Gün Öncesi Piyasası (GÖP)

01 Aralık 2011 tarihine kadar “Gün Öncesi Planlama” olarak yürütülen gün öncesi dengeleme işlemleri bu tarihten itibaren “Gün Öncesi Piyasası” kapsamında yürütülmeye başlamıştır. Nihai Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (N-DUY) ile öngörülen Gün Öncesi Piyasasının amacı elektrik enerjisinin referans fiyatını belirlemek üzere piyasa katılımcılarına, ikili anlaşmalarına ek olarak bir sonraki gün için enerji alış ve/veya satışı yapma fırsatı tanıyarak portföylerindeki üretim ve/veya tüketim ihtiyaçları ile sözleşmeye bağlanmış yükümlülüklerini gün öncesinde dengeleme olanağının sağlanmasıdır. Böylece piyasa katılımcılarının (mümkün olduğu ölçüde dengeden sorumlu gruplar altında toplanarak) gerçekleştirecekleri elektrik alış-veriş işlemleri için esas olarak kullandıkları anlaşmaların kapsamı dışında kalabilecek dengesizliklerini gün öncesinden giderebilmelerine imkȃn tanımaktır. Böylelikle gerçek zamanlı dengeleme işlemlerinin sistem işletmecisi üzerindeki yükünün azaltılması ve oluşacak ek maliyetlerin düşürülmesi sağlanabilecektir. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) tarafından işletilen gün öncesi piyasasına katılım zorunlu değildir. Ancak, gün öncesi piyasada yer almanın katılımcılar açısından önemli bir fırsat olması nedeniyle, katılımın yüksek olması muhtemeldir.

Bu piyasa yapısında gün öncesinde bir dengeleme yapılmakta ve bu dengeleme işlemi taraflar için hem fiziksel hem de mali açıdan bağlayıcı olmaktadır. Böylelikle, sistem işletmecisine gün öncesinde dengelenmiş bir sistem bırakılarak sistemin gerçek zamanlı olarak işletilmesinin kolaylaştırılması amaçlanmıştır. Sistemin asıl dengelenmesi gerçek zamanlı olarak gün içerisinde yapılmaktadır. Ayrıca N-DUY’un getirdiği en önemli yeniliklerden birisi, Gün Öncesi Piyasasında teklif bölgeleri (kısıtlılık bölgeleri) oluşturularak sistem işletmecisine gün öncesinden daha etkin kısıt yönetimi yapabilmesini sağlamaktır. Ancak teklif bölgelerinin oluşturulması konusunda çalışmalar devam etmekte olup karar verici otoriteler tarafından değerlendirme aşamasındadır.

Şekil 5.17. Gün Öncesi Piyasası (GÖP) ekranı

Gün Öncesi Piyasasında, gün öncesi planlamanın aksine talep (tüketim) tarafının da aktif olarak piyasada işlem yapabilmesi amaçlanmıştır. Böylelikle, talep tarafının tüketim değerlerini piyasada oluşacak fiyatlara duyarlı olarak ayarlamasına imkȃn tanınması ve sistemin dengelenmesine ilişkin işlemlerin daha da kolaylaştırılması sağlanmaktadır.

Fiyat teklifleri saatlik, blok ve esnek teklifler olarak verilebilmektedir. Böylelikle, hem üreticiler hem de tüketiciler içerisinde bulundukları durumlara göre fiyat teklifi vererek maliyetlerini azaltma/kȃrlarını artırma imkȃnına sahip olacaklardır.

 Saatlik fiyat teklifleri: Katılımcılar günün her bir saati için ayrı ayrı yük alma (YAL) ve yük atma (YAT) fiyat teklifinde bulunabileceklerdir.

 Blok fiyat teklifleri: Ardışık saatlerin gruplanması ve bu saatler için geçerli olacak tek bir yük alma/yük atma fiyat teklifi verilmesi mümkün olabilecektir.

 Esnek satış teklifleri: Gün öncesi piyasasına katılan piyasa katılımcıları, bir sonraki gün için, belirli bir saat ile ilişkili olmayan, saatlik elektrik enerjisi satışı için fiyat teklifi verebileceklerdir.

Söz konusu fiyat teklifleri, gün öncesi planlamanın aksine dengeleme birimi bazında değil portföy bazında belirlenmekte ve yük alma ve atma yönlerinde 32 kademeli olarak belirlenebilmektedir. 01 Aralık 2011 tarihine kadar gün öncesi piyasasına piyasa katılımcıları tarafından sunulan saatlik teklif miktarları 1 MWh ve

katları olarak sunulabiliyor iken bu tarihten sonra 0,1 MWh’e eşdeğer olan lotlar ve katları şeklinde sunulabilmektedir.

Gün Öncesi Piyasasının genel işleyişi şu şekilde olmaktadır.

 Piyasa işletmecisi, birden fazla teklif bölgesinin bulunması durumunda, her gün saat 09:30’a kadar sistem işletmecisi tarafından belirlenmiş olan gün öncesi piyasasında kullanılabilecek saatlik bazdaki iletim kapasitesi değerlerini piyasa katılımcılarına bildirir.

 Her gün saat 11:30’a kadar, gün öncesi piyasasına katılan piyasa katılımcıları gün öncesi piyasası tekliflerini PYS aracılığıyla piyasa işletmecisine bildirmektedirler. Toplanan teklifler saat 12:00’e kadar değerlendirilerek teklifin teyidi veya reddi gerçekleştirilir.

 Her gün saat 11:30 – 13:00 arasında, piyasa işletmecisi tarafından, bir sonraki güne ait her bir saat ve her bir teklif bölgesi için gün öncesi piyasası fiyatı hesaplanır ve piyasa katılımcılarının gün öncesi piyasasında gerçekleştirdikleri alış-satış miktarlarını içeren ticari işlem onayı, piyasa katılımcılarına bildirilir.

Gün Öncesi Piyasasında gün öncesi fiyatlarının belirlenme süreci şu şekildedir.

 Tüm teklif bölgeleri için sunulmuş olan gün öncesi piyasası teklifleri dikkate alınarak, bölgeler arasındaki iletim kısıtları dikkate alınmaksızın, ilgili günün her bir saati için tek bir Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatı (KPTF) hesaplanır.

 Her bir teklif bölgesi için KPTF seviyesinde gerçekleşen alış-satış miktarları ve bölgeler arası öngörülen enerji akış miktarları tespit edilir. Bölgeler arası öngörülen akış miktarlarının, gün öncesi piyasası için tahsis edilmiş olan iletim kapasitesinden daha az ya da eşit olduğu durumda ilgili teklif bölgesi için KPTF, Nihai Piyasa Takas Fiyatı (NPTF) olarak belirlenir. Bölgeler arası öngörülen akış miktarlarının, gün öncesi piyasası için tahsis edilmiş olan iletim kapasitesini aştığının tespit edilmesi durumunda, bölgeler arası iletim kısıtlarını giderecek şekilde her bir teklif bölgesi ve her bir saat için NPTF’ler belirlenir.

 Belirlenen NPTF seviyesinde, her bir piyasa katılımcısının gün öncesi piyasası kapsamında gerçekleştirdiği alış ya da satış miktarı belirlenerek

piyasa katılımcılarına ticari işlem onayıyla bildirilir. Gün öncesi piyasasının uzlaştırılmasında NPTF’ler esas alınır (Anonim, 2012).

Şekil 5.18. Gün Öncesi Piyasasında fiyat oluşumu