Faaliyet Tabanlı Esnek Bütçe

Faaliyet tabanlı esnek bütçeler faaliyet çıktı değişimlerinde ne kadarlık faaliyet giderini doğuracağı tahmin etmeyi sağlayan araçlardır. Faaliyetlerdeki iyileşmelere dikkati çekmekte ve daha özenli planlama yapmayı sağlamaktadır. Faaliyet tabanlı yaklaşımlar çerçevesince yapılan GÜG sapma analizleri, geleneksel bütçe performans raporlardan daha yararlı bilgiler sağlamaktadır.

Tablo 14’teki esnek bütçe tek bir kapasite birimine dayanmaktadır. Değişken GÜG türleri makine saatle doğru orantılı değişmekte, diğer GÜG türleri ise sabit kabul edilmektedir. Bu yaklaşım geleneksel maliyet sisteminin yaklaşımıdır. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (FTM) gibi daha doğru maliyet ölçümü yapan maliyet sistemleri ise tek bir kapasite birimi ile değil, birden fazla maliyet etkeni belirleyerek çalışmaktadır. GÜG mamul birim seviyesinde, parti seviyesinde, mamul hattı seviyesinde ve fabrika seviyesinde sınıflandırılmaktadır. Mamul birim seviyesindeki faaliyet ölçüleri genellikle makine saat, direkt işçilik, üretim miktarı, ham madde miktarıdır. Parti seviyesindeki faaliyet ölçülerine makine ayarlama sayısı, malzeme sevk sayısı verilebilmektedir. Mamul hattı seviyesi faaliyet ölçüleri mühendislik faaliyetleri ile ilişkili olduklarından daha çok mamul tür sayısı, safha sayısı, tasarım emri sayısı ve plan değişim sayısı olabilmektedir. Fabrika seviyesi faaliyet ölçüleri olarak üretilen mamul miktarı ve parti sayısı verilmektedir. GÜG bütçesine giren giderler makine saat yerine başka maliyet etkenleri ile daha fazla ilişkili ise makine saatine göre hesaplanmış giderler yanıltabilmektedir (Mowen ve Hansen, 2006:415). Bu durumda çözüm esnek bütçe formüllerini birden fazla maliyet etkeni için

kullanmaktır. FTM, esnek bütçe için temel teşkil etmektedir. Buna göre Tablo 14’te gösterilen esnek bütçe aşağıdaki tabloda olduğu gibi faaliyet tabanlı esnek bütçe haline dönüştürülmektedir.

Tablo 55. Faaliyet Tabanlı Esnek Bütçe

SOUSA DIVISION ŞĐRKETĐ AYLIK ESNEK BÜTÇESĐ

Bütçelenmiş Gider Faaliyet Seviyesi Maliyet Havuzu 1 (Maliyet Etkeni: MS) 6.000 7.500 9.000 Endirekt Malzeme $ 22.000 $ 27.500 $ 33.000 Endirekt Đşçilik: Bakım 4.000 5.000 6.000 Elektrik 3.000 3.750 4.500 Doğal Gaz 1.000 1.250 1.500 Maliyet Havuzu 1 Toplamı $ 30.000 $ 37.500 $ 45.000 Maliyet Havuzu 2 (Maliyet Etkeni: Parti Sayısı) 8 12 16 Endirekt Đşçilik Kontrol $ 2.200 $ 3.300 $ 4.400 Makine Ayarlama 3.000 4.500 6.000 Maliyet Havuzu 2 Toplamı $ 5.200 $ 7.800 $ 10.400 Maliyet Havuzu 3 (Maliyet Etkeni: Tasarım Değişiklik Emri) 20 30 40 Mühendislik $ 1.200 $ 1.800 $ 2.400 Maliyet Havuzu 3 Toplamı $ 1.200 $ 1.800 $ 2.400 Maliyet Havuzu 4 (Maliyet Etkeni: Pound olarak Nakledilen Malzemenin Ağırlığı) 20.000 30.000 40.000 Malzeme Nakli $ 2.000 $ 3.000 $ 4.000 Maliyet Havuzu 4 Toplamı $ 2.000 $ 3.000 $ 4.000 Maliyet Havuzu 5 (Fabrika Düzeyindeki Giderler)

Endirekt Đşçilik: Üretim

Şefleri

$ 6.000 $ 6.000 $ 6.000

Amortisman 500 500 500

Sigorta ve Emlak Verg. 100 100 100 Maliyet Havuzu 5

Toplamı

$ 6.600 $ 6.600 $ 6.600

Toplam GÜG $ 45.000 $ 56.700 $ 68.400

Her iki tablo karşılaştırılınca (Tablo 14 ve Tablo 55) en önemli farkın sabit GÜG türlerinde ortaya çıkmaktadır. Bu giderler makine saatine göre sabit, fakat daha uygun maliyet etkenlerine göre sabit olmadıkları görülmektedir. Örneğin Maliyet Havuzu 2’nin parti sayısına göre değişen kontrol ve makine ayarlama faaliyetlerini içermesi gibi. Faaliyet tabanlı esnek bütçe, GÜG hakkında çok daha doğru bir tahmin yapabilmeyi sağlamaktadır. Örneğin Aralık ayına ait veriler aşağıdaki gibidir:

