 10 Ülke (Milyar$) Ülke 2000 2001 1. ABD 164 114 2. Fransa 176 83 Belçika&Lüksemburg 242 67 Hollanda 71 44 Almanya 50 43 İngiltere 254 40 Japonya 32 38 Kanada 48 36 İspanya 55 28 İtalya 12 23 AB(Toplam) 968 365

Kaynak: Özgür Çalışkan, “Dünya Yatırım Raporu-2002 Çerçevesinde Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerine Değerlendirmeler”, Ekonomik Araştırmalar ve Değerlendirme Genel Müdürlüğü, s. 3.