Bireyin davranışlarının hızını, şiddetini ve sürekliliğini belirleyen bazı etkenler vardır. Bu etkenler iç (bireyin özellikleri) ya da dış (çevre) kaynaklı olabilir (Akbaba, 2006). İnsan davranışı ve eylemlerini etkileyen bu etkene güdü (motivasyon) denilmektedir. Latincede movere fiili, 19. yüzyıldan itibaren İngilizcede motive biçimini alarak isimleştirilmiştir. Son elli yıldır motivation (motivasyon) olarak özellikle psikoloji ve eğitim alanlarında kullanılmaktadır (Iocavella, 2016). Motivasyon kelimesinin karşılığı olarak Türkçede güdü kelimesi kullanılmaktadır. Güdü, Türkçede “bilinçli veya bilinçsiz olarak davranışı doğuran, sürekliliğini sağlayan ve ona yön veren herhangi bir güç, bireyleri bilinçli ve amaçlı işlerde bulunmaya yönelten dürtü veya dürtüler bileşkesi, saik” olarak tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu Sözlükleri, 2020). Güdü kelimesi eğitimde öğrenciyi öğrenmeye yönlendiren, ders çalışma sürekliliğini sağlayan itici güç olarak tanımlanabilir. Dil öğrenme ve yabancı dil derslerinde ise hedef dili öğrenmesi için harekete geçiren, ilgisini ve enerjisini hedef dile yönlendiren ve o dil üzerine çalışmasını sağlayan iç ve dış kaynaklı dürtüler olarak ifade edilebilir. En genel sınıflama olarak güdü içsel ve dışsal olarak ikiye ayrılmaktadır. İçsel güdü, bireyin kendi ihtiyaç, arzu ve ilgisi ile ilgilidir. Öğrencinin bir davranışı kendisini mutlu ettiği için yapması, İngilizceyi sevdiği için öğrenmek istemesi buna örnek verilebilir. Dışsal güdü, bireyin bir davranışı dışarıdan gelecek bir ödüle ulaşmak veya cezadan kaçınmak için yapmasıdır. Öğrencinin İngilizceyi düşük not alıp not ortalaması düşmesin diye ya da yüksek not almak için öğrenmeye çalışması buna örnek verilebilir (Bekleyen, 2015). Gardner ve Lambert (1972) 12 yıl süren çalışmalarında yabancı dil öğrenenlerin güdülerini iki sınıfa ayırmıştır; Araçsal ve bütünleştirici güdülenme. Araçsal güdü, yabancı dilin iş bulma, sosyal çevrede itibar görme gibi
ödül ve hedeflere ulaşmak için öğrenilmesi anlamına gelmektedir. Bütünleştirici güdü ise öğrenilen dili kullanan toplumla, insanlarla bütünleşmeyi sağlamak amacıyla o dilin öğrenilmesi anlamına gelmektedir. Bir dilin öğrenebilmesi için o dilin konuşulduğu topluma karşı pozitif duygular beslemenin, öğrenenin güdüsünü artıracağını ve bunun ikinci dil öğrenmede çok önemli olduğunu ifade etmişlerdir (Gardner ve Lambert, 1959; Gardner, 2014). Bu tespiti farklı güdülenme türleri olarak değil farklı yönelimler olarak tanımlamışlardır ve bu şekilde daha önce sınıflaması yapılan içsel ve dışsal güdüyü bir arada sınıflandırma imkânı ortaya çıkmıştır. Dörnyei (1994) ve Brown (2007) bu sınıflandırma ve yönelim tespitlerini bir araya getirerek tablolaştırılmıştır. İlgili tablo aşağıda sunulmuştur.
Tablo 2. Güdülenme Çeşitleri
İçsel Güdü Dışsal Güdü Ara çsa l G üd ü
Kişi yabancı dil öğrenerek kariyer hedefleri gibi bazı amaçlara ulaşmaya çalışır.
Dışarıdan bir güç kişinin yabancı dil öğrenmesini ister, bunu ceza veya ödülle destekler (ebeveynlerin çocuklarının dil öğrenmesini istemesi gibi)
B ütün leşti rici G üd
ü Yabancı dili öğrenen kişi o dili
konuşan toplumla bütünleşmek ister (göç veya evlilik gibi)
Başka biri, yabancı dili öğrenen kişinin hedef dili konuşanlarla bütünleşmesini ister (Örneğin, Almanya’da yaşayan Türklerin çocuklarının Almanca öğrenmesi gibi)
Tablo 2’de yabancı dil öğrenmeyle ilgili güdülenmenin farklı sınıflandırmalarda yer alan ortak noktaları gösterilmektedir. İçsel ve dışsal güdü ile araçsal ve bütünleştirici güdü farklı sınıflandırmalardır. Ortak noktaları olmasına rağmen aynı anlamlara gelmezler.