Makine Saati……….. 6.000 MS Parti Sayısı………. 12 Parti Tasarım Değişiklik Emri……… 40 Emir Nakledilen Malzemenin Ağırlığı……… 30.000 Pound Veriler faaliyet tabanlı esnek bütçe ve geleneksel bütçe açılarından karşılaştırıldığında: GÜG Geleneksel Esnek Bütçe Faaliyet Tabanlı Esnek Bütçe

Elektrik 3.000 $ 3.000 $

Kontrol 2.200 3.300

Makine Ayarlama 3.000 4.500

Mühendislik 1.200 2.400

Malzeme Nakli 2.000 3.000

Sigorta ve Emlak Vergileri 100 100

Bütçelenen elektrik gideri her iki bütçede de aynıdır. Çünkü her iki bütçe makine saatini maliyet etkeni olarak kullanmaktadır. Sigorta ve emlak vergileri her iki bütçede aynıdır. Çünkü her iki bütçede bu gider türlerini fabrika seviyesinde sabit gider kabul etmektedir. Fakat diğer gider türlerinde durum farklıdır. Çünkü diğer gider türleri farklı maliyet etkenlerinin kullanılmasından ötürü bütçelerde farklı değerler almaktadır. Geleneksel esnek bütçe, kontrol, makine ayarlama, mühendislik ve malzeme naklini sabit olarak gösterirken, faaliyet tabanlı esnek bütçe kullandığı maliyet etkenine göre bu söz konusu gider türlerini değişken yapmaktadır. Bu durumda faaliyet tabanlı esnek bütçe, fiili giderlerle kıyaslanmak üzere çok daha doğru kriterler sunmaktadır. Kontrol faaliyetinin fiili gideri Aralık ayı için 3.000 $ kabul edilse, geleneksel esnek bütçe 800 $’lık olumsuz bir sapma ( 3.000 $ - 2.200 $) gösterirken,

faaliyet tabanlı esnek bütçe 300 $’lık (3.000 $ - 3.300 $) olumlu bir sapma göstermektedir.

Bir diğer faaliyet tabanlı esnek bütçe biçimini Tablo 56 içermektedir.

Tablo 56. Faaliyet Tabanlı Esnek Bütçe

Faaliyet: Maliyet Etkeni: Faaliyet Sabit Gideri:

Faaliyet Değişken Gider Oranı:

Bakım MS $ 20.000 $ 5,50

Esnek Bütçe

Formülü ^{Faaliyet Seviyesi} Maliyet Etkeni: DĐS Sabit Değişken 10.000 20.000 Direkt Malzeme $ - $ 10 $100.000 $ 200.000 Direkt Đşçilik - 8 80.000 160.000 Ara Toplam $ 0 $ 18 $ 180.000 $ 360.000 Maliyet Etkeni: MS Sabit Değişken 8.000 16.000 Bakım $ 20.000 $ 5,50 $ 64.000 $ 108.000 Makinelerin Çalışması 15.000 2,00 31.000 47.000 Ara Toplam $ 35.000 $ 7,50 $ 95.000 $ 155.000

Maliyet Etkeni: Ayarlama Sayısı

Sabit Değişken 25 30

Makine Ayarlamaları $ - $ 1.800 $ 45.000 $ 54.000 Kontroller 80.000 2.100 132.500 143.000 Ara Toplam $ 80.000 $ 3.900 $ 177.500 $ 197.000

Maliyet Etkeni: Emir Sayısı

Sabit Değişken 15.000 25.000

Satın Alma $ 211.000 $ 226.000 $ 236.000

Kaynak: Mowen ve Hansen (2006:416)

Tablo 56’dan yola çıkarak Faaliyet Tabanlı Performans Raporu düzenlenebilmektedir.

Tablo 57. Faaliyet Tabanlı Performans Raporu (Sapma Analizi)

Fiili Giderler

Bütçelenmiş Giderler

Bütçe Sapmaları

Direkt Malzeme $ 101.000 $ 100.000 $ 1.000 Olumlusuz Direkt Đşçilik 80.000 80.000 - Bakım 55.000 64.000 9.000 Olumlu Makinelerin Çalışması 29.000 31.000 2.000 Olumlu Kontroller 125.500 132.500 7.000 Olumlu Makine Ayarlamaları 46.500 45.000 1.500 Olumsuz Satın Alma 220.000 226.000 6.000 Olumlu Toplam $ 657.000 $ 678.500 $ 21.500 Olumlu

Yedi gider türünden birinde hedef tutturulmaktadır. Sapmaları değişken ve sabit olarak ikiye ayırmak, bütçelenmiş ve fiili gider değişimlerinin nedenlerinin anlaşılmasında daha ayrıntılı bilgi sağlamaktadır. Bunun için yukardaki örnekten “kontroller” faaliyetini ele alınmaktadır. “Kontroller” faaliyet sapması ikiye ayrıldığında aşağıdaki sonuç çıkmaktadır:

Faaliyet Fiili Gider Bütçelenmiş Gider Sapma

Kontroller

Sabit 82.000 $ 80.000 $ 2.000 $ Olumsuz Değişken 43.500 $ 52.500 $ 9.000 $ Olumlu Toplam 125.500 $ 132.500 $ 7.000 $ Olumlu Yukarıdaki bilgilerden “Kontroller” faaliyetindeki fiili sabit giderin yüksek olması ve olumsuz sapmaya yol açmasının nedeni kalite kontrol personelinin aylıklarından kaynaklanmaktadır (Mowen ve Hansen, 2006:417).