4458 Sayılı Gümrük Kanunu'nun birinci maddesine göre kanunun amacı, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak gümrük kurallarını belirlemektir. Aynı kanunun 3.maddesinin 8.fıkrasına göre Gümrük vergileri" deyimi, yürürlükteki hükümler uyarınca eşyaya uygulanan ithalat vergilerinin ya da ihracat vergilerinin tümünü ifade etmektedir. Anlaşıldığı üzere Gümrük Vergisi Kanunu’na göre gümrük vergisinin konusu ‘eşya’dır. Dolayısıyla hizmetler gümrük vergisine tabi değildir. 193
Daha önce KDV ile bağlantılı olarak ifade edildiği üzere, e-ticaretin fiziki mal ticaretini kapsayan kısmında, malların siparişi ve benzeri işlemler elektronik ortamda yapılırken teslim geleneksel yollardan gerçekleşmektedir. Bu nedenle, bu çerçevede yapılacak ticarette gerek KDV gerekse gümrük vergisi uygulamasında önemli bir sorun ortaya çıkması beklenmemektedir. Ancak, gümrük düzenlemelerindeki konumuz ile alakalı iki muafiyet internet ortamında sipariş edilen ve gümrüklere fiziksel olarak sunulan mallar ile on-line iletilen mallar arasında ayrımın çok iyi yapılmasını gerektirmektedir194. Buna göre:
i - Yurt dışındaki gerçek kişilerce Türkiye Gümrük Bölgesindeki gerçek kişilere posta veya hızlı kargo taşımacılığı yoluyla gönderilen gerçek kıymeti 300 EURO’yu geçmeyen şahsi, ailevi ve hediyelik eşya niteliğindeki ticari miktar ve nitelikte bulunmayan eşya (GK., md.167/6-a). Bu türdeki eşyalar, gümrük vergileri ile KDV’den muaf bulunmaktadırlar. Malın değerinin 300 EURO’yu aşması durumunda bu vergiler eşyanın gerçek kıymeti üzerinden tahsil edilir ve ilgilisinden alınır.
193
Şaban Kayıhan, Habib Yıldız., E-Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu, SeçkinYayınları, Ankara, 2004, s.198.
194 T.Bora Erdengi, “ Elektronik Ticaret ve Gümrük İdarelerine Vergiler Açısından Muhtemel Etkileri–
ii - Yurt dışından Türkiye Gümrük Bölgesindeki bir kişiye mektupla veya posta paketi ya da hızlı kargo taşımacılığı yoluyla gönderilen ve gerçek kıymeti gönderim başına 100 EURO’yu geçmeyen ve ticari miktar ve nitelikte olmayan her türlü eşya (GK., md.167/4). Bu türdeki eşyalar veya bu eşyaların içinde bulundukları posta kolileri, gümrük vergileri ile KDV’den muaf bulunmaktadır. Bu muafiyete, uluslararasında “De Minimis Kuralı” veya “Küçük Paketler” muafiyeti adı verilmiştir195
Yukarıdaki iki muafiyet birlikte değerlendirildiğinde eşya kıymeti 100 EURO’yu aşarsa (a) bendinde belirtilen mal haricinde kalan eşyalar gümrük vergileri ile KDV’ye tabidirler. Bunun dışında, gümrük düzenlemelerinde yurt dışından bir işle ilgili olarak gönderilen ve ticari nitelik arz etmeyen önemli değeri olmayan numunelik eşya ve modeller için de muafiyet hükmü içermektedir (GK, md.167/8-d).
3.8.1. Eşyanın Gümrük Kıymeti
İnternet yoluyla sipariş edilip gümrüğe gelen eşyanın kıymetini belirlemede Gümrük Kanunu'nun 23. maddesine bakmak gerekir. Anılan maddeye dayanarak çıkan gümrük yönetmeliğinin 36. maddesine göre “eşyanın gümrük kıymeti, gümrük tarifesinin ve eşya ticaretine ilişkin belirli konularda getirilen tarife dışı düzenlemelerin uygulanması amacıyla 37 ve 42. maddelerde yer alan yöntemlerin sırasıyla uygulanması yoluyla tayin ve tespit olunan kıymettir. Bir yönteme göre belirlenemeyen kıymet için yöntemler sırasıyla uygulanır. Eşyanın gümrük kıymeti bir üst maddede yer alan yöntem hükümlerine göre belirlenebildiği sürece bir alt madde hükümleri uygulanmaz. 196
E-Ticaretteki artış yurtdışından gümrük idarelerine gelecek paket sayısında oldukça önemli miktarda artışa yol açacaktır. Bunun nedeni, alıcılar artık distribütör ya da aracılar yerine internet üzerinden direk üreticisinden mal alımı yapmayı tercih edecektir. İnternet kullanımı ve online mal sipariş maliyetlerinde oluşacak bir azalma düşük kıymetli mal ithalinde bir patlamaya yol açacaktır. Bu da her ülkenin gümrük
195
Erdengi, s.17.
