Fotoğraf ve Temsilî Resimler

1839 yılında İcat edilen fotoğraf, diğer görsel malzeme ve kayıtlara göre gerçekliği olduğu gibi etkili bir biçimde göstermesi açısından önemlidir (Danacıoğlu, 2001, s. 91). Tarihi bir belge olarak ilk defa Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında kullanılmaya başlamıştır. O günden itibaren de önemli bir tarihsel bilgi kaynağı olarak görülmektedir (Akbaba, 2005, s. 188).

58

Fotoğraf tarihsel bir görsel malzemesi olarak gerçeği doğrudan ifade etmesinden dolayı önemli bir tarihsel kanıt durumundadır (Şimşek, 2012, s. 138). Kanıt olarak değerlendirilen fotoğrafların çekildikleri döneme ait önemli bilgiler içerdiği, görsel olarak fotoğraflara müdahale edilmiş olabileceği, fotoğrafı çeken ve çekilenlerin yanlı davranabilecekleri gibi hususlar göz ardı edilmemelidir (Akbaba, 2005, s. 189).

Fotoğraflar ve temsilî resimler sınıf ortamında etkili bir şekilde kullanıldığında gerek tarih bilinci oluşturmak gerekse görsel belleği geliştirmek açısından kullanılabilecek önemli materyallerdir. Öğrencilerin tarihi olaylarla ilgili kişi ve yer isimlerini ileriki dönemlerde tekrar hatırlamalarını sağlamak açısından kendilerine gösterilen tablo ve fotoğrafların büyük işlevleri vardır (Ata, 2001, s. 9-10).Fotoğraf, öğrencilerin ve diğer okuyucuların belleğinde uzun süreli etkiler uyandırır. Tarihte herhangi bir döneme ait eşyalar, giysiler, o günkü üretim teknikleri, örf ve adetler, insanların yerleştiği köy, kent, dağ, ova gibi fiziki ve coğrafi mekânlar fotoğraflarla daha iyi öğrenilir (Danacıoğlu, 2001, s. 93).

Tarihi fotoğrafları kullanma alanında geliştirilmiş modellerden biri de Felton ve Allen’e (1990, s. 84) aittir. Oldukça kullanışlı olan bu modelin aşamalarını şöyle açıklanabilir;

 Fotoğrafın sunumu: Fotoğrafın arka planı gerek yerel tarih gerekse ülke tarihiyle ilgili olarak öğrencilere açıklanır. Burada öğretmen, “Bugün, Trablusgarp Savaşı sırasında çekilmiş olan Atatürk ve arkadaşlarıyla ilgili fotoğrafları dikkatli bir şekilde inceleyeceğiz. Bu fotoğraflar, günümüzden 107 yıl önceye aittir. Bu resimleri dikkatlice inceleyerek anahtar sorulara cevap veriniz?" der.

 Anahtar soru yöneltme: Bu aşamada “fotoğrafta görünen insanlar kimlerdir? İnsanlar ne yapmaktadır, bu fotoğraflar size göre nerede çekilmiş olabilir? Bu fotoğrafa bakarak savaş hakkında ne söylenebilir?” gibi öğretmen tarafından anahtar sorular sorulur ve öğrencilerin sorunun cevabına yönelik düşünceleri alınarak not edilir.

 Kişileri, nesneleri tanımlama ve görülenleri betimleme: Öğrenciler fotoğrafta gözlem yapıp, gördükleri kişi, grup ve nesneleri isimlendirerek etiketlendirirler ve listesini yaparlar. Daha sonra gördüklerini karşılaştırarak betimleme yaparlar. Bu aşamada fotoğraftaki insanların; ortak özellikleri, meslekleri ve sosyal statüleri, kılık kıyafetleri ve statü farkları nelerdir gibi sorular sorulabilir. Nesnelerle ilgili olarak da “hangi nesneler vardır, ne gibi araçlar görmektesiniz? Bugün bu araçlar kullanılabilir mi?

