Aile işletmelerinde aileden gelen yönetici ve profesyonel yönetici çatışmaları için ikinci bölümde genel olarak yer verilen çatışma nedenlerine, aşağıdaki özel nedenleri de eklemek mümkündür.
475 Cemil ULUKAN, “Aile İşletmeleri ve Profesyonel Yönetim Anlayışı”, 2.Aile İşletmeleri Kongresi
Kongre Kitabı, İKÜ, AGMER, İstanbul, 2006, s.156
476 Davut DOĞAN, “Aile Şirketlerinde Yönetim”, 2.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İKÜ,
İşletmelerde alınan finansal kararlar toplumda pek çok grubu etkilemektedir. Söz konusu kararlar, bazılarına ortak çıkarlar sağlarken bazı çatışmalara da yol açar. Kârın veya işletmenin piyasa değerinin en üst düzeye çıkarılması hedefi sonuna kadar kullanılamaz, sözgelimi enerji tasarrufu, çevrenin korunması, istihdamın artırılması şeklindeki toplumsal hedeflere ters düşen işletme hedeflerinin başarılı olma şansı sınırlıdır.477 Yine sözgelimi ücretlerin zamanında ödenmesi ya da tedarikçilere vadesi gelen borçlar için işletme likiditesinin müsait olmaması nedeniyle banka kredisi alınması alternatifi işletme kârını olumsuz etkileyeceği için aileden gelen ortaklar kredi almak yerine ödemelerin geç ödenmesini arzulayabilirler. Bu durumda ödemeleri zamanında karşılayamayan finans yöneticisi zor durumda kalacaktır
Aile işletmelerinin karşılaştıkları temel sorunlardan biri de aileden ve aileden olmayanların iki ayrı dünyanın insanları gibi durmaları ve bu durumun onların algı, davranış ve iş süreçlerine yansımasıdır. Bu yansımalar en fazla ödül dağılımı ve karar süreçlerinde yaşanmaktadır.478 Aileden gelen yöneticilerin aile içi sorunları işletmeye taşımaları ve ‘ailemizin işletmesi’ gibi bir anlayış ortaya koymaları, profesyonellere güvenmemeleri ve güç kavgaları profesyonel yöneticilerle çatışmalarına neden oluşturmaktadır.479
Gerek organizasyon düzeyinde gerekse aile ilişkileri boyutunda kurumsal bir yapının tam olarak sağlanamamış olması işletme ve aile içi ilişkilerde birçok çatışmanın kaynağını oluşturur. Bu çatışmaların en önemlisi de çıkar çatışmalarıdır.480 Bu duruma rol çatışmaları ve tanımlamaları gibi sorunlarda eklendiği zaman işler iyice zorlaşmaktadır.481
477 BERK, s.9
478 ÖZARALLI, s.560; GÖKER, ÜÇOK, s.50
479 Zümrüt TONUS, “Yöneticilerin Aile İşletmelerinin Sorunlarına Bakışı: Eskişehir Sanayi Odasına
Bağlı Aile İşletmelerinde Bir Araştırma”, 1.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İKÜ, AGMER, İstanbul, 2004, s.231
480 ALAYOĞLU, s.522–523 481 GÖKER, ÜÇOK, s.50
Bir aile işletmesinin en zayıf noktası aile kavramı ile işletme kavramının birbirine karıştırılmasıdır.482 Her birinin kendine özgü kuralları, rolleri ve gereklilikleri olan aile ve işletme sistemlerinden oluşan aile işletmelerinin karmaşık niteliği bu işletmeleri çatışma olgusuyla karşı karşıya getirmektedir.483
Bireylerin birbirinden farklı bakış açıları, fikirleri ve görüşleri nedeniyle anlaşmazlığa düşmeleri görev çatışmalarının nedenidir. Bilişsel çatışma olarak ta adlandırılan bu tür çatışmalarda kararların içeriği ile ilgili aykırılıklar söz konusudur. Süreç çatışmalarında işin nasıl yapılması gerektiği kimlerin hangi sorumlulukları yerine getireceği konusunda uyuşmazlık vardır. Duygusal bir çatışma niteliği taşıyan ilişki çatışmalarında ise kişiler arasında bir uyumsuzluk görülür ve gerginlik, rahatsızlık ve zıtlaşma ortaya çıkar.484 Profesyonel yönetim kararların girişimcilerin kişisel değer yargılarına, aile üyelerinden kaynaklanan ayrıcalıklara ve duygusal motiflere dayandırılması yerine akla ve mantığa, bilimsel yönetim ilkelerine, pazar gereksinmelerine ve rasyonel ölçütlere dayanmasıdır.485 Bu nedenle profesyonel finans yöneticisi ile aileden gelen yöneticiler arsında bu profesyonel bakış açısından kaynaklı farklılar çatışma nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır.
