Futbolda Temel Motorik Özellikler

Temel motorik özellikler, kişinin bedeni, güç ve karmaşık nitelikteki motorik spor gücü derecesini belirleyen ögeler olarak tanımlanmaktadır. Bu özellikler antrenman sürecinse yapılan her motorik spor hareketin temelini ve başta gelen koşulunu oluşturmaktadır. Bu özelliklerin tümü kondisyon kavramı altında verilmektedir. Antrenman uygulamasında teknik, taktik antrenman ve kondisyon antrenmanı şeklinde guruplara ayrılırken, modern antrenman uygulamasında ise teknik beceriler (hareket becerileri) ve temel motorik özellikler şeklinde olmaktadır.

İki kavram arasında spor pedagojisi ve antrenman yöntemleri açısından belirleyici özellik olarak; temel beceriler her zaman bir motorik öğrenme sürecini ve tüm teknomotorik işlevlerden oluşan karmaşık bir sürecin sonucu olarak ifade edilmektedir. Buna karşılık motorik özellikler ise organizmanın uyum yeteneğine ve derecesine göre değişebilmektedirler ve bu özellikler insanın özünde var olmaktadırlar, öğrenilemez ancak geliştirilebilmektedirler. Örneğin; futbolda topla yapılan üst vuruş türünden teknik bir hareket öğrenilirken, bu iş için gerekli olan vuruş kuvvetli ise geliştirilir.

Herhangi bir spor branşında tekniğinin öğrenilmesi ile motorik özelliğin geliştirilmesi arasındaki diğer bir fark ise şöyledir. Bir teknik hareketin öğrenilmesi daha o hareket yapılırken gözlenebilir ve film ya da videoteyp yardımı ile kaydedilip incelenebilir. Herhangi bir temel motorik özelliğin gelişim sonucu ise ancak düzenli bir antrenman süreci içerisinde organik ve fonksiyonel uyumun gerçekleştirilmesinden sonra belirginleşmektedir. Gelişimin derecesi de, testler ve güç kontrolleri ile saptanabilmektedir. Tüm spor dallarında temel motorik özelliklerin geliştirilmesi uygulanacak olan antrenmanın türüne bağlı olabilmektedir. Temel motorik özellikler hem belirgin hem de kısmen bağımsız ögeler olabilmektedirler. Yani bu özellikler kişi hayatında hiçbir şekilde antrenman yapmasa da tamamen doğal bir değişme sürecinde gelişebilmektedir. Örneğin; temel motorik özelliklerden olan kuvvet, antrenman söz konusu olmadan vücudun gelişimine paralel olarak 25-30 yaşına kadar artış gösterebilmektedir (Sevim, 2010). Temel motorik özelliklerin içeriksel yapısı önem sırasına göre 5 bölümden oluşmaktadır. Bunlardan; kuvvet,

dayanıklılık, sürat ana özellikler olup, hareketlilik, beceri (koordinasyon) ise tamamlayıcı özellikler olarak tanımlanmaktadırlar.

2.4.1. Kuvvet

Hollmann kuvveti; bir dirençle karşı karşıya kalan kasların kasılabilme ya da bu direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yeteneği olarak tanımlamıştır. Nett ise kuvveti, kasın gerilme ya da gevşeme yoluyla dirence karşı koyma özelliği olarak ifade etmiştir. Kuvvet kavramına yönelik tanımlar, antrenman bilgisi açısından özetlenecek olursa, kuvvetin sporcunun temel motorik özelliği olduğu ve antrenman yüklenmeleri ile üst düzeyde planlı ve programlı olarak % 300’e kadar geliştirilebileceği, sportif gücün verimliliğinin ana unsurunu teşkil ettiği olarak yorumlanabilmektedir. Kuvvet, maksimal kuvvet, çabuk kuvvet ve kuvvette devamlılık olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Maksimal kuvvet, kas sisteminin isteyerek geliştirebildiği en büyük kuvvet olarak tanımlanırken, çabuk kuvvet, sinir-kas sisteminin yüksek hızda kasılmasıyla herhangi bir direnci yenebilme yeteneği olarak ifade edilmiştir. Kuvvette devamlılık ise, sürekli kuvvet gerektiren çalışmalarda, organizmanın yorulmaya karşı direnci olarak tanımlanmıştır

2.4.2. Dayanıklılık

Dayanıklılık, sporcunun, fiziki ve fizyolojik yorgunluğa karşı dayanma gücüdür. Fery’e göre ise dayanıklılık, tüm organizmanın fiziki yorgunluğa mümkün olduğu kadar karşı koyabilme gücüdür Dayanıklılık başka bir tanımlamada ise, tüm organizmanın uzun süre devam eden sportif alıştırmalarda, yorgunluğa karşı koyabilme ve oldukça yüksek yoğunluktaki yüklenmeleri uzun süre devam ettirebilme yeteneği olarak ifade edilmiştir. Dayanıklılık kavramı yorgunlukla ilgili olup, dayanıklılığın azalmasına neden olan yorgunluk, tam anlamıyla açıklığa kavuşturulabilmiş bir konu değildir. Genel olarak dayanıklılığın azalmasına neden olan yorgunluğu; ruhsal, zihinsel, fiziksel yorgunluk olarak ayırmak mümkündür. Kassal yorgunluk; kasların çok uzun sürelerde, çalışma kapasitelerini sürdüremeyip, geçici olarak kassal performansının düşmesi ve uzamaması durumu olarak tanımlanabilmektedir. Kasılma genişliği küçülürken, yorgunluğun fazla olması halinde ise kasta gevşeme durumu görülmez (Sevim, 2010). Yorgunluğun meydana gelmesinde; laktik

asit miktarının ve kas ısısının artması, enerji depolarının azalması, kasta su ve elektrolit dengesinin değişmesi etkin rol oynayabilmektedir.

