Görüşme Yoluyla Verilerin Toplanması

Görüşme, sosyal bilimlerde sık kullanılan araştırma tekniklerinden biridir. Yıldırım ve Şimşek‟in (2005) Briggs‟e dayanarak belirttiklerine göre görüşme, sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda kullanılan en yaygın veri toplama tekniklerinden biridir. Bu durumun görüşme tekniğinin; bireylerin deneyimlerine, tutumlarına, görüşlerine, şikâyetlerine, duygularına ve inançlarına ilişkin bilgi elde etmede oldukça etkili olmasından kaynaklandığı savunulmaktadır. Gözlem insan davranışlarını belirlemeye çalışan, görüşme ise, insanların neyi neden düşündüklerini, duygu, tutumlarının neler olduğunu ve davranışlarını yönlendiren etmenleri ortaya çıkarmaya yarayan bir veri toplama tekniğidir (Ekiz, 2003). Bu nedenle araştırmanın nitel verilerinin toplanmasında ikinci olarak görüşme tekniği kullanılmıştır. Sınıflarında gözlem yapılan öğretmenlerle gözlemlerin ardından yarı yapılandırılmış birer görüşme gerçekleştirilerek gözlem süreci sonunda uygulamalar ile ilgili belirlenen sorulara yanıt aranmıştır.

Görüşmeler değişik biçimlerde gruplanabilmekle birlikte en yaygın olanı yapılandırılmış, yapılandırılmamış ve yarı yapılandırılmış görüşme biçiminde olanıdır. Yapılandırılmış görüşme, ne tür soruların ne biçimde sorulacağının en ayrıntılı biçimde saptandığı ve hazırlanan görüşme planının aynen uygulandığı görüşmedir. Yapılandırılmamış görüşmede ise görüşmenin akışı yönünde herhangi bir plan belirlenmemiştir. Sohbetten en ayırıcı özelliği bir amacının bulunması ve bilgi toplamak amacıyla yapılıyor olmasıdır. Yarı yapılandırılmış görüşmede, görüşmenin bazı bölümleri yapılandırılmış, bazı kısımları da yapılandırılmamış ve bireyin serbest tepki vermesine olanak sağlayan sorulardan oluşur (Erkuş, 2005). Araştırmacı, önceden sormayı planladığı soruları içeren görüşme formunu hazırlar. Buna karşın araştırmacı görüşmenin akışına bağlı olarak değişik ya da yan sorularla görüşmenin akışını etkileyebilir ve kişinin yanıtlarını açarak ayrıntılara inmesini sağlayabilir. Eğer görüşülen kişi görüşme sırasında bazı soruları başka soruların içinde yanıtlamışsa araştırmacı bu soruları sormayabilir. Bu tür görüşme tekniği belirli düzeydeki

standartlığı ve aynı zamanda esnekliği ile eğitimbilim araştırmalarına daha uygun bir teknik görünümü vermektedir (Türnüklü, 2000). Bu nedenle araştırma sürecinde yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinden yararlanılmıştır.

Görüşme tekniğinin, görüşme formunun hazırlanması, test edilmesi, görüşmelerin ayarlanması, hazırlıkların yapılması ve görüşmelerin gerçekleştirilmesi gibi temel boyutları bulunmaktadır. Bunlardan her biri, dikkatle üzerinde durulması gereken, geçerli ve güvenilir veri toplamada oldukça önemli yeri olan aşamalardır (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu amaçla araştırmada görüşmenin planlanması ve gerçekleştirilmesinde izlenen yol aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

3.3.2.2.1. Görüşme Formunun Hazırlanması

Araştırma sürecinde, sınıflarında gözlem yapılan iki öğretmenle gözlem sürecinin sonunda yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirebilmek amacıyla bir görüşme formu geliştirilmiştir. Görüşme formu hazırlanırken, kolay anlaşılabilecek sorular yazma, odaklı sorular hazırlama, açık uçlu sorular sorma, yönlendirmekten kaçınma, çok boyutlu soru sormaktan kaçınma, alternatif sorular ve sondalar hazırlama, farklı türden sorular yazma, soruları mantıklı bir biçimde düzenleme, soruları geliştirme gibi bazı dikkat edilmesi gereken ilkeler bulunmaktadır (Yıldırım, Şimşek, 2005). Araştırmacı sıralanan bu ilkeleri temel alarak geliştirmeye çalıştığı görüşme formu için gözlemlerinden yola çıkarak soracağı soruları belirlemiştir. Çocuk merkezli yaklaşım ve öğretmenlerin uygulamalarında gözlenen kimi durumlara açıklık getirmeye yönelik sorular ana başlıklar halinde sıralanmıştır. Araştırmanın amacı eklenen görüşme formu bu biçimiyle 6 alan uzmanının görüşüne sunulmuş ve alınan dönütler doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Daha sonra soruların anlaşılır olup olmadığını belirlemek üzere araştırmanın gözlem sürecinde yer almayan farklı iki okul öncesi öğretmeni ile ön görüşmeler yapılmıştır.

