B. Bulgarlarda Millet Fikrinin Ortaya Çıkması ve Gelişmesi
1. Fransız İhtilali ve Bulgar Milliyetçiliği Üzerindeki Etkisi
Fransız İhtilali (1789-1799), Fransa'daki mutlak monarşinin devrilip, yerine cumhuriyetin kurulması ve kilisenin ciddi reformlara gitmesine mecbur kaldığı bir halk ayaklanmasıdır168. İhtilal ilk zamanlarında Avrupa’nın diğer devletleri tarafından Fransa’nın bir iç sorunu olarak görülmüştür. Ancak Fransız İhtilali ileriki zamanlarda getirdiği siyasi ve sosyal sonuçları itibariyle uluslararası bir boyut kazanmıştır. Bunun en önemli sebebi dünyanın o tarihe kadar bildiği tek yönetim
165 Macar soylularının baskıları sonucu Habsburg Hanedanı 1867 yılında ikili krallık ilan etmiş ve bu şekilde Macaristan, içişlerinde bağımsız, dışişlerinde Habsburg hanedanına bağlı bir yönetim haline gelmiştir. Daha fazla bilgi için bkz. Murat Önsoy, “Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda Milliyetçilik Hareketleri”, Balkanlar El Kitabı, Der. Osman Karatay, Bilgehan A. Gökdağ, C. I, Araştırma ve Kültür Vakfı, Ankara 2006, s. 448, (s. 446-458).
166 M. Vedat Gürbüz, “Emergence of Bulgarian Nationalism”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, İstanbul Ünv. Edebiyat Fakültesi, S. 16, Y. 2009, İstanbul 2010, s. 38.
167 M. Vedat Gürbüz, a.g.m, s. 38-39.
168 Peter McPhee, The French Revolution 1789–1799, Oxford University Press, New York 2002, p.
181.
şekli olan imparatorlukların yerine milli devlet modelini bir alternatif olarak ortaya koymasıdır. Ayrıca Fransız İhtilali’nin büyük tarihi etkisi ve önemi, feodal toplum ve iktisat şeklinin, mutlak hükümdarlığın artık bütün Avrupa için kaybolmuş bir şey, bir imkânsızlık haline gelmesi şeklinde de açıklanabilir169.
Fransız İhtilali Avrupa ve Batı dünyası tarihinde bir dönüm noktası olmuş ve bütün Avrupa’yı özellikle de Osmanlı ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu gibi çok uluslu imparatorlukları yaydığı milliyetçilik fikirleriyle derinden sarsmıştır. Bu özelliliğiyle Fransız İhtilali Fransızlar kadar bizim yakın tarihimizi de yakından ilgilendirmektedir. Bu yüzden bünyesinde birçok millet barındıran Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasındaki en önemli nedenlerden biri Fransız İhtilali’dir.
Fransız İhtilali’nin çıkış sebeplerini anlayabilmek için ihtilal öncesi Fransa’sına bakmak gerekmektedir. 18. yüzyıl Fransa’sında halk, birbirine eşit olmayan, ayrı hak ve imtiyazlara sahip soylular, rahipler, burjuvalar ve köylüler olmak üzere birçok sınıfa ayrılmıştı. 18. Yüzyıl Fransa’sında vergileri ödeyenler, köylüler, esnaflar ve sanatkârlardı. Rahipler, asilzadeler ve burjuva hiçbir vergi ödememekteydi170. Kral, Tanrı'dan başka kimseye hesap vermek zorunda değildi.
Adaletsiz ve güç kullanılarak toplanan vergiler, kralın zevk ve eğlencesine ayrılıyordu. Bu dönemde bu üç grup gün geçtikçe zenginleşmiş diğer grup ise daha da yoksullaşmış ve ülkede açlık oldukça artmıştı. Dönemin Fransa Piskoposuna halkın durumunu soran Kral “Köylüler koyun gibi ot yiyorlar, sinek gibi açlıktan geberiyorlar” cevabını almıştır171.
