5.1 Ergenlerin Nomofobi Ortalama Puanlarının Günlük Telefon Kullanım Süresi Değişkenine Göre Anova Testi Sonuçlarının Yorumlanması
AraĢtırmada ergenlerin nomofobi puanlarının günlük telefon kullanma süresine göre anlamlı farklılaĢma gösterip göstermediğini ortaya koymak amaçlanmıĢtır. Ergenlerin günlük ortalama telefon kullanım sürelerine bağlı olarak nomofobi puan ortalamaları ile nomofobinin bilgiye eriĢememe, iletiĢim kuramama, rahatlıktan feragat etme ve çevrimiçi bağlantıyı kaybetme alt boyutları puan ortalamalarının anlamlı farklılaĢma gösterdiği görülmüĢtür. Özellikle akıllı telefonunu günlük ortalama 5 saat ve üstü kullanan ergenlerin nomofobi düzeylerinin ve nomofobi alt boyut puanlarının,
95
günlük ortalama 1 saatten az veya 1-2 saat arası akıllı telefonunu kullanan ergenlere oranla daha yüksek çıktığı sonucuna varılmıĢtır.
Ġlgili literatür incelendiğinde, yapılan çalıĢmaların büyük çoğunluğunun araĢtırmamızın sonuçlarıyla paralellik gösterdiği ve nomofobi puanlarının günlük telefon kullanım süresi değiĢkenine göre anlamlı farklılaĢma gösterdiği ve akıllı telefon kullanım süresi arttıkça nomofobi puanlarının da arttığı görülmüĢtür (Meral, 2017; Talan, Korkmaz ve Gezer, 2016; Gezgin vd., 2016; Erdem vd., 2017; Eren vd., 2020; Gezgin, 2017; HoĢgör vd., 2017; Kara vd., 2019; Gökçearslan ve Günbatar, 2012; Kır ve Sulak, 2014; Yıldırım vd., 2015). Bu çalıĢmalar araĢtırma sonucumuzu destekler niteliktedir. Ayrıca ergenlerin nomofobi düzeyleri arasında günlük telefon kullanım süresine göre anlamlı farklılaĢma göstermediğini ifade eden sınırlı sayıda çalıĢma da mevcuttur (Gezgin, ġahin vd., 2017; Güler ve Veysikarani, 2019; Sırakaya, 2018).
Yine araĢtırma sonuçlarımızla benzer doğrultuda Gezgin ve Çakır (2016), Büyükçolpan (2019) ve Yoğurtçu (2018) günde 5 saat ve üstü akıllı telefon kullanan gençlerin nomofobi puanlarının diğerlerine göre daha yüksek olduğunu ortaya koymuĢlardır. Kalaskar (2015) tarafından yapılan bir araĢtırmada ise akıllı telefon ile günde 5-6 saat vakit geçiren öğrencilerin nomofobi nedeni ile oluĢan uykusuzluk, kaygı, stres gibi problem durumlarına daha meyilli oldukları ifade edilmiĢtir.
HoĢgör, Tandoğan vd. (2017) yürüttükleri araĢtırma sonucunda telefon kullanma oranındaki artıĢın, mobil telefonsuz kalma korkusu düzeylerine olan etkisini; öğrencilerin akıllı telefonları yoluyla pek çok doyum elde etmeleri ve bu avantajı kaybetmemek istemeleriyle ifade etmiĢlerdir. Jilisha vd. (2019) yürüttükleri araĢtırma sonucunda mobil telefonsuz kalma korkusunun sebeplerini daha açık Ģekilde belirlemek maksadıyla görüĢmeler gerçekleĢtirmiĢ ve bireylerin mobil telefonlarını stres içeren bir olaydan kaçıĢ seçeneği Ģeklinde algıladıklarına, cihazlarına karĢı aidiyet hissettiklerine, mobil telefonları yoluyla güncel kalarak iletiĢimlerini devam ettirdikleri sonucuna varmıĢlardır. Özellikle çevrimiçi bağlantıyı kaybetme alt boyutunun kapsadığı sosyal medya üzerinde yapılan bir çalıĢmada öğrencilerin sosyal medya kullanım süreleri arttıkça sosyal medya bağımlılıkları ve nomofobi seviyelerinin de artıĢ gösterdiği belirlenmiĢtir (Ünal, 2015).
