Doç. Dr. Haluk Berkmen
Evren, Yaratýcý Tanrý ve Ýnsan olarak tanýmlanabilir. Üç alandan oluþan bilgi ve bilgelik bütününe Kozmogoni deniyordu.
Günümüzde ise bilginin çoðalmasý ve uzmanlýk alanlarýnýn artmasý sonucu Kozmogoni terk edilmiþtir. Yerine Kozmoloji, Psikoloji ve Teoloji gibi farklý disiplinler geliþmiþtir. Artýk evrenle ve insanla ilgili sorularýn yanýt-larýný din kitaplarýnda deðil, bilim adamlarýnýn açýklamalarýnda ve yorum-larýnda arýyoruz.
Yirminci yüzyýlýn en önemli fizik kuramý olan Kuantum Kuramý dünyaya bakýþ açýmýzý deðiþtirmiþ ve fizik ile metafiziði bir miktar yaklaþtýrmýþtýr. Çünkü evrenin en küçük parçalarý ile ilgilenen bu kuram noktanýn sonsuz-luðunu anlamaya baþlamýþtýr. Varlýðýn sonsuz bir enerji alaný olduðunu ve bu alanda oluþan her nesnenin bir tür ener-ji yumaðýndan ibaret olduðunu deney-sel kanýtlarla göstermiþtir.
Kuantum kuramý klasik fiziðin uzam ve zaman tanýmýný temelden deðiþtirmiþtir. Klasik fiziðe göre uzam sabit ve nesnelerden baðýmsýz bir sahne gibidir. Tüm olaylar bu sahnede cereyan eder ama sahneyi etkilemek mümkün deðildir. Modern bilimler olan Görelilik ve Kuantum Kuramlarýna göre ise nesne ile sahne sürekli etkileþir. Her ikisinin özü enerji olup biri diðerini deðiþtirir hatta üretir. Þu halde sabit ve mutlak ve
birbir-lerinden baðýmsýz uzam ile zaman yerine göreli ve deðiþken, birbirlerine baðlý uzam-zaman yapýsýndan söz edebiliriz.
Ayrýca, Kuantum kuramý temel bir belirsizlikten söz eder. Klasik fiziðin determinist (belirlilik) yaklaþýmý yerine olaylarda belirsizlik ve olasýlýk bulun-duðu kabul eder. Þu halde belirsizlik doðada bulunan temel bir özellik olduðu gerçeðini kabul etmek duru-mundayýz. Ancak belirsizlik ile tesadüfü karýþtýrmamak gerekir. Belirsizlik doðadaki karmaþýk yapýnýn sonucudur ve temel bir yasasý bulunur. Tesadüf ise yasaya baðlý olmayan ve ancak “büyük sayýlar” yasasý ile belir-lenen bir olgudur. Yani bir parayý bir kere havaya atýp yere düþtüðünde yazý veya turanýn üst yüz olacaðýný tahmin edemezsiniz. Ama ayný olayý 1000 kere tekrarlarsanýz bunlarýn 500 tanesi yazý 500 tanesi tura gelecektir. Ýþte bu duru-mu tahmin etmenizin nedeni büyük sayýlar yasasýdýr.
Klasik fizikte bulunan belirlilik nesnellikle el ele gider. Yani, klasik fiziðe göre nesnelerin birbirlerinden baðýmsýz olduklarý ve her bir nesne-nin çevresinden yalýtýlarak incelene-bileceði inancý ve görüþü vardýr. Oysaki Kuantum Fiziðinde nesneler birer enerji dalgasý olduklarýndan, sýnýrlarý kesin hatlarla belirlenmiþ varlýklar deðildirler. Çevreleri ile enerji alýþ-veriþi yaparak etkileþmek ve dönüþmek gücüne sahiptirler.