Seker (2015) yaptığı çalışmada farklı güdü teorilerini derlemiştir. Bu derlemedeki teorileri tez-antitez ya da karşıtlık ilkesine dayalı olarak sınıflandırmıştır. 1) Kaynağına göre; güdünün kaynağının doğal ya da mantıksal olmasına göre olan sınıflandırma, 2) Süreç ve içerik ikilemi; süreç temelli güdüde bireyin nasıl güdülendiği önemliyken içerik temellide neden güdülendiğinin önemli olduğu sınıflandırma, 3) Farkında olunan ve olunmayan güdüler; farkında olunan güdüler kişinin çalışmasını sağlayan maaş, farkında olunmayan güdüler ise kişinin
çalışma atmosferinden dolayı isteğinin arttığı bir sınıflama, 4) Tekil ve çoğul ikilemi; tekil güdüde, hareketi sağlayan güdülerin arasında en baskın olan güdü, çoğul güdüde ise hareketi sağlayan güdülenme faktörlerinin tamamının yer aldığı sınıflama, 5) İçsel ve dışsal güdü; kişinin iç dünyası veya çevresinden kaynaklı olmasına göre yapılan sınıflama, 6) İtme ve çekme güdüleri; itme güdüde kişinin kendi içinden kaynaklı olan güdüyü etrafındaki kişilere de yayarak onları güdülemesi, çekme güdüde kişinin çevresindeki insanlardan kaynaklanan güdünün kişiyi de güdülemesi olarak yapılan sınıflandırma, 7) Sürücü Teorisi; güdünün sürdürülebilirliğiyle ilgili yapılan sınıflandırmadır. Örneğin; iş yaşamında saygı görmek için kendisine verilen görevleri zamanından önce tamamlayan bir kişi., 8) Sürücü azalma teorisi; Freud’un geri besleme teorisinin üzerinde kurulmuş bir teoridir. Herhangi bir sürücü unsur, tatmin edilmediği sürece etkisini arttırmakta iken sürücü unsurun sürekli tatmini ise sürücü unsurum güdüsünü azaltmaktadır. Örneğin karnı aç olan bir kişinin sürücü unsuru, zaman içerisinde açlığın giderilmemesi sebebiyle artarken, kişinin açlığının giderilmesiyle etkisi ortadan kalkmaktadır., 9) Özendirme teorisi; maddi ve maddi olmayan ödüllerin meydana getirdiği güdülenmedir., 10) Bilişsel uyumsuzluk teorisi; bir kişinin satın alacağı iki ürün arasında kararsız kalması ve ürünlerin üstün yönlerini bulmaya çalışması, satın aldığı ürünün kendisine pişmanlık vermesi gibi durumların ortaya çıkardığı bilişsel çatışmansın giderilmesini sağlayan bir sürücü güdüye sahip olması gerektiğini savunan teoridir., 11) İçerik teorileri; ERG teorisi, zamansal motivasyon teorisi, hedef güdümlü teori bu teori kapsamındadır. Daha çok ilk dönemlerde ortaya atılan ve genel olarak Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisindeki ihtiyaçları temel alan teorilerdir.
Güdülenme için yapılan farklı sınıflandırmalar ve açıklamalar, güdü konusuna verilen önemi gösteren birer göstergedir. İnsan yaşamı içinde doğal olarak var olan ve bu kadar önemli olan güdü eğitim için de son derece önemlidir. Yeterince güdülenmemiş bir öğrenci öğrenmeye hazır hale gelmemiş demektir. Öğrenciler ilgi duydukları konuları daha iyi öğrenirler. Öğrenciler dikkatlerini daha fazla yönlendirdikleri, daha fazla çalıştıkları, daha fazla zaman geçirdikleri, daha üzerinde düşündükleri zaman onların güdülendiklerini anlayabiliriz (Akbaba, 2006). Eğitim ortamında güdülenmiş birçok öğrenci bulunmaktadır. Bu öğrencilerin güdüleri derse
yönelik olanlarla, olmayanlar arasında yaşanılan sosyal çatışma okul iklimine de yansımaktadır. Okul iklimine yansıyan olumsuz sosyal yaşantılar öğrenci ve eğitmenlerin iş yaşantısını ve dolayısıyla toplumsal yaşantısını da etkilemektedir. Öğrencilerin güdülenmesi ve bu güdülenmenin derse yönelik olması hem eğitim açısından hem de toplumsal açısından önem taşımaktadır.
Yabancı dil öğretiminde öğrencilerin güdülenmesini sağlamak Türkiye’deki İngilizce öğrenenler için farklı toplumsal açılardan da dikkate alınması gerek bir konudur. Kızıltepe (2000), Türkiye’de İngilizce öğrenen bireylerin İngilizce konuşulan toplumlara karşı pozitif bir algısının olduğunu fakat bu algının düşük seviyelerde olduğunu tespit etmiştir. Buna sebep olarak da Türkiye’de yaşayan insanların çoğunlukla muhafazakâr Müslümanlar olmasını ve hedef dilin konuşulduğu ülkelere karşı algılarının etkilendiğini ifade etmiştir. İngilizce öğretmenlerinin sadece içsel ya da yakın çevreden kaynaklı güdülenmelerle değil, kültürel güdülenme kaynakları hakkında bilgili olması gerekmektedir. Bu bilgilendirme yapılırken içinde yaşanılan toplumun hassasiyetleri ve ihtiyaçları doğrultusunda bir güdü edindirme tasarımı yapılması hem hedef dilin öğrenilmesini kolaylaştıracak hem de öğrenme çevresinin paydaşlarına olumlu yansıyacaktır. Toplumun sosyal yapılarını meydana getirmede en önemli kurum olan okulda öğretilen İngilizce derslerinde güdülenme önemli bir faktördür ve eğitim planlamasında önemli bir yere sahip olmalıdır.