14. Louis Fransa’sında halkın maddi durumunun gün geçtikçe kötüye gitmesinin yanı sıra devlet memurluklarının suiistimale uğraması Fransız İhtiali’nin ortaya çıkmasında önemli etkenlerden bir tanesini oluşturmaktadır. Bu sebeplerden dolayı Fransız İhtilali’nin siyasi altyapısı oluşurken Montesquei, Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, Diderot gibi aydınların yazıları da Fransız İhtilali’nin fikri
169 Ernest von Aster, Fransız İhtilâli’nin Siyasi ve Sosyal Fikirleri, Phoenix Yayınları, Ankara 2004, s.
4.
170 Ali Reşad, Fransız İhtilâli, Çev. Ömer Fâruk Lermioğlu, Sebil Yayınevi, İstanbul 2006,s. 13.
171 Ali Reşad, a.g.e, s. 17.
altyapısını oluşturmuştur. Kısaca Fransa'nın 18. yüzyılda içine düştüğü toplumsal, siyasal ve ekonomik bunalımlar, Fransız İhtilâli'nin çıkmasında başlıca etkenler olmuştur. Ancak, Fransız İhtilâli'nin çıkmasına sebep olan olaylar Fransa’ya özgü olmasına rağmen gündeme getirdiği özgürlük, eşitlik, kardeşlik, milliyetçilik gibi siyasal kavramlar tüm dünyayı etkileyerek uluslararası bir boyut haline dönüşmesini sağlamıştır.
Fransız İhtilali’nin etkisiyle Balkanlar’da 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Gayri Müslimler arasında burjuva sınıfının gelişmesi ve ulusçu bir edebiyat ve kültürün oluşması, 18. yüzyılda doruğa ulaşan, İmparatorluktaki âdemi merkezileşme süreci, Avrupa müdahalesi gibi etkenlerin bir araya gelmesiyle ulusçu bir patlama, ardından da önce özerklik, sonra bağımsızlık yönünde bir ilerleme görülmüştür172. İhtilalin etkileri Balkanlar’da Avrupa’ya eğitim için gidenler ve okuma yazma bilenler vasıtasıyla yayılmaya başlamıştır. Avrupa’daki gelişmeleri izleyip ilk yansıtanlar ise, belli başlı bütün Avrupa limanlarıyla olan ticaret bağlantıları sayesinde Rumlar ve Avusturya’ya yaptıkları ihracat yoluyla Orta Avrupa ile devamlı temasta bulunan Sırplar olmuştur173.
Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflamasının yanı sıra Fransasız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik akımının sağladığı ortamdan en son faydalanan Balkan milleti Bulgarlar olmuştur. Bunun en büyük sebebi Bulgaristan’ın Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’a çok yakın olmasından dolayı hem siyasi hem de askeri bakımdan diğer Balkan milletlerine göre daha sıkı bir kontrol altında olmasıdır174. Fransız İhtilali 19. yüzyıl başlarında Avrupa ülkelerinde eğitim gören Bulgarlar vasıtasıyla önce Bulgar ders kitaplarında ardından da Bulgar süreli yayınlarında yer almaya başlamıştır. Bu şekilde Fransız İhtilali’nin Bulgar
172 Sina Akşin, “Fransız İhtilalinin II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri Üzerine Bazı Görüşler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.3,C. 49, Ankara 2002, s. 25..
173 Ali Budak, “Fransız Devrimi’nin Osmanlıya Armağanı: Gazete Türk Basınının Doğuşu”, Turkish Studies, Volume 7/3, s. 666.
174 Hüseyin Emiroğlu, “Fransız Devriminin Osmanlı Devleti Üzerine Etkisi ve Sonuçları”, Muhafazakar Düşünce, S. 12, 2007.s. 30.
milliyetçiliği üzerindeki etkisi artmaya başlamıştır175. Bu şekilde 19. Yüzyılda tüm Avrupayı etkileyen Fransız İhtilali Bağımsız bir Bulgaristan ile sonuçlanacak bir Bulgar Milliyetçilik fikrinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.