Akıllı telefon kullanılan zaman dilimlerinin incelendiği çalıĢmada ise Gezgin ve diğ. (2018) öğrencilerin akıllı telefonlarını çoğunlukla gece yatmadan önce yataklarında kullandıklarını ifade etmiĢlerdir. AraĢtırmacılar nomofobisi olan kiĢilerin, cihazlarını devamlı açık bıraktıklarını ve mevcut bağlantıyı kaybetmemek amacıyla yanında sürekli
96
Ģarj aleti bulundurmak, birden çok akıllı telefona sahip olmak gibi birtakım ek davranıĢlar ortaya koyduklarını da belirtmektedir (Bragazzi ve Del Puente, 2014). Bundan dolayı nomofobiye olan yönelimin incelendiği araĢtırmalarda, akıllı telefonla birlikte geçirilen zamanın farkında olunması büyük öneme sahiptir. Mobil telefonların fazla oranda kullanımları durumunun, bağımlılığa sebep olduğu ve bu sonucun da mobil telefonsuz kalma korkusunun artıĢ göstermesinde büyük etkisi olduğu ifade edilmektedir (Yıldırım ve Correia, 2015; Pavithra vd., 2015).
5.2 Ergenlerin Algılanan Sosyal Destek Ortalama Puanlarının Günlük Ortalama Telefon Kullanım Süresi Değişkenine Göre Anova Testi Sonuçlarının Yorumlanması
AraĢtırmada ergenlerin algılanan sosyal destek puanlarının günlük ortalama telefon kullanım süresi değiĢkenine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini ortaya koymak amaçlanmıĢtır. AraĢtırma sonucunda ergenlerin algılanan sosyal destek düzeylerinin ve arkadaĢ alt boyutunun günlük ortalama telefon kullanım süresine göre anlamlı farklılaĢma göstermediği ancak aile ve özel insan alt boyutlarının algılanan sosyal destek düzeylerine göre anlamlı farklılaĢma gösterdiği görülmüĢtür. Algılanan sosyal desteğin aile alt boyut puanlarının günlük ortalama 1 saatten az ya da 1-2 saat arası telefon kullanan ergenlerin lehine olduğu ve günlük ortalama 5 saat veya üzeri telefon kullanan ergenlerin ailelerinden daha düĢük sosyal destek algıladıkları görülmüĢtür. Ayrıca özel insan alt boyut puanlarının günlük telefon kullanım süresine göre anlamlı fark gösterdiği ancak bunun etki büyüklüğünün küçük olduğu görülmüĢtür. Ġlgili literatür incelendiğinde, yapılan çeĢitli çalıĢmalarda araĢtırma sonuçlarımızla paralel olarak aileden algılanan sosyal destek puanlarının günlük ortalama telefon kullanım süresi değiĢkenine göre anlamlı farklılaĢma gösterdiği görülmüĢtür (Esen ve Gündoğdu, 2010; ÇavuĢoğlu ve Sağlam, 2014; Hwang ve Jeong, 2015). Bu çalıĢmalar araĢtırma sonucumuzu destekler niteliktedir. Literatürde araĢtırma sonuçlarımızdan farklı olarak ergenlerin aileden veya özel bir insandan algılanan sosyal destek düzeyleri arasında günlük telefon kullanım süresine göre anlamlı farklılaĢma olmadığını gösteren herhangi bir çalıĢmaya ise rastlanamamıĢtır. Bununla birlikte Elhai vd. (2017), mobil telefon kullanımına dair durumların ve cihazdan uzak kalınca görülen anksiyetenin öğrenilmiĢ durumları kapsadığını ifade etmiĢtir. Bundan dolayı bireyin cihazından uzakta kaldığı zaman diliminde hissettiği kaygı durumunda ve mobil telefon kullanım seviyesinde, vaktinin büyük bölümünü beraber geçirdiği ailesinin ve onlardan algılanan sosyal desteğin ne derece etkili olduğunun bilinmesi önemli olmaktadır.
