AİLE İŞLETMELERİNDE PLANLAMA FONKSİYONU

Planlama, en basit ifade ile gelecekte yapılacak işlerin önceden belirlenmesidir. Genel anlamda, geleceğin değerlendirilmesi ve ona göre gerekli önlemlerin alınmasıdır.93 Başka bir tanıma göre planlama, amaçların ve amaçlara ulaşmak için uygun yöntemlerin belirlendiği bir süreçtir.94 Bu süreç bir karar verme sürecidir aslında.95 İşletmelerde yönetim sürecinin önemli bir bölümü olan planlama, örgütsel amaçlara ulaşmak için gerekli politika ve yöntemlerin seçimi biçiminde tanımlanmaktadır. Bu bağlamda toplumsal ve ekonomik koşulların hızla değiştiği günümüz iş dünyasında planlama fonksiyonu, söz konusu değişimlere sorunsuz uyum sağlama, işletme yapılarında rasgele değişimlerin oluşumuna engel olma konularında yardımcı olur. Bu hızlı değişimler yeni olanaklarla birlikte riskleri de beraberinde getirmektedir. Planlama, riskleri minimize ederken olanakları da en uygun bir biçimde değerlendirme olanağı vermektedir.96 Mevcut koşulların hızla değiştiği, geleceğin bir takım belirsizlikler taşıdığı bir ortamda faaliyette bulunan aile işletmeleri, bu değişim ve belirsizliklerin getireceği risklerin azaltılması başarı şansının artırılması için tüm faaliyetlerini planlamak durumundadır.

Aile işletmelerinin en ayırt edici yönlerinden biri, işletme yönetimi ile işletme stratejileri üzerinde aile kültürünün açıkça etkili olması ve aile ilişkilerinin, iş ilişkilerinin önüne geçebilmesidir. Bu nedenle, aile işletmeleri uzun vadeli plan ve kararlarında işletmenin geleceği ölçüsünde, ailenin geleceğini de dikkate alma eğilimi taşımaktadırlar.97 Bununla birlikte bazı aile işletmelerinde, işletmenin ve ailenin nakit ihtiyaçlarını sıralamada profesyonelce düşünülemediği, kazancın nasıl paylaşılacağının planlar arasında yer almadığı, büyüyen ve genişleyen aile üyeleri arasında, yatırıma

93 _{MUCUK, s.125}

94 _{KARALAR ve diğerleri, s.116} 95 _{ÖZ-ALP ve diğerleri, s.75} 96 _{AKGEMİCİ, SEVİNÇ, s.515–516} 97 _{TANTA, LATİF, UÇKUN, s.549}

daha az finansal kaynak ayrılması ve günü birlik iş yapma eğilimi görülmektedir.98 Bu nedenle ile işletmelerinde işletme ile aile planlarının ayrı ayrı yapıldığı mekanizmaların oluşturulması gereklidir.

Aile işletmelerinde, uygun bir kurumsal yönetim planının oluşturulmasında duygusallığın ve öngörü sağlamada ‘sen-ben’ çatışmalarının önüne geçilemediği görülür.99 Bununla beraber yönetimde profesyonelleşmeye gidilmedi ise planlamanın genellikle sadece sezgilere ve deneyime dayalı olarak, çevre analizleri yapılmadan oluşturulduğu ve sözle ifade edildiği görülmektedir. Rekabetin arttığı, ayakta kalabilmenin güçleştiği günümüzde sadece sezgilere ve deneyime dayanılarak yapılan planlamanın işletmenin başarısızlığına neden olacağı kesindir.100 Bunlarla birlikte bazı aile işletmelerinde planlama üzerinde pasif olsalar dahi eşlerin de duygusal müdahaleleri söz konusudur.101 Görüldüğü gibi aile işletmelerinde planlama çok duygusal ve gerilimli bir ortamda deneyim ve sezgilere dayalı olarak yapılmaktadır.

Küçük ve orta ölçekli aile işletmelerinde daha çok kısa ve orta vadeli planlar yapılırken büyük ölçekli aile işletmelerinde stratejik planlar önem kazanmaktadır. Aile işletmelerinde kurumsallaşma düzeyi ile planlama düzeyi paralellik gösterebilmektedir. Kurumsallaşma seviyesi yüksek olan aile işletmelerinde stratejik planlama ve karar yapılarının, kurumsallaşma seviyesi düşük olan aile işletmelerinde ise fırsat odaklı taktik yapıların oluştuğu söylenebilir. Stratejik planlama, sektör bazında makro değişkenler dikkate alınarak yapıldığından piyasada oluşan mikro değişimlerden kolay etkilenmeyebilecektir. Bu bağlamda stratejik karar kurgularının sağladığı yararlar, aile işletmeleri için yaşamsal bir öneme sahiptir. Taktik planlama ve karar odaklı işletmeler için aynı durum söz konusu değildir. Taktik odaklı yapılanmalar, mikro değişimlerden stratejik odaklı yapılanmalara oranla daha çok etkilenirler. Taktik yapılanmanın avantajı hızlı karar verebilme olanağı ve değişime daha hızlı uyum sağlayabilme olarak

98 _{ADA, ŞENGÜL, ÇAPRAZ, s.257–262} 99 _{ADA, ŞENGÜL, ÇAPRAZ, s.257–262} 100 _{TANTA, LATİF, UÇKUN, s.549} 101 _{ADA, ŞENGÜL, ÇAPRAZ, s.257–262}

değerlendirilebilir.102 Bu nedenle aile işletmelerinde planlama yapılırken yapılacak planların dışında gelişecek alternatif koşullarında zaman içinde değerlendirilmesi gerekir. Bu amaçla gereken yenilemelerin de yapılabilmesine olanak tanınmalıdır.

