Formüllü Esnek Bütçe

Bütçelenmiş GÜG = Bütçelenmiş Sabit GÜG + (Kapasite Birimi Başına Bütçelenmiş Değişken Gider × Kapasite Miktarı)

Bu formülü Tablo 14’te kullanabilmek için makine saat başına bütçelenmiş değişken gider hesaplanarak başlanmaktadır.

$ 30.000 / 6.000 MS = $ 37.500 / 7.500 MS = $ 45.000 / 9.000 MS = 5 $/MS

Tablo 14’te her bir sütundaki toplam değişken gider, sütun başındaki makine saate bölünür ve farklı faaliyet seviyelerine göre makine saat başı 5 $ değişken gider hesaplanmaktadır.

Bu durumda Sousa Division şirketinin formüllü esnek bütçesi aşağıdaki gibi

şekillenmektedir:

Bütçelenmiş GÜG = $ 15.000 + ($ 5 × Toplam Makine Saat)

Tablo 14’dün sağlamasını yapmak için aşağıdaki gibi hesaplamalar yapılabilmektedir: Faaliyet Seviyesi (MS) Esnek Bütçe Formülü Bütçelenmiş Aylık GÜG

6.000 $ 5 × 6.000 + $ 15.000 = $ 45.000

7.500 $ 5 × 7.500 + $ 15.000 = $ 52.500

9.000 $ 5 × 9.000 + $ 15.000 = $ 60.000

Toplamlar, Tablo 14’teki bütçelenmiş GÜG toplamlarını sağlamaktadır.

Formüllü esnek bütçenin, sütunlu esnek bütçe biçiminden daha yaygın oranda kullanılmasının nedeni istenilen faaliyet seviyelerinde GÜG’ni hesaplamasından kaynaklanmaktadır.

2.Aşama: EÜM'leri Normal Kapasitelerinin Bütçelenmesi

Bu aşamada EÜM'lerinin faaliyetlerini en iyi yansıtacak ve ölçümlendirecek bir faaliyet veya kapasite birimi belirlenmektedir. Geleneksel olarak yaygın kullanılan kapasite ölçüleri direkt işçilik saat, makine saat, direkt işçilik gideri ve direkt malzeme gideridir. Yalnız direkt işçilik gideri ve direkt malzeme gideri parasal kapasite ölçüleridir. Bu ölçülerin kullanılması hatalı sonuçlara yol açmaktadır. Çünkü bu ölçüler fiyat seviyesindeki değişimlerden etkilenmekte ve diğer ölçülerden daha fazla dalgalanmaktadırlar. Örneğin direkt işçilik saat uzun süre değeri sabit kalır iken, direkt işçilik gideri ücret artışlarından etkilenmektedir.

EÜM’nin çıktısı tek ise kapasite biriminin üretim sürecinin girdisi ya da çıktısı olması fark etmemektedir. Yani çıktı üretilen miktar olabileceği gibi, istenirse EÜM’nin girdisi olan makine saat ya da direkt işçilik saatte kabul edilmektedir. Fakat çıktı farklı tüketimleri olan ve birbirine benzemeyen parçalardan oluşuyorsa kapasite birimi olarak üretim sürecinin girdilerinden birini kabul etmek daha doğru olmaktadır (Hilton, 1999:444). Faaliyet tabanlı yaklaşımlar maliyet etkenlerini (cost driver) kapasite birimi olarak kullanmaktadırlar.

Çalışma saatleri, planlı makine bakım gibi çalışmama zamanları dikkate alarak EÜM’nin pratik kapasitesi belirlenmektedir. Ülke ekonomisindeki dalgalanmalar ve satış eğilimleri dikkate alınarak mamullere olan talebe yıl sonu tahmini stok miktarları ilave edilmekte ve bu toplam tutardan emniyet stoğu miktarı düşülerek üretim miktarları bütçelenmektedir. Mamullerin üretim miktarları ile EÜM'ndeki birim başına standart kapasite tüketimleri çarpılmak suretiyle EÜM'nin normal kapasiteleri hesaplanmaktadır. Son olarak EÜM'nin pratik kapasiteleri ile normal kapasiteleri karşılaştırılmakta, normal kapasitenin pratik kapasiteyi aşması durumunda pratik kapasite baz alınmaktadır.

