ÖZELLİKLERİ VE NİTELİKLERİ
B. FİNANS YÖNETİCİSİNİN AMACI, GÖREV VE YETKİLERİ
Finans düşünürleri tarafından ileri sürüldüğüne göre, finansal yönetimin fonksiyonlarından bahsedilirken aslında finans yöneticisinden bahsedilmektedir.425 Gerçektende doğru bir yaklaşımdır. Çünkü finans fonksiyonun sorumluluğunu üstlenmiş bir yöneticinin sorumlu olduğu fonksiyondan gayri amaç, işlev ve görevleri olması teorik olarak çok da mantıklı görünmemektedir.
Finans yöneticisinden beklenen işletmenin piyasa değerini en yüksek yapacak biçimde risk ve kârlılık arasında bir denge kurması; kârla risk arasında en uygun bir değişim sağlamasıdır.426 Bu beklenti neticesinde finans yöneticisinin amacı; işletmenin gereksinim duyduğu fonları en uygun koşullarda ele geçirmek ve ele geçirilen fonların en etkin kullanımını sağlamak ve işletmenin piyasa değerini veya ortakların servetlerini maksimum yapmak olarak ifade edilebilir.427
Finansal analizlerin ve planların yapılması, para giriş ve çıkışlarının yönetimi ve denetimi, finans kurumları ile ilişkilerin yönetilmesi, işletme fonlarının sağlanması ve yatırılması gibi işlevleri yerine getirmekte olan finansal yönetimin bu doğrultuda ihtiyaç duyduğu yetkiler doğal olarak finans yöneticisinde toplanmaktadır.428 Aile dışından olan profesyonelin başarılı olabilmesi için gerçek otorite ve yetkilerle donatılmış olması, başarının paylaşılması ve takdiri, cesaretli ve tutarlı bir yaklaşımı gerektirir.429
İlinde Faaliyet Gösteren Bir Aile İşletmesine Ait Değerlendirme” 2.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İKÜ, AGMER, 2006, İstanbul, s.147; www.turkticaret.net/businesscenter/haber.php?pid=22; www.fortune.com.tr/ailesirketleri.asp;
425 ÖZDEMİR, s.13 426 AKGÜÇ, s.13,17
427 CEYLAN, s.1-2; www.aofsitesi.com/finansalyonetim1.htm ; KOLB ve diğerleri, s.1; BERK, s.8-10;
HATİBOĞLU, Temel..., s.1-2
428 BÜKER, AŞIKOĞLU, SEVİL, s.16; ÖZDEMİR, s.13 429 GENÇ, DERYAL, s.401
Bu anlamda finans yöneticisinin, finansal yönetimin işlevlerinin yerine getirilmesi için şart olan yetki ve donamıma sahip olması gereklidir.
İşletmeden işletmeye farklılık göstermekle beraber finans yöneticisinin görevlerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür;
• Finansal analizler yapmak,
• Kısa ve uzun dönem finansal plan, bütçe ve yansımalar yapmak,
• Nakit bütçesini hazırlamak, işletmenin bütün fon ve kıymetli evrakını korumak ve de yönetmek,
• Fon gereksinimleri için kredi verenlerle ilişkiler geliştirmek ve onları işletmenin amaçları, faaliyetleri, planları gibi konularda bilgilendirerek ilişkilerin sürdürülmesini sağlamak,
• Yatırım seçenekleri ile ilgili önerilerde bulunmak ve/veya seçim yapmak, yatırım programını yürütmek ve yönetmek,
• Kâr payı dağıtım politikası konusunda önerilerde bulunmak,
• Varlıkların bileşiminin ve sermaye yapısının belirlenmesi ile pay senedi ve tahvil ihracını planlamak,
• Ücretlerin, borçların, vergi ve diğer yükümlülüklerin ödenmesini, ertelenmesini ya da taksitlendirilmesini sağlamak,
• Alacakların izlenmesi, gecikenlerin uyarılması, protesto edilmesi, yasal takibe alınması gibi tahsilât politikalarını belirlemek, yürütmek,
• En düşük maliyetle fon sağlamak ve reel varlıklara yatırım yapmak,
• Kârlılık, likidite ve güvence hedefleri arasında ve bilânçonun çeşitli bölümleri arasında sürekli bir denge kurarak işletme faaliyetlerinin sürekli ve başarılı olmasını sağlamak,
• Muhasebe faaliyetlerinin düzenli şekilde yürütülmesini sağlamak,
• Finans bölümünün planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve denetim işlevlerini yerine getirmek,
• Diğer yöneticilerin gereksinimlerine uygun finansal öneriler sunmak ve raporlar hazırlamak,
• Büyüme ve birleşme gibi özel sorunların doğurduğu finansal problemlere çözüm üretmek.430
• Finansal yönetimin yapacağı tüm çözüm önerilerini sorun ortaya çıkmadan yapması gerekmektedir.
