Gürültü haritalama çalışmaları ve eylem planları 130 

Gürültü haritaları, yerel, bölgesel veya ulusal düzeyde gürültü problemlerini tanımlamak ve sayılara dökmek; bu problemler hakkında kamuyu ve politikacıları bilgilendirmek; şehir planlama ve trafik planlama için nesnel bir temel oluşturmak; çevresel gürültü eğilimlerini izlemek; gürültü azaltımı için amaç ve hedef oluşturmak; gürültüyü kontrol etmek ve azaltmak için yerel, bölgesel ve ulusal planlamayı etkin hale getirmek ve mevcut kaynaklardan oluşan gürültünün azaltımı için eylem planları oluşturmak amacıyla hazırlanmaktadır.

Türkiye’de gürültü haritalama çalışmaları, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, AB uyum sürecinde çevresel gürültü direktifini ulusal mevzuata aktarması ile başlamış ve AB uyum sürecinde ortaya çıkan ortak tutum belgesi uyarınca “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” (2002/49/EC) yürürlüğe konulmuş ve belirli zamanlarda revize edilmiştir.

Türkiye’de kısa süre öncesine kadar sadece üniversitelerde yüksek lisans ve doktora tezi çalışmaları ile küçük ölçeklerde gerçekleştirilen gürültü haritalama çalışmaları ilgili yönetmelikle yasal biz zorunluluk haline getirilmiştir. Gürültü haritası hazırlama, verileri oluşturma, yorumlama ve alınması gerekli önlemler konularında deneyim az olduğu için Avrupa Komisyonu’na Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinin (2002/49/EC) hayata geçirilmesini amaçlayan bir eşleştirme projesi (Twinning Project) için başvurmuş ve üye ülkeler arasında yapılan bir eleme sonucunda Almanya ile Çevre ve Orman Bakanlığı’nın gürültü yönetimi konusunda kapasitesini arttırma adında bir eşleştirme projesi başlatılmıştır.

Eşleştirme projeleri AB üyesi ülkeler ile üyeliğe aday ülkelerin idareleri arasında, AB mevzuatını uygulamaya geçirmek için yapılan ortak çalışmalar olup, son 4 yılda çevre konusunda beş proje başlatılmıştır. Gürültü üzerine olan bu eşleştirme projesi, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ile Alman Çevre, Doğa Koruma ve Nükleer Güvenlik Bakanlığı’nın ortak projesidir. Mart 2006’da başlayan projenin süresi 21 ay olarak belirlenmiş ve amacı da “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği”ni (2002/49/EC) tamamen uygun hale getirmek ve uygulamak olarak belirlenmiştir. Proje, çevresel gürültünün değerlendirilmesi ve beş pilot bölgede stratejik gürültü haritalarında gürültü maruziyetinin gösterilmesi, pilot bölgelerde eylem

planlarının oluşturulması, kamuyla bilgi paylaşımı, gürültü, etkileri ve önlemleri hakkında bilgi transferi konularını kapsamaktadır. (Aşçıgil, 2009)

Gürültü etkileri, gürültü azaltımı ve gürültü mevzuatı ile ilgili Ankara (ODTÜ) ve İstanbul’daki (İTÜ, Bahçeşehir) üniversitelerinde B Tipi ve A Tipi Gürültü Sertifikası eğitim programları düzenlenerek gürültü ile ilgili bilgi ve denetim arttırılmaya çalışılmıştır. KGM olarak A tipi Eğitim programlarına bölge müdürlüğü personelinin (tercihen çevre müh ) katılımı sağlanmış ve alınan bilgi ve belge ışığında proje tanıtım dosyalarında ek olarak istenen akustik raporun hazırlanması, faaliyet öncesi ve faaliyet sonrası ortamdaki gürültülerin ölçülmesi ve yapılacak faaliyetin ortamdaki gürültü üzerine etkileri yorumlanmıştır.

