A. Güvenli Bölge Oluşturmanın Hukuki Temeli
1. Güvenli Bölge Oluşturmanın Hukuki Bir Temeli Olarak 688 SayılıKararı
koalisyon devletlerine 688 sayılı karar esasına dayanmaları hususunda yöneltilen eleştirilerin gölgesinde onlar başka bir hukuki temeli aramaya koyuldular. 29 Kasım 1990’da çıkan 678 sayılı kararın güvenli bölge oluşturmak için hukuki temel olması önerildi232. Buna binaen Kuzey Irak’ta güvenli bölge oluşturmanın meşruiyetine ulaşmaya çalışmak için bu iki kararı ele alacağız.
1. Güvenli Bölge Oluşturmanın Hukuki Bir Temeli Olarak 688 Sayılı Kararı
688 sayılı kararın önsözünün, BM sözleşmesinin 2. maddesinin 7. fıkrasına değindiği ve 7. fasla göre baskı ve engelleme işi sayılanları istisna ederek devletin içişlerine karışmamayla ilgili olduğu görülmektedir. GK’nin önemli kararları, tüm üye ülkelerin ve insani yardım örgütlere rahatlama çabalarına katılması(paragraf 6), Irak’ın Genel Sekreter ile işbirliğine zorlanması (paragraf 7) ve “konuya sadık kalınması” kararlarıdır233.
231 BOCELAL, Salahattin, ناسنلإا قوقحو يناسنلإا يلودلا نوناقلا ماكحأ ءوض يف ةسارد :ةيناسنلإا ةدعاسملا يف قحلا El-İskenderiye 2009, s. 333-334.
232 BATIR, Kerem, “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Amerikan Müdahaleciliği Ve Uluslararası Hukuk”, Yönetim Bilimleri Dergisi, Sayı, 9: 1, s. 125, http://ybd.comu.edu.tr(09. 07. 2016).
87
Karar; Irak’ın sivillere yaptığı baskının, bölgede uluslararası barış ve güveni tehdit edecek şekilde sığınmacıların uluslararası sınırlara akın etmesine yol açtığına vurgu yapmasına rağmen baskıyı kınadı ve insan haklarına saygının garanti altına alınması için Irak yardımlaşmasının zorunlu olduğuna vurgu yaptı. Bu kararın uygulanabilmesi için belli şartlara ihtiyaç vardır. Onlardan biri Irak’ın buna onay vermesidir. Bu sebepten dolayı Irak BM’yle 18 Nisan’da Mutabakat Müzekkeresini imzaladı. Aynı şekilde 15 Mayıs’ta Müzekkere’ ye ek anlaşmayı imzaladı234.
Bu üç belgenin tümü Irak’ın bölgesel egemenliğine dokunmamayı ve iç işlerine müdahale etmemeyi vurguladı. Bu ise herhangi bir devletin Irak’ın egemenliğini ve toprak bütünlüğünü vurgulayan bu belgelerde geçen hükümlere aykırı bir iş yapmasına hiçbir durumda onay vermez. Dolayısıyla bu güvenli bölgeyi oluşturmaya da izin vermez.
Aynı şekilde bu karar güç kullanmayı belirtmedi. Bu kararın, Körfez Savaşı esnasında çıkan ve Irak’a karşı güç kullanılması gerektiğini vurgulayan diğer kararlardan farklı olduğu görülmektedir235.
Koalisyon devletleri ve en başlarında da ABD, genel olarak müdahalelerin ve özel olarak güvenli bölge oluşturmak için bu karardan yardım almaya çalıştılar. Çünkü Bush 688 sayılı Basın Kongresi’nde güvenli hava sahasının insani yardımı sağlamak için 688 sayılı kararla tamamen uyumlu olduğunu söyledi. Bazıları ise bunun Irak iç işlerine müdahaleyi oluşturduğunu varsaymasına rağmen insani kriz buna müsaade etmektedir236. Aynı şekilde koalisyon güçleri Kuzey Irak’a ilk girdiklerinde İngiltere 688 sayılı karara istinaden buradaki askeri müdahalesini gerekçelendirmeye gitti. GK’nin güvenli hava sahasını oluşturmaya izin veren yeni bir kararına ihtiyaç olmadığını vurguladı. Çünkü 688 sayılı karar buna ihtiyaç bırakmıyor. Aynı şekilde İngiltere, 688 sayılı kararın gerektirdiği gibi güvenli hava sahası oluşturmanın amacının Iraklı sığınmacılara zorunlu yardımları ulaştırma olduğunu vurguladı. Aynı şekilde İngiltere Dışişleri Bakanı, koalisyon devletlerinin yaptığı her iş ya da davranışın BM tarafından çıkarılan kararda belirtilmesi gerekmediğini söyledi. BM Eski Genel Sekreteri Sayın Perez de Cuellar,
234 BOCELAL, s. 331. 235 BOCELAL, s. 332. 236 ELMUHAMMED, s. 150.
88
Kuzey Irak’a müdahale imkanı hususuyla ilgili BM’nin tutumunu açıklarken Irak topraklarında çadır kurmanın meşru olabilmesi için Irak hükümeti onayının olması ve GK’nin yeni bir kararının çıkarılması gerektiğini söyledi237.