Aile işletmelerinde aile ve işle ilgili konuların iç içe geçmiş olması bu işletmelerde diğerlerine göre daha büyük bir anlaşmazlık potansiyeli yaratır. Aile işletmelerindeki çatışmalar adalet, roller, iş ve aile, kimlik ve iş sahiplerinin yerlerini başkalarına bırakmaları konularında yoğunlaşır. Adalet konusunda yaşanan sorunlar üyelerin birbirlerine nasıl davrandığı, kaynakların dağıtımı ve ödemelerin yapılış biçimi ile ilişkilidir. Aile ve iş sistemindeki mali kaynakların birbirine karıştırılmasının nakit
482 Alev TORUN, “Safiye Neslihan ERCAN, Aile işletmelerinde Çatışmalar, Olumsuz Duygular ve Başa
Çıkma Yolları”, 2.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İKÜ, AGMER, İstanbul, 2006, s.32; Necdet SAĞLAM, “Aile Şirketlerinde Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, 2.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İKÜ, AGMER, İstanbul, 2006, s.500
483 TORUN, ERCAN, s.32–33 484 TORUN, ERCAN, s.33–34 485 ULUKAN, s.157
akışı sorunlarına ve parayla ilgili gerginliklere yol açabileceği belirtilmektedir. Roller ile ilgili sorunlar aile bireyleri birlikte çalıştığında hissedilen rol karmaşasından veya aileden olmayan çalışanların sistemin içinde mi dışında mı kabul edileceği konusunda ki belirsizliklerden doğar.486 Bu gibi yapısal sorunlar aile işletmelerinin finansal bünyesinin sağlıksız ve disiplinsiz bir görünün arz etmesine neden olur.487 Profesyonel finans yöneticisinin böyle bir görünümden hoşnut olabileceği, rahatsızlık duymayacağı akla uygun görünememektedir. Bu nedenle bu görünümü tersine çevirmek için çaba gösterdikçe bir takım çatışmalarda olası görünmekte.
Aile işletmelerinde, işletme sahipleri kendilerini genellikle daha deneyimli, bilgili, zeki ve işi daha fazla biliyor gördüklerinden kendilerini aşan yöneticilerle çalışmakta zorlanırlar. Raporlara, eğitime kısaca işin tüm bileşenlerine yeterince duyarlı olmayıp sadece üretim ve satıştan zevk aldıklarından sistemin tamamını görmekte zorlanırlar. Bu zorluğu aşarak rapor üzerinden hâkimiyet kuramadıklarından da kendilerince kilit birimlere aileden birilerini koyma gereği duyarlar.488 Yine de en çok önem verdikleri ve en son profesyonellere devrettikleri bölüm finansmandır.489Bu nedenle işletmelerin üç temel fonksiyonu olan üretim, finans ve pazarlamadan finans fonksiyonu, diğerlerine oranla aile işletmelerinde en az zevk alınan fonksiyon durumundadır. Bu durumun nedenleri olarak finans yöneticisinin görevi gereği aileye ait işletmenin ya da servetin yönetimine katılması, finansın diğer fonksiyonlara göre bir takım karmaşık yasal ve mesleki prosedürlere sahip olması gibi özellikleri sayılabilir.
Aile işletmelerinde üst yönetim kademeleri aile bireylerinden oluştuğu için yükselme olanakları zordur. Aile üyelerinin kendi aralarında iş bölümü yapmadıkları yapılsa da buna pek uymadıkları görülmektedir. Bundan başka aile üyelerinin genelde yeniliklere karşı tutucu olmaları, yönetim kadrosu oluşturmada güçlük çekmeleri ve çıkar çatışmaları profesyoneller için hiçte uygun olmayan koşullar yaratmaktadır. Bu
486 TORUN, ERCAN, s.33–34 487 MASATOĞLU, s.265
488 www.kalder.org/previewcontent.asp?contID=749&tempID=1®ID=2; GÖKER, ÜÇOK, s.50 489 MASATOĞLU, s.266
duruma kayırmacılığında eklenmesiyle profesyonellerin durumunu iyice zorlaştırmaktadır. Bu nedenle başarılı olmak ve yükselmek isteyen yetenekli profesyoneller başka işletmelere geçiş yapmayı düşünmektedirler. Bu gibi durumlar aile işletmelerinin yönetsel anlamda görülen başkaca çatışma nedenleri olarak söylenebilir.490
Aile işletmelerinde, işletmenin ve ailenin nakit ihtiyaçlarını sıralamada profesyonelce düşünülemediği, aile üyelerinin harcama limitlerinin büyüklüğü ve zamanlamasının yapılmadığı, kazancın nasıl paylaşılacağının planlar arasında yer almadığı, büyüyen ve genişleyen aile üyeleri arasında, yatırıma daha az finansal kaynak ayrılması ve günü birlik iş yapma eğilimi görülmektedir.491 Bu durumlar finans yöneticisinin işini güçleştirmekte ve işini aksatan bu gibi nedenlerden dolayı çatışma ortamına girebilmektedir
Yöneticiler, finansal yönetimin amaçlarından uzaklaşarak kişisel durumlarını işletme içinde pekiştirmek, kendilerine daha fazla itibar sağlamak gibi amaçları ön plana alabilirler. Günümüzde yönetici ve sahiplerin farklı bulunduğu birçok işletmede durum böyledir.492