Bilginin paylaşımı için eşleştirme projesinde çalıştaylar ve geziler olarak iki farklı yöntem izlenmiştir. Çalıştaylar, Alman, İngiliz, Hollandalı, Portekiz ve Avusturyalı uzmanlar tarafından AB gürültü mevzuatı, gürültü değerlendirme yöntemleri, doz etki ilişkileri, sessiz alanlar, akustik planlama ve gürültü azaltımı konularında gerçekleştirilmiş, çalıştaylarda ise edinilen teorik bilgiyi derinleştirmek ve gürültü yönetimi, gürültü azaltımı ve gürültü haritalama konularının uygulanışını görmek için geziler şeklinde düzenlenmiştir.

Çevre ve Orman Bakanlığı nezdinde Münih ve Augsburg’da yapılan teknik gezilerde ise gürültü haritalama çalışmaları ve trafik gürültüsüne karşı önlemler üzerine çalışılmıştır ve bu önlemler arasında, çeşitli tip gürültü bariyerleri (bazıları ışıklı elektriksel elemanlar ile bütünleşik), gürültü azaltım tünelleri, tek ve çift tabaka açık gözenekli asfalt, otoyollarda hızın 80 km/saat ile sınırlandırılması, trafik hızı azaltma, 30 km zonları, özel kaldırımlar, yol daraltımı, otoparklar, otobüs şeritleri, camla kapatılmış balkonlar, konutların önünde engel olarak ofis binalarının konumlandırılması, bina aralıklarının cam ile kapatılması, binalarda mekan yerleşimi (yaşama ve uyuma hacimlerinin yola bakmaması), düşük gürültülü araç lastikleri gibi örnekler incelenmiştir. Yapılan geziler sonucunda örnek olması açısından, beş büyükşehir belediyesi gürültü haritalama için pilot bölge seçilmiştir. İstanbul’da havayolu, Ankara’da demiryolu, Bursa’da endüstri, Adana ve İzmir’de ise karayolu gürültüsü haritalama çalışması yapılmıştır.

Avrupa Birliği Eşleştirme Projesi kapsamında İzmir’de karayolu gürültü haritası hazırlama çalışmaları sadece şikayet üzerine yapılmıştır. Pilot bölgede yapılan gürültü haritası kapsamında sayısal haritalar, trafik verileri, yol bilgileri ve nüfus verileri temel veri olarak alınmıştır. Pilot bölgede trafik verileri için; İzmir Büyükşehir

Belediyesi/Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı/Çevre Koruma ve Kontrol Şube Müdürlüğü’ne bağlı gürültü denetimi ekibi tarafından 16 caddede yapılan saatlik araç sayımları, İzmir Büyükşehir Belediyesi/Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı/Çevre Koruma ve Kontrol Şube Müdürlüğü ve Dokuz Eylül Üniversitesi/Çevre Mühendisliği Bölümü arasındaki protokol kapsamında 8 caddede yapılan 24 saatlik araç sayımları kullanılmıştır. (Aşçıgil, 2009)

Program kapsamında pilot alandaki caddelerle ilgili yol tipi/şerit sayısı, yol yüzeyi, trafik akış tipi(sürekli akıcı, fasılalı sürekli akıcı, fasılalı hızlanmalı akıcı, fasılalı yavaşlamalı akıcı) bilgileri manuel olarak girilmiştir ve elde edilen veriler içerisinde gerekli olan harita katmanları (yol bilgileri, arazi bilgisi, bina bilgileri v.b) seçilip dxf ara yüzü ile AutoCad dosyasına dönüştürülmüş ve haritaların oluşturulacağı program olan Soundplan ile uyumlu hale getirilmiş. Program içerisinde arazi bilgileri kullanılarak sayısal zemin modeli oluşturulmuş, muhtarlıklardan alınan bilgilerden bölgedeki yapılarda bulunan hane sayıları ve bu hanelerde yaşayan kişi sayısına göre ortalama olarak bir hanede yaşayan kişi sayısı hesap edilmiş ve programa aktarılmıştır. Soundplan programına yolların merkez çizgileri, yol genişlikleri, şerit sayısı, kaldırım tipi ve trafiği emisyon karakteri (trafik hacmi, ağır araç oranı ve hızı) işlenmiştir.