Aile işletmelerinin planlama fonksiyonunda genellikle; harekete geçmeden önce ulaşılmak istenen durumların açıkça tanımlanmaması, aile üyeleri arasında netlik ve şeffaflığın sağlanamaması, hazırlanan planların gerektiğinde değiştirilebilecek esneklikte olması ve bazen iyi bir plan yapılmadığı halde başarılı sonuçlar alınabilmesi gibi özelliklerde görülmektedir.103 Bu özellik planların uygulayıcıları tarafından tam anlaşılmamasına neden olur ki bu uygulayıcıların nereye ulaşacaklarını bilmeden faaliyetlerini sürdürmesi anlamına gelir. Bunun sonucunda da planlanan sonuçlara ulaşmada sorunlar yaşanır.

Aile işletmelerinin planlamaya verdikleri önem, kuruluş tarihlerine, satışlarına, sermayesine, hukuki durumuna, örgütlenme şekline göre değişmektedir. Yazı yazma alışkanlığının olmaması, planların gerçekleşmemesi durumunda başarısızlık hissi yaratacağı korkusu, sürekli enflasyon gibi nedenlerle Türkiye’de planlamaya gereken önem verilememektedir.104

Çok başarılı işletmeler, kurucular ölünce parçalanıp ortadan kalkabilmektedir. Kurucu yönetici kuşak, tipik olarak işletmelerinin gelecek kuşaklardaki yönetim ihtiyaçlarını tespit edip önlem almakta yetersiz kalmaktadır. Gelecek kuşağa geçiş ile ilgili planlama çerçevesinde, aile ve işletme liderlerinin seçimi, hazırlanması, otorite ve gücün (zamanında hisselerin) devir teslimi ile ilgili gerekli düzenlemeler yapılmaz. Aile ile işletme ilişkilerini düzenleyecek aile anayasası, aile meclisi, aile-iş konseyi, bağımsız yönetim kurulu gibi unsurlardan oluşan alt yapının düzenlenip işletmesine

102 _{AKGEMİCİ, SEVİNÇ, s.515–516.} 103 _{ADA, ŞENGÜL, ÇAPRAZ, s.257–262}

104 _{Fehmi KARASİOĞLU, Namık Kemal ERDEMİR, “Karaman İlinde Aile ve Girişimcilik Üzerine Bir}

Araştırma”, 1.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İ.K.Ü.İ.İ.B.F.Agmer Yayın No:40, İstanbul, 2004, s.599

gereken önem verilmez. Planlamada yapılan bu hata geleceğin yönetimini çok olumsuz etkiler105 Aile işletmelerinde kurucu ya da planlamacı, yönetimde devamlılık stratejisi geliştirmeli ve uygulanmasını sağlamalıdır. Bu konuda aile üyelerinden ve profesyonellerden destek almalıdır.106 Buradan ulaşılan sonuç aile işletmelerinde kişilerin liderliğinin önemli bir durum olduğu, sistemin ikinci planda kaldığı genellikle görülen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu görünüm kurumsallaşma ile tersine bir görünüm sergilemekte kişisellikten sisteme geçiş söz konusu olmaktadır.

Aile işletmelerinde yönetimin profesyonelleşmesi gereklidir. Yönetim bir veya iki aile üyesinden değil bir grup üst düzey beyin takımından kurulmalı ve bu üst düzey beyin takımı, işletmenin verilmiş amaçları doğrultusunda çevre analizi, işletme değerlemesi, alternatif stratejilerin incelenmesi ve uygun stratejilerin seçilmesi üzerine çalışmalıdır. Planlama işlevi yerine getirilirken bilimsel yöntemlerin uygulanması stratejik planlama yapılması gerekir. Oysaki aile işletmelerinde çoğu kez stratejik kararlar gerekli analizler yapılamadan, ya da eksik bilgi ile alınmaktadır.107 Bu konuda zaman zaman aile üyeleri, profesyonel yönetime ve planlarına soğuk yaklaşmaktadır.108 Hatta bu durum aile fertlerinin, tepe yöneticilerinin planlarını engellemesini de söz konusu edebilmektedir.109 Aile işletmelerinde planlamada bahsedilen bu gibi nedenlerden dolayı baskı altında kalan profesyonel yönetim buna bağlı zorluklar yaşamaktadır.

105 _{GENÇ, KARCIOĞLU , s.25.; ERDİL, CİĞERİM, GÖK, s.68-69} 106 _{ERDİL, CİĞERİM, GÖK, s.69}

107 _{TANTA, LATİF, UÇKUN, s.549}

108 _{Nesrin ADA, Arzu ŞENGÜL, Burak ÇAPRAZ, “Atatürk Organize Sanayi Bölgesindeki Aile}

işletmeleri ve Geleceklerini Planlamaya Gösterdikleri Yaklaşımlar”, 1.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İ.K.Ü.İ.İ.B.F.Agmer Yayın No:40, İstanbul, 2004, s.257