Fotoğraftaki Filler size neyi çağrıştırıyor? atın koşum takımlarını betimleyiniz?” gibi sorular yöneltilip betimleme yaptırılır.

59

 Öğrencilere, çıkarım yapmaya yöneltecek sorular sorma: Öğrencilerin, gördüklerini bir araya getirmesi ve gözlemlerinden çıkardıkları ipuçları sayesinde mevcut verilerin de ötesinde yeni bilgilere ulaşmaları sağlanır. Bu kısımda, öğretmen öğrencilerine, elçiler neden düğüne davet edilmiş olabilirler? Bu elçilerin yaptıkları görevler neler olabilir?

Bu ne çeşit bir gemidir? Bu vakıf binasının yapıldığı yer hakkında ne söyleyebilirsiniz?

Ağaçta asılı aletler ne içindir? gibi sorular yöneltilebilir Böylece öğrenciler fotoğraftaki görüntüleri değerlendirerek örtük anlamları da fark ederler ve mevcut varsayımları daha iyi değerlendirmiş olurlar. Bu durum öğrencilerin bilişsel kavrama süreçlerini daha da geliştirir. Çıkarım yapmaya yönelik sorular öğrencilerin öğrenilmesi hedeflenen bilgileri tam ve doğru anlamasına yardım eder (Özbay ve Özdemir, 2012, s. 21 ).

 Öğrencilerden hipotezlerini değiştirme, doğrulama ve atma ihtiyaçlarının olup olmadığını sorma: Başlangıçta ortaya atılan hipotezler yapılan gözlemlerle tekrar değerlendirilerek mevcut hipotezleri destekleyecek veya değiştirecek çıkarımlarda bulunulur.

 Hipotezleri desteklemede ders kitabı ve diğer materyallerin kullanılması: Burada amaç öğrenilmesi istenen konuyla ilgili daha fazla bilgiye ulaşmaktır. Bu amaçla öğretmen, öğrenciler için aynı konuyla ilgili değişik kaynaklar önerir. Bu şekilde, öğrenciler daha çok bilgilenmeleri sayesinde ya ulaştıkları sonucu desteklerler ya da değiştirirler.

 Düşünmeyi gözden geçirme: Öğretmen kılavuzluğunda öğrencilerle birlikte sorular ve düşünme becerileri üzerinde odaklanmaktır.

Tarihsel resim olayların, anlatılmak istenen konuların gerçeğe en yakın şekilde görsel tasvirinin yapılmasıdır. Resimler yapılırken dikkat edilmesi gereken en önemli kurallardan biri varlıkların, olayların veya tasviri yapılan herhangi bir konunun büyüklüğü, şekli, rengi gibi özellikleri hakkında doğru bilgi verilmelidir (Çelik, 2017, s. 54). Togan (1985, s. 64)’ın daha önce ifade ettiği gibi günümüzde resim ve minyatürler Türk tarihinin en önemli kaynakları arasına girmiştir. Resimler gerek karakalem gerekse suluboya veya yağlıboya ile yapılmış olsun yazılı kaynaklarda bulunmayan birçok özellikleri görmemize vesile olduklarından kültür tarihi açısından oldukça önemlidirler. Örneğin bir savaş sahnesiyle ilgili veya talim yapan bir askerle ilgili resimlerden kullandıkları silahlar ve kıyafetlerle ilgili önemli bulgulara ulaşılabilir (Kütükoğlu, 1991, s. 22).

Öğretmenler sınıflarında gösterdikleri fotoğraflarla ilgili; “Resimdeki insanların ellerinde neler var, resimde ne olduğunu kim açıklayabilir, bu resme bakarak Osmanlı esnaflarıyla ilgili veya pazarlarda satılan ürünlere göre o bölgenin ekonomisi hakkında neler söylenebilir,

60

bu savaştan sonra hangi gelişmeler yaşanmış olabilir, bu askerin veya bu kadı’nın yerinde siz olsaydınız ne hissederdiniz veya nasıl karar verirdiniz?” gibi sorularla resmin çözümlenmesini yaptırarak öğrencilerine dersi daha iyi kavratabilirler.