Ön görüşmeler öğretmenlerin görev yaptıkları okullarda ve uygun oldukları saatlerde gerekli izinler alınarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmacı görüşmenin başlangıcında amacını açıklamış ve görüşmeleri ses kayıt cihazı ile kaydetmek için izin istemiştir. Ön görüşmeler 30-35 dakika sürmüştür. Elde edilen verilerin dökümleri

yapılarak soruların anlaşılabilir ve yansız sorular olup olmadığı teyit edilmiştir. Görüşme formu, kapsam geçerliliğini belirlemek amacıyla alandan iki uzman tarafından incelenmiştir. Görüşme formu son biçimiyle toplam 10 sorudan oluşmuştur (Ek 11).

3.3.2.2.2. Görüşme İlkeleri

Görüşme sorularının hazırlanması, yapılacak görüşme için önemli bir çerçeve oluşturur ve soruların niteliği görüşmenin de niteliğini belirler. Ancak görüşme sorularının nitelikli olması, görüşmenin her zaman etkili ve verimli olacağı anlamına gelmeyebilir. Görüşme süreci için kimi ilkelerin önceden belirlenmesi ve görüşmenin bu ilkeler çerçevesinde gerçekleştirilmesi önemlidir. Araştırma kapsamında da görüşmelere yönelik bir takım ilkeler belirlenmiştir. Bu amaçla, öncelikle görüşme formu hazırlanırken sorular belli bir sıraya konmuş ve görüşmeler sırasında belirlenen sırayla sorulmuştur. Ancak görüşülen kişi kendisine yöneltilen soruda daha sonraki soru ya da soruların yanıtlarını vermişse, araştırmacı “Yukarıdaki soruda bu soruya ilişkin şunları söylediniz. Eklemek istediğiniz bir şey var mı?” biçiminde ek soru yöneltmiştir. Soruların sorulması sırasında anlaşılamayan sorular olduğunda yönlendirmede bulunmadan soru başka bir ifadeyle sorulmuştur. Araştırmacı tarafından soruları sorarken olabildiğince konuşma tarzında sormaya ve teşvik edici geri bildirimlerde (başını sallama, hıı, evet gibi sözcükler kullanma) bulunmaya özen gösterilmiştir. Görüşmeler sırasında verilen yanıtlar araştırmanın amacını aştığı ya da farklı boyutlara kaydığı durumlarda sorular tekrarlanmış, görüşülen bireye verdiği yanıtlarla ilgili geri bildirimde bulunulmuştur. Görüşmeler süresince yansız ve empatik davranmaya özen gösterilmiştir. Görüşmelerde öğretmenlere kendi belirledikleri kod isimleriyle hitap edilmiştir. Görüşmeler, gürültüden uzak ve öğretmenlerin kendilerini rahat hissedebileceği ortamlarda gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler yapılırken, ortama herhangi bir kişinin girmesi ve telefon çalması gibi durumlarla karşılaşılmış, bu durumlarda görüşmeye ara verilmiştir. Görüşmelerin bitiminde öğretmenlere araştırmaya katkılarından dolayı teşekkür edilmiştir.

3.3.2.2.3. Görüşmelerin Yapılması

Araştırma sürecinde gözlemlerin tamamlanmasının hemen ardından 7 Haziran 2010 Pazartesi günü öğretmenlerden önceden randevu alınarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yasemin öğretmen ile saat 13.30„da okul müdür yardımcısının odasında yaklaşık 40-45 dakika süren bir görüşme gerçekleştirilmiştir. Aynı gün 14.30‟da Masal öğretmen ile veli görüşme salonunda 50-55 dakika süren bir görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırmacı her görüşme öncesinde, öğretmenlere görüşmenin amacını açıklamış ve görüşlerini açık bir dille çekinmeden ifade etmelerinin araştırmanın niteliği açısından çok önemli olduğunu belirtmiştir. Görüşmeler sırasında öğretmenlere kendi belirledikleri kod isimleri ile hitap edilmiştir. Sorular önceden öğretmenlere gösterilmeyerek görüşmenin yapıldığı anda sorulmuştur. Her iki öğretmene de sorular aynı sıra ile sorulmuş, ancak bir soruya verilen yanıtla birlikte bir başka sorunun da yanıtı istenilen düzeyde verilmişse diğer soruya geçilmiştir. Öğretmenlere zamanı etkili kullanma, verilen yanıtları ayrıntılı ve doğru olarak tutma olanağı sağlaması nedeniyle ses kayıt cihazı ile kayıt yapılmak istendiği belirtilmiş bu konuda izinleri alınmıştır. Görüşmeler sırasında görüşme formu, ses kayıt cihazı ve iki adet 60 dakikalık ses kayıt kaseti kullanılmıştır.