3.Aşama: Yardımcı Üretim ve Hizmet Merkezleri (YÜHM) Normal Kapasitelerinin

Belirlenmesi

Destek hizmet ve üretim ölçüsü saptanmalıdır. Yardımcı üretimlerde bu ölçüler buhar, su, basınçlı hava gibi objektif bir ölçü olmasına karşın destek hizmetlerinde bu ölçüler; kalite kontrol işlem sayısı veya süresi, bakım veya personel saat gibi ölçülerdir. Destek

faaliyetinin ölçüsü aynı zamanda YÜHM'nin kapasite ölçüsüdür ve YÜHM'nin bütçelenen değişken ve sabit GÜG'ni EÜM’ne dağıtılmalarında bir dağıtım anahtarı olarak kullanılmaktadır.

YÜHM'nin normal kapasiteleri, destek verdikleri EÜM'nin normal kapasiteleri esas alınarak bütçelenmektedir. Bunun için YÜHM'nin kapasite birimi temelinde yardımcı üretim ve hizmetin EÜM'ndeki standart tüketim miktarlarının belirlenmesi gerekmektedir. YÜHM'nin destek verdiği her bir EÜM'deki EÜM'nin kapasite birimi başına yardımcı üretim veya hizmetin standart tüketim miktarı ile EÜM'nin kapasitesi çarpılmak suretiyle her bir EÜM'ne olan desteği bütçelenmekte ve daha sonra bu desteklerin toplamı alınarak YÜHM normal kapasitesi belirlenmektedir.

4. Aşama: YÜHM Esnek Bütçe Ana Tablolarının Düzenlenmesi

EÜM'nin esnek bütçe ana tablolarının düzenlenmesinden önce, EÜM'ne hizmet ve yardımcı üretim desteği veren YÜHM'nin esnek bütçe ana tablolarının düzenlenmesi ve YÜHM'nin bütçelenen değişken GÜG yükleme oranı ile bütçe dönemi bütçelenen sabit GÜG tutarının belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için YÜHM'nin değişken ve sabit her bir GÜG gideri ana tabloya yerleştirilmektedir.

5.Aşama: YÜHM Bütçelenen GÜG'nin EÜM'ne Dağıtımı

YÜHM'nin bütçelenen değişken GÜG yükleme oranı ile EÜM'nin YÜHM'ndeki bütçelenen hizmet ve yardımcı üretim tüketim miktarları çarpılarak YÜHM'nden EÜM'lerine dağıtılacak toplam bütçelenen değişken gider tutarı belirlenmektedir. YÜHM'nin toplam bütçelenen sabit GÜG EÜM için bütçelenen hizmet ve yardımcı üretim oranlarında EÜM'ne dağıtılmaktadır.

6.Aşama: EÜM'nin Esnek Bütçe Ana Tablolarının Hazırlanması

EÜM'lerinin esnek bütçe ana tablosu hazırlanırken, önce EÜM'nin her bir değişken ve sabit GÜG gideri ana tabloya yerleştirilmektedir. Daha sonra YÜHM'nden gelen değişken giderler EÜM'inin normal kapasitesine bölünmekte, bulunan değişken GÜG oranları ana tablonun değişken sütununa, YÜHM'den gelen sabit GÜG tutarları doğrudan ana tablonun sabit sütununa işlenmektedir. Sonuçta ana tablonun değişken

sütun toplamı EÜM'inin kapasite birimi başına bütçelenen değişken GÜG oranını, tablonun sabit sütununun toplamı aylık bütçelenen sabit GÜG tutarını vermektedir. Esnek bütçe ana tablosunda; EÜM'nde ortaya çıkan giderler, sorumluluk muhasebesi uygulamasına olanak verecek şekilde, merkez yöneticisinin kontrol edebileceği ve edemeyeceği giderler olarak ayrılmaktadır. Değişken giderler yöneticinin kontrol edebileceği giderler arasında toplanırken, sabit giderler yöneticinin kontrol edemeyeceği giderler olarak gösterilmektedir.

7. Aşama: EÜM Bütçelenen GÜG Yükleme Oranının (BGÜGYO) Bulunması

EÜM esnek bütçe ana tabloları düzenlendikten sonra, son aşamada EÜM'nin bütçelenen GÜG yükleme oranları belirlenmektedir. Bu amaçla bütçelenen değişken GÜG oranı, ana tablodan aynen alınırken, bütçelenen sabit GÜG oranı, ana tablodaki bütçelenen toplam sabit GÜG tutarının EÜM'inin bütçelenen normal kapasitesine bölünmek suretiyle bulunmaktadır. Bütçelenen sabit GÜG yükleme oranı ile değişken GÜG yükleme oranları toplanarak EÜM'nin bütçelenen GÜG yükleme oranına dönüştürülmektedir.