1,8 milyonluk nüfusuyla Adana da ise, eşleştirme projesi kapsamında şehrin merkezini de içine alan ve 12947 konut binası, 14 okul binası, 2 hastane, 118.000 kişi, ve 13 ana cadde içeren 1.79 km2’lik alanın karayolu gürültü haritası hazırlanmıştır. Gürültü haritalama alanı içinde kalan 10 noktada trafik verisi toplama çalışması yapılmıştır. Trafik akışı sayımı hafta içi günlerde, gündüz-akşam-gece bölümlerinde, ağır araçlar ayrı sayılarak yapılmıştır. Yol bilgileri Adana Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri ve Makine İkmal Daire Bşk.lıklarımıza bağlı Şube Müdürlüklerinden temin edilmiştir. Pilot bölgede hesaplamada kullanılacak olan sayısal haritalar Seyhan İlçe Belediyesinden temin edilerek mevcut CBS verisi ile dijital yer modeli oluşturulmuştur. Hesaplama aşamasında pilot bölgeyi teşkil eden 4 mahallenin nüfus bilgileri, Muhtarlıktan temin edilmiş ve hesaplamada güncel veri kullanılmıştır. Karayolu gürültü haritalaması için NMPB hesap yöntemi ve Soundplan programı kullanılmıştır. (Aşçıgil, 2009)

KGM bazında ise Hollanda Hükümeti ile birlikte yürütülen Karayolu Ortaklığı “Partner for Roads” Programı kapsamında Nisan 2008 yılında Gerede – Merzifon Yolu üzerinde gürültüye hassas kesimlerin belirlenmesi amacıyla arazi çalışmaları sorumlu Bölge Müdürlükleri bazında yapılmış, söz konusu yol güzergâhındaki Sarıköy Geçişi

gürültü haritası modelleme çalışmaları için pilot kesim seçilmiştir. Bu kesimde KGM bünyesinde Hollandalı uzmanlarla birlikte Bölge Müdürlüklerinde çalışan Çevre Mühendislerinin de katılımıyla gürültü konusunda dikkat edilmesi gereken konular, gürültü haritalarında kullanılan veriler ve hangi parametrelerin gürültü azaltmada daha etkili olduğu konularının tartışıldığı eğitim programları düzenlenmiştir.

Ayrıca, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, yerleşim alanları ve açık arazide sakin alanların oluşturulması amacıyla ÇGDY Yönetmeliği’nin 7. Maddesinin 2. Fıkrasının (c) bendi ve 8. Maddenin (ç) bendi kapsamında; yerleşim yeri olarak tanımlanan (100.000 ‘in üstünde yerleşik nüfusu olan ve nüfus yoğunluğu 1000’den fazla olan alanlar) alanlarda bulunan tüm limanlar, sanayi alanları, atölye, imalathane- eğlence yerleri ve benzeri kaynaklar ile tüm karayolları ve tramvay ve yerüstü metro istasyonlarının gürültü haritalarının belediyeler tarafından, belediye sınırları ve mücavir alan dışındaki ana karayollarının gürültü haritalarının ise Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanması ve hazırlanan haritalara göre eylem planlarının hazırlanması gerektiği belirtilmiş ve bu konu ile ilgili olarak trafik sayımları ve nüfus değerlerine göre 30.06.2011 tarihine kadar gürültü haritaları hazırlanması gereken kesimlerin belirlenmesi açısından mücavir alan sınırı, karayolu sınırı, proje çalışmaları, sayısal veri toplama çalışmalarına başlanmıştır. Hazırlanan ve toplanan bu veriler ile karayolu ağında bulunan kesimlerde gürültü haritası hazırlama çalışmaları için 30.06.2013 tarihi hedeflenmiş ve hazırlanan gürültü harita sonuçlarına göre eylem hazırlıkları için ise süre 18.07.12014 olarak belirlenmiştir.

4.4.6.2. Eylem planları

Gürültü eylem planları, gürültüyü azaltarak ve gürültüden korunarak, sakinlerin yüksek gürültüden etkilendiği alanlarda gürültü durumunu iyileştirmeyi ve kentsel ya da kırsal çevrelerde nispeten sessiz alanları korumayı amaçlamaktadır. (Aşçıgil, 2009) Bunların sonucunda, gürültü eylem planları, sakinlerin sağlık ve huzurunu korumayı, yaşam ve yerleşim kalitesini arttırmayı ve ayrıca ele alınan bölgenin işyerleri ve turizm için çekiciliğini arttırmayı amaçlamalıdır. İdeal olarak, eylem planı oluşturmak; gürültü haritalamanın sonuçları neticesinde gürültü sıcak noktaları ile müdahale önceliklerini belirleyen nitel ve nicel değerlendirmeyi; yerel otoritelerin ilgili tüm departmanlarını, menfaat sahiplerini ile yerel toplumu kapsayıp koordinasyon içerisinde çözüm üretmeyi

ve uygulamayı; eylem planlamasını diğer yerel stratejiler ve planlarla bağdaştırmayı amaçlayan iyi yapılanmış ve açık bir süreç olmalıdır.