C. FİNANS YÖNETİCİSİNİN MOTİVASYON VE
PERFORMANSI
Motivasyon, iş yaşamında bireyin işine karşı gösterdiği çabanın düzeyi, yönü ve ısrarıdır. Bireyin motivasyonu kendisinin ihtiyaç, beklenti ve amaçlarına bağlı olarak harekete geçer ve bireyin ulaşmayı amaç edindiği iş için harcadığı enerji ve kendini işe verme düzeyiyle yakın bir ilişki içinde gerçekleşir. Bireyin başarılı olmak üzere yöneldiği sonuçlara doğru ilerlerken gösterdiği performans yetenek, motivasyon ve dış faktörler olmak üzere üç faktörden etkilenir.431 Motivasyon insanların başarılı olmalarına kişisel tatmine ulaşmalarına yardımcı olmaktadır.432 Motivasyon insanların yaratıcılıklarını attırır ve bulundukları ortama değer katmalarına neden olur.433 Bu nedenle finans yöneticisinin yüksek bir performans göstermesinde bireysel yetenekleri yanında olumlu dış faktörlerin sağlanması ve iyi bir şekilde motive olması önem kazanmaktadır.
Tüm işletmeler teknik ve insan olmak üzere iki alt sistem içerdiklerinden bu iki sistem dengeli bir şekilde düzenlenmelidir. İnsan, verimliliği artırmanın en önemli ve
430 AKGÜÇ, s.17; BERK, s.8,10–11; KOLB ve diğerleri, s.2; BUKER ve diğerleri, s.27; CEYLAN,
s.14,16; BREALEY ve diğerleri, s.318; ÖZDEMİR, s.17–19; MAYER ve diğerleri, s.20–21; KARADUMAN, s.55
431 Duygu ALTUĞ, Örgütsel Davranış TKY Anlayışı İçinde, Haberal Vakfı, Ankara, 1997, s.35
432 Ron COLEMAN, Giles BARRİE, Yöneticinin Kılavuzu İyi Bir Yönetici Olmak İçin 525 Kural, (Çev:
Mehmet HARMANCI), Remzi Kitapevi, 3.Basım, İstanbul, 1996, s.163
ümit verici alanıdır.434 Bu nedenle aile işletmelerinde işletmenin teknik tarafı ön plana çıkartılarak somut varlıklar diğer bir deyişle servet ön plana alınmamalıdır. Finans yöneticisi de dâhil olmak üzere insan verimliliğini artırıcı düzenlemelerin yapılması gerekli görülmektedir. Finans yöneticisinin verimli çalışması doğrultusunda motive edilmesi finans fonksiyonun önemi ile paralel neticeler doğuracaktır.
