En Az Geçim İndirimi

Türkiye’deki gelir vergisi sisteminde en az geçim indirimi uygulaması 1950 yılında 5421 sayılı kanun ile yürürlüğe girmesine rağmen, 1968 yılında 980 sayılı Kanunla yapılan değişiklikler sonucunda uygulanmaya başlanmıştır. Mükelleflerin geçimini sağlamaları için şart olan asgari gelir miktarının vergiye tabi tutulmaması şeklinde tanımlanan en az geçim indirimi uygulaması, 01.01.1986 tarihinden itibaren uygulamadan kaldırılmıştır.

En az geçim indirimi uygulaması, gelir sahibinin geçimini sağlaması için gerekli bir miktarı vergi dışı bırakırken, onun ailevi durumunu da göz önüne alarak gerçek ödeme gücünü kavramayı amaçlamıştır (Caycık, 1968: 40). 1950 yıllarında ilk olarak uygulanmaya başlayan en az geçim indirimi uygulamasında, bekar mükellefler için yıllık

76

540,00-TL, evli çocuksuz mükellefler için yıllık 900,00-TL, beş ve daha fazla çocuklu aileler için 1.140,00-TL matrahtan indirim yapılmıştır (Dikmen, 1956:99). Fiyat yükselmeleri nedeniyle günün koşullarına uygun olarak matrahtan indirilecek tutarlar 1957 ve 1960 yıllarında tekrardan düzenlenmiştir. 1968 yılına kadar matrahtan indirim sistemi uygulanmaktayken 980 Sayılı Kanun ile vergiden indirim sistemine geçilmiştir (Bulutoğlu, 2004:199). 01.01.1981 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 2361 sayılı kanun ile “en az geçim indirimi” ifadesi kanunda “indirimler” şeklinde değiştirilmiş ve daha önce 5 çocuğa kadar olan indirimler üç çocukla sınırlandırılmıştır. Ayrıca yeni düzenleme ile genel indirim, sakatlık indirimi ve özel indirim olmak üzere üç farklı indirim kabul edilmiştir (Tuncer, 1984:122). Ancak en az geçim indiriminin gelir vergisindeki bir uygulaması olan genel indirim tutarlarının, enflasyonun etkisiyle ilgili yıllarda mükellefler lehine olan etkisi günden güne azalmış ve bu nedenle de 01.01.1986 yılından itibaren geçerli olmak üzere vergi sisteminden çıkarılmıştır.

Belge düzeni üzerinde olumsuz etkileri her geçen gün artan ve uluslararası standartlara uygun bir vergi yükü hesaplaması sonucu ortaya çıkan bir indirim olmaması nedeniyle “ücretlilerde vergi indirimi sistemi” kaldırılmıştır. Bu uygulama yerine, Avrupa Birliği’nde yer alan ülkelerin vergi kanunların da olan ve mükelleflerin medeni halini vergileme tekniği açısından ön plana çıkaran “asgari geçim indirimi sistemi”

getirilmiştir. Asgari geçim indirim sistemi, asgari ücret ile bağlantılı olarak mükellefin kendisi, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi ile bakmakla yükümlü olduğu çocukları için standart bir indirim uygulanmasını sağlamaktadır. Bu uygulama az gelire sahip mükelleflerin üzerinde oluşan vergi yükünü azaltmakta ve gelir dağılımı adaletinin düzelmesinde pozitif bir rol oynamaktadır. Mükelleflerin temel ihtiyaçlarını karşılamak adına sahip oldukları bir kısım kazançlarının vergi dışı bırakılması genel gerekçesiyle (TBMM GVK Kanun Tasarısı), 01.01.2008 tarihinden itibaren elde edilen gelirlere uygulanmak üzere, 5615 sayılı kanun ile en az geçim indirimi vergi sistemine yeniden dahil edilmiştir.

5615 Sayılı Kanun ile yapılan yeni düzenleme ile 294 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde en az geçim indirimi, “Ücretin gerçek usûlde vergilendirilmesinde asgarî geçim indirimi uygulanır. Asgarî geçim indirimi; ücretin elde edildiği takvim yılı

77

başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarının; mükellefin kendisi için % 50’si, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için % 10’u, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere; ilk iki çocuk için % 7,5, üçüncü çocuk için % 10, diğer çocuklar için % 5’idir.

Asgarî geçim indirimi, bu fıkraya göre belirlenen tutar ile GVK’unun 103 üncü maddesindeki gelir vergisi tarifesinin birinci gelir dilimine uygulanan oranın çarpılmasıyla bulunan tutarın, hesaplanan vergiden mahsup edilmesi suretiyle uygulanır.

Mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde iade yapılmaz.” şeklinde ifade edilmiştir.

Gelir İdaresi Başkanlığı verilerine göre, 2016 takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgarî ücretin yıllık brüt tutarı 19.764,00-TL, 2017 yılı için 21.330,00-TL ve 2018 yılı için ise bu tutar 24.354,00-TL’dir. 2018 yılı evli ve eşi çalışmayan bir ücretli için asgari geçim indirim oranı %60’dır. Buna göre 2018 yılı asgari geçim indirimi esas tutarı (24.354,00 * %60) 14.612,40-TL’dir. 2018 yılı asgari geçim indirimi yıllık tutarı (14.612,40 * %15) 2.191,86-TL ve asgari geçim indirimi aylık tutarı ise (2.191,86 / 12) 182,66-TL’dir.