Eylem planı, gürültü azaltım hedefleri belirlemeli ve bunlara ulaşmak için alınacak önlemleri açıklamalı, kısa, orta ve uzun dönem önlemleri için özellikleri ve zaman çizelgesini belirlemelidir. Plan, sorumlu kurumları sıralamalı, önlemlerin alınması halinde beklenen maliyeti tahmin etmelidir. Eylem planı gürültü problemlerinin açıklamaları ve haritalarının yanı sıra, seçilen önlemlerin ayrıntılı açıklamalarını da içermelidir. (Aşçıgil, 2009)

Eylem Planlarının hazırlanması ile ilgili olarak Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (2002/49/EC) kapsamında Ulaştırma Bakanlığına bağlı karayolları, demiryolları ve hava yolları ile ilgili olarak bir kısım yükümlülükler getirilmiştir. Bu yükümlülükler;

 Yerleşim alanı dışında devlet yolları ve otobanlardan, ana karayolları sınıfına giren karayollarının gürültü haritasının hazırlanması

 Yerleşim alanı dışında; ana karayolu, ana demiryolu ve ana havaalanı yakınındaki alanlarda yer alan devlet yolları ve otobanların gürültü haritasının hazırlanması

 Yerleşim alanları içindeki devlet yolları ve otobanlar için gürültü haritası hazırlanmasında gerekli olacak verilerin Belediyeye iletilmesi

1. 250.000’den fazla yerleşik nüfusu olan yerleşim alanları, yılda 6.000.000’dan fazla aracın geçtiği ana kara yolları, yılda 60.000’den fazla trenin geçtiği ana demir yolları ve yılda 50.000’den fazla hareketin gerçekleştiği ana hava alanları için bir önceki takvim yılındaki durumu gösteren stratejik gürültü haritaları en geç 30/6/2013 tarihine kadar bu tarihten sonra her beş yılda bir, gürültü seviyesinin azaltılması da dahil olmak üzere gürültü ile ilgili hususlar ve gürültünün etkileri ile baş etmeye yönelik eylem planları en geç 18/7/2014 tarihine kadar hazırlanmalıdır.

2. 100.000’den fazla yerleşik nüfusu olan yerleşim alanları, yılda 3.000.000’dan fazla aracın geçtiği ana kara yolları, yılda 30.000’den fazla trenin geçtiği ana demir yolları için bir önceki yıldaki durumu gösteren stratejik gürültü haritaları 30/6/2018 tarihine kadar ve bu tarihten sonra her beş yılda bir, eylem planları ise en geç 18/7/2019 tarihine kadar hazırlanmalıdır. Sınır değerlerin aşıldığı durumlar ya da yetkili idarelerce seçilen diğer kriterler olarak tanımlanan öncelikler eylem planında özellikle belirtilmeli ve stratejik gürültü haritalamaları ile tespit edilen en önemli bölgelerde uygulanmalıdır.

1. ve 2. maddede yer alan yükümlülükler kapsamında gürültü haritalarının hazırlanabilmesi için Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yukarıda yer alan kıstaslar çerçevesinde KGM bünyesinde yol projelerinin sayısal ortama aktarılması gerektiğinden özellikle eş yükselti eğrileri, yol kotları, kurp yarıçapları, eğimler, şev değerleri, bina kotları ve yükseklikleri, istinat duvarları vb gürültünün yayılımını etkileyecek bütün yapı elemanlarının sayısal olarak tanımlanması ve sayısal ortamdaki projelerin proje km’lerinin kontrol kesim no ve dilim numaraları ile ilişkilendirilerek hazırlanması çalışmalarına başlanmıştır.