97
Bireylerin teknoloji kullanma biçimleri, ortak kullanılan alanlarda beraber bulundukları bireylerin etkisi altında kalabilmektedir (Çetinkaya ve Sütçü, 2016). Bu bağlamda anne babaların akıllı telefon kullanım düzeylerinin araĢtırılmak istendiği bir çalıĢmada Yıldız-Durak (2018), ebeveynlerin günlük telefon kullanma düzeylerinin, nomofobiyi yordama gücünü araĢtırmıĢtır. Sonuç olarak anne ve babaların akıllı telefon kullanma oranı artıĢ gösterdikçe, nomofobi ve akıllı telefon bağımlılık skorlarının da yükseldiği ve aileden algıladıkları sosyal destek puanlarının da düĢtüğü sonucuna ulaĢılmıĢtır. Bu durumun sebebi olarak, anne babaların telefon kullanma durumlarının çocuklar açısından rol-model oluĢturabileceği gösterilmiĢtir. Çünkü aile üyelerinin telefonlarıyla normalden fazla süre geçirmeleri, ideal bir hanenin meydana gelmesine engel oluĢturan önemli etkenlerden biri olarak kabul edilebilir (Jang ve Kim, 2018).
Ġfade edildiği üzere akıllı telefonu ile fazla süre geçiren ebeveynler, çocuklarının ne yaptıklarıyla çok ilgilenmeyebilir ve iletiĢim sağlama hususunda düĢük düzeyde istek gösterilmesine sebep olabilir. Diğer açıdan ergenlerin ev içindeki paylaĢımlarının ve etkileĢimlerinin azalması, onların aileden algıladıkları sosyal destek seviyesinin düĢmesine sebep olmakta ve onları yalnızlığa itebilmektedir. Bu yalnızlık durumunda ergenlerin telefonları, özel bir insanla etkileĢimi devam ettirdikleri bir kanal halini alabilmektedir. Bu sebeple mobil cihazlardan uzakta kalmak, onlar adına stres oluĢturan bir hale dönüĢebilir. Nitekim ortaöğretim öğrencileriyle yapılan araĢtırmada, aile üyeleriyle daha çok vakit geçiren katılımcıların, akıllı telefon kullanma düzeylerinin daha düĢük çıktığı sonucuna varılmıĢtır (CoĢkun ve Karayağız-Muslu, 2019).
5.3 Ergenlerin Stresle Başa Çıkma Alt Boyutları Ortalama Puanlarının Günlük Ortalama Telefon Kullanım Süresi Değişkenine Göre Anova Testi Sonuçlarının Yorumlanması
AraĢtırmada ergenlerin stresle baĢa çıkma puanlarının günlük ortalama telefon kullanım süresi değiĢkeni açısından anlamlı farklılaĢma gösterip göstermediğini tespit etmek hedeflenmiĢtir. AraĢtırma sonucunda ergenlerin stresle baĢa çıkma alt boyut puanlarından aktif baĢa çıkma ile olumsuz baĢa çıkma puanlarının günlük ortalama telefon kullanım süresine göre anlamlı farklılaĢma gösterdiği görülmüĢtür.
Ġlgili literatür incelendiğinde, yapılan çalıĢmalarda araĢtırma sonuçlarımızdan farklı olarak ergenlerin stresle baĢa çıkma puanlarının günlük telefon kullanma süresi değiĢkeni açısından anlamlı farklılaĢma göstermediği görülmüĢtür (Gündoğan, 2018; Yıldırım 2009; Akkaya, 2014).
98
Literatürde baĢa çıkma puanlarının günlük telefon kullanma süresine göre anlamlı farklılaĢma gösterdiği herhangi bir çalıĢmaya ise rastlanamamıĢtır. Literatürde yer alan çalıĢmalardan farklı olarak araĢtırmamızda kız ve erkek ergenlerin stresle baĢa çıkma alt boyut puanlarının anlamlı farklılık göstermesinin katılımcı yaĢı, bölgesel özellikler veya kültürel kaynaklı ebeveyn tutumlarından dolayı olabileceği düĢünülmektedir.
6. Nomofobi, Algılanan Sosyal Destek ve Stresle Başa Çıkma Değişkenleri