Çalışanlar ve işletmeler arasında kopmaz bir bağ vardır. Bireylerin yaşadıkları sıkıntılar kimi zaman işlerine odaklanmalarını engellemektedir. İşletmeler içinde sıklıkla rastlanan bu sorunlardan bazılarının nedeni iş yeri problemleridir. Bu nedenlerden biriside bireyin takımın bir parçası olduğu inancını yitirmesidir. Bu durumda bireysel düşünceler başlamakta ve dolayısı ile işletme için de sorunlar başlamaktadır.435 İnsanlar kendilerine değer verildiğini hissettikçe kendileri de karşı tarafa o kadar değer vermektedir. Değerlerin paylaşılması ve sonuçta elde edilenlerin adil paylaşımı ilişkilerin uzun ömürlü olmasına neden olur436 Bu nedenle profesyonel finans yöneticisinin kendi iç dünyasında ve iş yaşamında yaşayacağı problemler, onun takımdan kopmasına neden olacak motivasyon ve performansına etkide bulunacaktır.
Ücret çalışan ile işveren arasındaki bir alışverişin sonucudur. Çalışanlar, beşeri sermaye denilen bilgi, beceri, tutum ve davranışlarını işletmenin kullanımına sunar. Bu sunumun karşılığında da tıpkı işletmeye sermaye koyarak gelirini ve refahını yükseltmeyi arzulayan işveren ya da girişimci gibi gelirini ve refahını artırmayı ummaktadır. Nasıl girişimci düşük bulduğu kârlar karşısında mutsuzluk duymakta ise benzer bir davranışla profesyonel finans yöneticisi de ücret gelirini ve refahını azamileştirmeyi arzulamakta ve yetersiz bulduğunda da mutsuz olmaktadır.437 Ücret tatminsizliğinden başka mutsuzluğun basit nedenleri olarak; övgü ve takdir eksikliği,
434 Joseph PROKOPENKO, Verimlilik Yönetimi, Milli Prodüktivite Merkezi Yayını, s.247
435 “Bireye Ait Her Sorun, Kurumu Etkiler”, Dünya Gazetesi, İşletme Yönetim, 25–26 Mayıs 2002, s.11 436 Mick COPE, Yürek Beyin ve El, (Çev: Zülfü DİCLELİ), MESS yayın no:410, İstanbul, 2003, s.192 437 Uğur TANDOĞAN, Dünya Gazetesi, İşletme Yönetim, 22–23 Aralık 2001, s.10
fark yarattığını hissetmeme, stres ve fazla çalışma, işyerindeki kişisel çatışmalar sayılabilir.438
Aile işletmeleri söz konusu olduğunda ücret, aile bireylerinin ve aile dışı çalışanların ücretlendirilmesi olarak iki boyutta karşımıza çıkmaktadır. İşletme gelirlerinden karşılanan ücretlerin paylaşımı önemli bir husustur ve önemli bir çatışma kaynağıdır da. Bireyler ücrete yalnızca para anlamında bakmazlar. Bu açıdan ücret maddi refahın yanında bireyin işe yaptığı katkılar dolayısı ile işyerinde ne düzeyde tanındığı, işletme yönetimi tarafından davranışlarının nasıl değerlendirildiği, bireysel başarısı karşısında işletmenin tutumu gibi konuları da içermektedir. Bireyler ücretlerinde; eşitlik, denge, objektiflik, açıklık, cari ücretlere uygunluk, bütünlük ve terfi ile orantılı olması gibi ilkeleri gözeteceklerdir. Ücretler bireylerin işe ilgisine, işte kalma kararına, motivasyon ve performansına doğrudan etki eden bir husustur.439 Aile işletmeleri ücret konusunda genelde eli sıkıdırlar fakat hiç umulmadık kişilere de yüksek ücretler ödeyebilmektedirler.440 Nitekim nitelikli profesyonellerin daha uygun koşullarda başka fırsatlar yakaladıklarında bu fırsatları değerlendirdikleri gözlemlenmektedir. Bununla birlikte en çok aranan pozisyonlar arasında finans yöneticileri de üst sıralarda yer almaktadır.441 Aile işletmeleri ile ilgili bir başka hususta kişilerin kariyer planları kafalarda saklıdır. Ailenin, ayrılmak isteyen profesyonelleri bırakmak istemedikleri de olur.442Bu nedenle birey olarak profesyonel finans yönetici de her ne kadar üst yönetim basamaklarında yer alıyor olsa bile bu değerlendirmeleri aklının bir köşesinde yapıyor olacaktır.