196Akın Akbulut, “İnternetten Yapılan Siparişler ve Gümrük Vergileri” Vergi Dünyası Dergisi,
idareleri tarafından çözülmesi gereken bir sorunu ortaya çıkarmaktadır ki bu da anılan düşük kıymetli malların, “Küçük Paketler” kuralının altında kalması durumudur. “De Minimis Kuralı”nın, bu kuralda kullanılacak oranın yüksekliği veya azlığı en uygun şekilde belirlenmelidir. Posta veya hızlı kargo taşımacılığı yoluyla gönderilen malların vergilemesi ile ilgili dört seçenek vardır. Bunlar internet ortamında sipariş edilen bu malların gümrüksüz geçmesi ile muafiyet limitlerinin yükseltilmesidir. Diğer iki seçenek ise belli bir sayı ve miktar üzerindeki eşyadan eşyanın kıymeti üzerinden sabit oranlı bir vergi alınması veya taşıyıcılar tarafından verginin toplanması yöntemidir. AB üyesi ülkelerde bu son yönteme benzer usuller mevcut olup, Dünya Gümrük Örgütü de “De Minimis Kuralı”nın standart bir duruma getirilmesi ve ticarette aracılık yapan taşıyıcıların vergi toplaması hususunun araştırılması ve geliştirilmesini şiddetle desteklemektedir197.
Yukarıda da belirtildiği gibi eşya gümrük vergisine tabi bulunmaktadır. Sayısal ürünlerin ise eşya olarak nitelendirilemeyeceği genel olarak kabul edilmektedir. Öte yandan birçok sayısal ürün aynı zamanda fiziki mal şeklinde de ticarete konu olmaktadır. Örneğin, bir bilgisayar programının internet aracılığıyla kişisel bilgisayara kopyalamak suretiyle elde edilebileceği gibi piyasada disketlere kopyalanmış halde satın alınması da söz konusudur. İlk durumda sayısal bir ürün söz konusu olduğu için gümrük vergisi alınması gündeme gelmeyecektir. İkinci halde ise ithal edilen söz konusu disket program disketleri için mutat şekilde gümrük vergisi ödenmiş olacaktır. Bu durumun sayısal ürünler lehine bir eşitsizliğe yol açacağı açıktır.198
Elektronik ticaretin vergilendirilmesi konusunda sayısal ürünlerin üreticisi olan ülkeler vergilendirilmeye karşı çıkarken ithal eden ülkeler ise gümrük vergisi kapsamına alınmasını istemektedir. Nitekim 20.01.2000 tarih ve 23939 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Yönetmeliği’nin 98. maddesine göre;
Bilgisayarlarda kullanılmak üzere, ithal edilen veri ya da komutlar yüklü bilgi taşıyıcılarının gümrük kıymetinin belirlenmesinde, sadece taşıyıcı ortamın kendisinin
197
Erdengi, s.18.
198 Niyazi Cangir, “Elektronik Ticaretin ya da İnternetin Vergilendirilmesi IV”, Yaklaşım Dergisi, 72,
maliyeti veya kıymeti esas alınır. Bu nedenle, taşıyıcı ortamın maliyet veya kıymetinden ayırt edilebilmesi koşuluyla, gümrük kıymeti, veri veya komutların maliyet veya kıymetini içermez. Bu maddede geçen;199
-Taşıyıcı ortam deyimi, entegre devreler, yarı iletkenler ve bu tür devre veya cihazlarla bütünlük oluşturan benzeri araç ve aletleri,
-Veri veya komutlar deyimi, ses, sinematografik veya video kayıtlarını, kapsamaz.”
Yukarıdaki hükümden anlaşılacağı üzere yazılım programının taşıyıcı ortam ile birlikte ithali durumunda, sadece taşıyıcı ortamın değeri gümrüklemeye konu olmakta, program bedeli dikkate alınmamaktadır. Ancak bu tür sayısal ürünler üzerinden gümrük vergisi aranılmaması, buradan elde edilecek gelir ve katma değer üzerinden gelir vergisi ve KDV stopajı yapılmasına engel değildir
Konu ile ilgili olarak üzerinde durulması gereken nokta, yasal düzenlemelerden çok malların gümrük işlemleri de dâhil tüketiciye ulaşmasının hızlandırılması için gereken önlemlerin alınmasıdır.200
Gümrük gözlem işlemleri nedeniyle paket başına önemli maliyetler üstlenilmektedir. Birbirini izleyen uluslararası ticaret müzakereleri, gümrük vergilerinde önemli indirimler sağlamaktadır. Fakat vergi toplamadaki idari yöntemlerin yeniliğe gereksinimi vardır. Bu sorunun aşılması için mallar sipariş edildiğinde satıcının tüm vergileri ve teslimat ücretlerini müşteride topladığı ve bunları doğrudan ithalatçı ülkeye ödediği tek duraklı alışveriş fikri öne sürülmektedir. Böyle bir sistem, sevkiyatın önceden karşı ülkede beyanı ve bu ülke tarafından onaylanması, gecikmeleri önleyebilir ve maliyetleri azaltabilir201
199Özbek, Sayı:150, 2000, s.38. 200
Aziz Özbek, “ Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi – III ”, Vergi Ve Muhasebeciyle Diyalog, Sayı.150, 2000, s.48.