2.4.3. Sürat

En önemli motorik özelliklerden birisi olan sürat; sporcunun en yüksek hızda bir yerden bir yere hareket ettirebilme yeteneği ya da hareketlerin mümkün olduğu kadar yüksek bir hızla uygulanabilmesi olarak tanımlanmaktadır. Sürat sadece vücudu bir yerden bir yere hareket ettirme eyleminden oluşmaz, tüm vücudun ya da vücut bölümlerinin bir hareketi uygularken oluşturduğu hız anlamına gelmektedir. Kısaca özetlersek vücudu ya da bir bölümünü yüksek hızda hareket ettirebilme şeklinde de tanımlanabilmektedir. Sürat kavramı temelde 2 bölüme ayrılmaktadır.

Devirli sporlardaki sürat: buradaki temel nokta hareket frekansıdır yani adım frekansı ve adım uzunluğu önemli derecede rol oynamaktadır. Örnek olarak koşular gösterilebilir.

Devirsiz sporlardaki sürat: Bu alandaki spor dallarına örnek olarak sportif oyunlar gösterilebilir. Hareketin uygulanmasında, başlangıç, uygulanış ve bitiriş bölümleri yer almaktadır (Sevim, 2010).

2.4.4. Hareketlilik (Esneklik)

Sevim (1994) hareketliliği, sporcunu hareketlerini eklemlerin müsaade ettiği oranda, geniş bir açıda ve değişik yönlere uygulayabilme yeteneği olarak ifade etmiştir. Herhangi bir hareket uygulanırken kaslardan ve eklemlerden yararlanma yoluna gidilir ve bu, uygulama kuvvetinin etkisiyle olabilmektedir. Hareketlilik özelliği sporda istenilen motorik güce erişebilmek için önemli yer tutar ve antrenmanların temel unsuru olarak kabul edilmektedir. Eğer hareketlilik iyi geliştirilmemişse su durumlara yol açabilmektedir.

• Teknik bir hareketin öğrenilmesini engeller ya da zorlaştırır. • Sakatlıklara neden olur.

• Diğer özelliklerin öğrenilmesi ya da uygulanması zorlaşır

• Hareket açısı sınırlanır. Adım uzunluğu, hızlanma mesafesi azalır ve hareket sürati düşebilir.

• Kombine spor dallarında hareketin uygulanış kalitesi düşebilmektedir.

Hareketlilik özelliği, eklem yapısına, kas liflerinin yeteneğine, kasların ısınma derecesine, yorgunluğa, merkezi sinir sisteminin uygulama derecesine, günün saatlerine, dış ısıya, yüklenmenin kalitesine, yaş ve cinsiyet farkı gibi faktörlere bağlı olabilmektedir (Sevim, 2010).

2.4.5. Koordinasyon (Beceri)

Sportif anlamda koordinasyon, amaca yönelik olarak yapılan harekette, iskelet kasları ile merkezi sinir sisteminin uyum içeresinde çalışması ve etkileşimi olarak tanımlanmaktadır. Koordinatif yetenekler; hareket yönlendirme yeteneği olarak değerlendirilmiştir. Hahn’a göre ise; merkezi sinir sistemi ile iskelet kaslarının amaçlı bir hareket için ortak olarak çalışması ve hareket akışının yönlendirilmesi, düzenlenmesidir (Hahn,1982). Koordinasyonun kalitesi yüksek olduğunda hareketin amacına zorlanmadan, isabetli ve kısa yoldan erişilir. Spor pedagojisinde koordinasyon kavramı için, bazen beceri bazen de çabukluk kavramını da içeren çeviklik terimlerinin kullanıldığına rastlanmaktadır.

Beceri; hassas motor davranışlarında hareket aygıtının bölümleri arasındaki koordinasyon olarak tanımlanırken, çeviklik ise; bütün motorik davranışların kondisyonel ve koordinatif kalitesi olarak ifade edilmektedir. Beceri kavramı kişinin motorsal davranışını etkin olarak belirleyen bir özelliktir (Muratlı, Kalyoncu ve Şahin, 2011). Beceri kısa zamanda zor hareketlerin öğrenebilmesine ve değişik durumlarda amaca uygun hareketlerin birbirini doğru olarak izlemesine ve istenilen kuvvetle meydana gelmesi durumuna bağlıdır.

Beceri iki ana bölüme ayrılır:

Genel beceri: Tüm spor dalları için geçerli olan genel anlamdaki vücut koordinasyonu olarak tanımlanmıştır.

Özel beceri: Yapılan spor dalına göre uygulanan, o spor dalının özelliklerini içeren teknik-taktik ve benzeri hareketlerin koordinasyonudur (Sevim, 2010).