438 Arzu ÇAKIR, “İşyerinde Mutluluğun Kitabını Yazıyor”, Hürriyet İK, 5 Şubat 2006, s.2
439 Nihat ALAYOĞLU, “Aile Bireylerinin Ücretlendirilmesin de Adil Bir Sistem Kurulmasının Aile
İşletmelerinin Başarısındaki Rolü ve Önemi”, 2.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İKÜ, AMGER, İstanbul, 2006, s.522–524
440 Harun MASATOĞLU, “Aile Şirketleri İle İlgili Bulgular”, 2.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı,
İKÜ, AGMER, İstanbul, 2006, s.266–267
441 www.fortune.com.tr./yoneticitrend.asp 442 MASATOĞLU, s.267
Aile işletmelerinde profesyonel finans yöneticisinin karşılaştığı en önemli sorunlardan birisi ödül dağıtımı ve karar süreçlerinde aileden olanlar ve olmayanlar arasında yaşanmaktadır. Aile işletmelerinde bu durum genellikle çalışanlar ve sahipler arasında biz ve onlar ayrımına neden olur. İşletme sahiplerinin genellikle kendilerini daha deneyimli, zeki, bilgili ve işi daha fazla biliyor olarak görmeleri ve alınan kararlara müdahaleleri sık rastlanan bir durumdur ve bu durum aileden olmayanların iş tatmini ve motivasyonuna olumsuz etki yapacaktır.
Aile işletmelerinde yetenek ve performansın yerine kan bağının ön plana çıkması (kayırmacılık) nedeniyle kilit pozisyonlara eğitim, yetenek ve performans gözetilmeksizin aile üyelerinin seçilmesi ve yükseltilmesi profesyoneller üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Seçim ve terfiden başka ücretlendirme, ödüllendirme ve cezalandırmada da objektif ve adil politikaların olmayışı bu konuda önemli bir başka husustur. Değerlendirmelerin işletme sahibinin kişisel değerlerine ve ilişkilerine göre yapıldığı bir ortamda aileden olmayanların adalet algısı ve güveni azalır. Bunun sonucunda işten memnuniyetleri, işe bağlılıkları azalarak işten çeşitli şekillerde koptukları gözlenir.443 Aile işletmelerinde işe başlayacak profesyonellere bile zaman zaman “seni üç ay deneyelim” gibi yaklaşımlar sergilenebilir, seçimde güçlü referanslar aranabilir ve başarı ya da başarısızlık kıstasları kişiye özel olarak değerlendirilebilir.444 Profesyonel finans yöneticisi de aileden olmayan bir çalışan olarak alacağı kararlara müdahalelerden, adil olmayan bir ödüllendirme ve cezalandırma politikalarından, denenmekten, güvensizlik algılamalarından dolayı olumsuz motive olacak buda performansına yansıyacaktır. Olumsuzluk süreci bir süre sonra işletmeden ayrılmaya kadar uzanan sonuçlar doğurabilecektir.
443 Nurdan ÖZARALLI, “Aile İşletmelerindeki Aileden Olmayan Çalışanların Ödül Dağılımı ve Karar
Süreçlerine İlişkin Adalet Algıları ve İş Tatmini İşten Ayrılma Eğilimi ve İnsan Kaynakları Faaliyetlerinin Etkinliğine İlişkin Değerlendirmeler”, 2.Aile İşletmeleri Kongresi Kongre Kitabı, İKÜ, AGMER, İstanbul, 2006, s.560–563