İlgili kanun ve tebliğler çerçevesinde yukarıdaki gibi hesaplanan asgari geçim indirimleri yıllar itibariyle tablo 13’deki gibidir.

Tablo 13. Asgari Geçim İndirim Tablosu (2016-2018)

Çalışan Kişinin Medeni Hali

İndirim Oranı (%) (1.05.2015

sonrası)

2016 Yılında Aylık İndirim Tutarı (TL)

2017 Yılında Aylık İndirim Tutarı (TL)

2018 Yılında Aylık İndirim Tutarı (TL)

Bekar olması 50 123,53 133,31 152,21

Evli ve eşi çalışmıyor 60 148,23 159,98 182,66

1 çocuklu, evli ve eşi çalışmıyor 67,5 166,76 179,97 205,49

2 çocuklu, evli ve eşi çalışmıyor 75 185,29 199,97 228,32

3 çocuklu, evli ve eşi çalışmıyor 85 209,99 226,63 258,76

78

4 çocuklu, evli ve eşi çalışmıyor 90 209,99* 226,63** 258,76***

5 çocuklu, evli ve eşi çalışmıyor 95 209.99* 226,63** 258,76***

Evli ve eşi çalışıyor 50 123,53 133,31 152,21

1 çocuklu, evli ve eşi çalışıyor 57,5 142,05 153,31 175,04

2 çocuklu, evli ve eşi çalışıyor 65 160,58 173,31 197,88

3 çocuklu, evli ve eşi çalışıyor 75 185,29 199,97 228,32

4 çocuklu, evli ve eşi çalışıyor 80 197,64 213,30 243,54

5 çocuklu, evli ve eşi çalışıyor 85 209,99 226,63 258,76

*Asgari ücretin 2016 yılı Gelir Vergisi tutarı aylık 209,99-TL olduğundan asgari geçim indirimi 2016 yılında 209,99-TL’yi aşamayacaktır.

**Asgari ücretin 2017 yılı Gelir Vergisi tutarı aylık 226,63-TL olduğundan asgari geçim indirimi 2017 yılında 226,63-TL’yi aşamayacaktır.

***Asgari ücretin 2018 yılı Gelir Vergisi tutarı aylık 258,76-TL olduğundan asgari geçim indirimi 2018 yılında 258,76-TL’yi aşamayacaktır.

Kaynak: Gelir Vergisi Kanunu ve İlgili Genel Tebliğler çerçevesinde tarafımca hazırlanmıştır.

Tablo 13’de görüldüğü üzere, asgari geçim indiriminden yararlanacak mükelleflerin evli olup olmamalarına, eşlerinin çalışıp çalışmadığına ve çocuk sayılarına göre belirlenen oranlar çerçevesinde asgari geçim indirim tutarı belirlenmektedir. İndirim tutarının belirlenmesinde mükellefin ücret geliri tutarının ne kadar olduğunun bir önemi yoktur. Asgari geçim indirimi uygulaması ile gelirin daha adil bir şekilde dağıtılması amaçlansa da bu uygulama gelir dağılımı adaletini sağlamak için yeterli değildir.

Asgari geçim indirimi uygulamasına ek olarak 11.06.2018 tarihinde ilave asgari geçim indirimi düzenlemesi yapılmış ve 7103 sayılı Kanunla 193 sayılı Kanunun 32 nci maddesine dördüncü fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“Net ücretleri, bu Kanunun 103 üncü maddesinde yazılı tarife nedeniyle bu maddedeki esaslara göre sadece kendisi için asgarî geçim indirimi hesaplanan asgarî ücretlilere, içinde bulunulan yılın Ocak ayına ilişkin ödenen net ücretin (ilgili yılda geçerli asgarî ücretin dönemsel olarak farklı tutarlarda belirlenmiş olması halinde, yeni

79

asgarî ücretin geçerli olduğu aylar için artışın uygulandığı ilk aydaki ücret üzerinden Kanunun 103 üncü maddesinde yer alan tarifenin ilk dilimindeki oran baz alınarak hesaplanan net ücretin) altında kalanlara, bu tutar ile bu tutarın altında kalındığı aylara ilişkin olarak aylık hesaplanan net ücreti arasındaki fark tutar, ücretlinin asgarî geçim indirimine ayrıca ilave edilir. Bu fıkrada geçen net ücret, yasal kesintiler sonrası ücret tutarına asgarî geçim indiriminin ilavesi sonucu oluşan ücreti ifade eder.”

İlgili fıkra ile ülkemizde sayıları çok fazla olan asgari ücretli çalışanların özellikle yılın son aylarında artan oranlı vergi dilimi nedeniyle maaşlarının bir kısmının aşınması engellenmeye çalışılmış ve bu düzenleme ile maaşı yıl boyunca sabit tutulmuştur. Bu sayede ailelerinin ve kendilerinin yaşantısını minimum düzeyde sürdürmek zorunda olan asgari ücretle çalışanların vergi yükünün artması engellenmiştir.

İlave asgari geçim indirimi düzenlemesi ve asgari geçim indirimi uygulaması, bir kısım gelirin vergi dışında kalması, enflasyonun azalttığı ücretlerin korunması, ücretliler üzerindeki vergi yükünün azaltılması ve gelir dağılımında adil olunması adına atılması gereken adımlardan sadece birkaçıdır. Bu tarz uygulamaların sayısı artmadıkça, ülkemizde mutad hale gelen kayıt dışı ekonomi ve yüksek enflasyon, bu uygulama ve düzenlemelerin ücretliler üzerindeki pozitif etkisini her geçen gün azaltacaktır.