2. 688 Sayılı Kararın 678 Sayılı Karara Dayanması
688 sayılı karar hiçbir şekilde güvenli bölge oluşturmayı haklı görmediği için bazı hukukçular bu iş için başka hukuk temelini araştırmaya koyuldu. Bazısı hukuki temelin 29.11.1990’da çıkan 678 sayılı karar olmasını önerdi.
Bu karar; ABD ve onunla müttefik olan devletlere, Irak’a karşı diledikleri zorunlu araçları kullanmak için alanı açık bıraktı. Amaçları dikkatli bir şekilde belirlemedi. Kullanılan silah türleri ya da izin verilen operasyon yapısı hakkında BM tarafından bir denetleme ve kontrol olmasını da belirlemedi. Amerika hükümeti, Kürt halkını korumak insan haklarını ve uluslararası hukuku tatbik etmek için bu kararı geniş bir şekilde açıkladı238.
Savaş zaruretleri adıyla hava saldırı operasyonu; siviller, kamu hizmeti ve sivil mekanların yanı sıra Irak’ın temel yapısıyla ilgili her yere uzadı. Bu da koalisyon devletlerine intikam alma operasyonu fırsatı verdi. Bu, uluslararası kural ve sözleşmeye apaçık bir şekilde aykırıdır239.
678 sayılı karar, üye devletlere 660 sayılı kararı ve onunla ilgili tüm kararları uygulamak için zorunlu olan tüm araçları kullanma yetkisini veriyor. Bu ifade sadece Güvenlik Konseyi’nin 660’tan 678’e kadar benimsediği kararlarıyla sınırlıdır. Lakin 688 sayılı karar, 678 sayılı karar çıktığında yoktu. Bu karar Irak-Kuveyt krizinin sonuçlarıyla doğrudan bağlantılıdır240.
688 sayılı karar, Irak hükümetinin yaptığı baskının uluslararası barış ve güveni tehdit ettiğine değindi. Bu yorumun zorluğu Irak’ın 687 sayılı kararı kabul etmesinde
237 BASKIN, Oran, “Çekiç Güç Kalkık Horoz ve Kürt Devleti”, Avrasya Dosyası, Cilt. 3, Sayı. 1, İlkbahar 1996, s. 161.
238 ERKMEN, s. 321.
239 HENDAVİ, Husâm Ahmed Muhammed, ديدجلا يملاعلا ماظنلا دعاوق ءوض يف نملاا سلجم تاطلس دودح, Kahire 1994, s. 199.
89
gizlidir. Onun 33. fıkrası Irak’ın sadece 687 sayılı kararı kabul etmesiyle Irak, Kuveyt ve Kuveyt’e yardım eden devletlerarasında 1990 yılı 678 sayılı karar gereği ateşkesin ilan edilmesinin resmi olarak tamamlanacağına değindi. Güvenlik Konseyi Başkanı, Irak’a resmen 687 sayılı kararın yürürlük şartlarının gerçekleştiğini ve resmen ateşkesin başladığını duyurdu241.
Irak’ın baskı uyguladığı herkesçe bilindiği zaman oluşturulan 687 sayılı kararın içerdiği şartlar Irak hükümetinin Irak’ta geniş çerçevede insan haklarını çiğnemekten vazgeçme vadini içermedi. Irak’ın 687 sayılı karar şartlarına bağlı kalmadığını kolay bir şekilde söylenebildiği için bu durum 678 sayılı kararda geçen güç kullanma yetkisi yeniden canlandırabilir. Çünkü güç kullanma yetkisinin yeniden canlandırılması ve Irak’ın 688 sayılı kararı uygulamada başarısız olduğu gibi diğer durumlarda tatbik edilmesinin mümkün olduğunu söylemek zordur. Bunun yanı sıra Uluslararası GK 678 sayılı kararla Irak’a karşı güç kullanmaya izin verdiğinde bunu Irak’ı Kuveyt’ten çıkarma kastıyla yaptı. Kararın amacı sadece buydu. Buna binaen Irak güçlerinin Kuveyt’ten çıkması bu kararın gereğinin tam bir uygulamasıydı. Dolayısıyla 688 sayılı karar tek başına ya da 678 sayılı kararla birlikte koalisyon güçlerinin Kuzey Irak’a müdahale etmelerine hukuki bir dayanak teşkil edebilir242.
Buna rağmen BM Genel Sekreteri Boutros Ghali, 13 Ocak 1993’te koalisyon güçlerinin Irak askeri bölgelerine saldırması hakkında konuştuğunda şunu vurguladı: Koalisyon devletleri GK’nin 678 sayılı kararı gereği bu saldırıları uygulamak için ondan teklif aldı. BM Genel Sekreteri olarak kendi adıyla bu saldırılarla ilgili GK’nin kararlarıyla tamamen uyumlu olduğunu bildirdi. Aynı şekilde BM Sözleşmesi’yle de uyumlu olduğunu ifade etti. Bundan dolayı bu izin köklü bir değişimdir. Çünkü koalisyon güçlerinin BM’ye vekâleten hareket ettiğini kabul etme mesabesindedir243.