Kuantum kuramýnýn bakýþ açýsýna göre klasik anlamda nesnellik (baðým-sýz nesne kavramý) kaybolmaktadýr. Yerine bütünsel bir etkileþimle ve sýçramalarla deðiþim geçerli olmak-tadýr. Ayrýca bu modern kuramda göz-lenen ile gözleyenin birbirlerinden baðýmsýz olmadýklarý ve dalgasal giriþim yapabildikleri ileri sürülüyor. Yani, nesneler, canlý veya cansýz olsun-lar, birbirlerini etkileyip deðiþtirebilir-ler. Bu bakýmdan, her nesnede tümel etkileþme yeteneðinin bulunduðunu ve bu yeteneðin sadece canlýlara ait olmadýðýný söylenebiliriz. Dolayýsýyla canlý-cansýz ayýrýmý ortadan kalkmakta evren-insan bütünselliði ortaya çýkmak-tadýr. Kuantum Kuramýnýn dünyaya bakýþý ve varlýðý
açýkla-yýþý fizikteki metafizik boyutu belirgin hâle getirmektedir.
Kuantum kuramý için her olay bir anda oluþur ve o anýn fotoðrafý çeki-lebilir. Zamanda
karþýlaþtýðýmýz sürekli durum aynen hareketli bir filmin tek tek fotoðraflardan oluþmuþ olmasýna benzer.
Fotoðraflar çok hýzlý bir þekilde gözümüzün önünden geçtiklerinde hareketli bir olay görün-tüsü oluþur. Ayný durum alternatif akýmla çalýþan elektrik ampullerinden
çýkan ýþýk için de sözkonusudur. Ampul saniyede 60 kere yanýp söner ama bize sürekli ýþýk saçýyormuþ gibi görünür.
Kuantum kuramýnýn hem zaman hem uzay anlayýþý bu örneklere benzer. Uzay-zaman alaný sürekli olmayýp çok kýsa anlýk aralýklarla var olup yok olmaktadýr. Bu durum nefes alýp vermeye benzer. Temelde kesikli olan bu yapý çok yüksek bir titreþim hýzý içerdiðinden bizim algýlama yetileri-mizi aþmakta, olaylar ve olgular bizlere sürekli gibi görünmektedir.
Max Planck tarafýndan ileri sürülen, enerjinin kesikli küçük paketler halinde bir nesneden diðerine aktarýldýðý
hareket için de geçerlidir. Her hareket kesikli olup kýsa adýmlarla geliþir. Madde dediðimiz nesnel yapýlar da kesikli enerji paketlerinden baþka bir þey deðildirler. Maddenin dalgasal özelliði evrendeki kesikli açýlýp kapanma özelliði ile yakýndan iliþkilidir. Nesneler ve tüm evren bir var olup bir yok olurken eski halini aynen tekrarlamýyorlar. Ayný durum evrende bulunan tüm nesneler için de geçerlidir. Eðer aynen tekrar olsaydý asla ne deðiþim, ne geliþim ne de hareket olabilirdi. Evrende her varlýk hareket halinde olduðuna göre bir önceki halini bir miktar unutmuþ ve yeni bir farkýndalýkla yeniden oluþmuþ demektir.
Nesnelerin eski hallerini tümüyle unutmayýþlarýnýn nedeni yok olmadýk-larý, sadece farklý bir evren boyutuna kýsa bir an için geçmiþ olmalarýndan dolayýdýr. Þu kadarýný bilelim ki bizim içinde yaþadýðýmýz evren tek gerçeklik, tek var olan evren deðildir. Varlýk evrenler arasýnda gidip gelmek yetisine sahiptir. Bu gidip gelmelere biz
deðiþim adýný veriyoruz.
Eðer farklý bir evren varsa ve çok kýsa süreliðine bu iki evren arasýnda gidip geliþler söz konusu ise, fizikte var olan fakat bizim gözlem yetileri-mizin ötesinde olan bir metafizik evrenin varlýðýndan söz edebiliriz. Bu yeni bakýþ açýsý bizlerde
Farkýn-dalýk geliþimine ve bilincimizde deðiþim-lere yol açacaktýr. Eðer deðiþim farkýndalýðýn artýþý þeklinde ortaya çýkarsa, insan bilge bir kiþilik kazanarak geliþir. Aksi durumda artan sadece bilgi olur. Bilgi artýþý her zaman farkýndalýk artýþýna neden olacak diye bir kural yoktur. Pek çok bilgili insan vardýr ki farkýndalýklarý ve dolayýsýyla bilgelikleri oldukça kýsýtlýdýr. Fizikteki metafiziði sezmemiz farkýnda-lýðýmýzý arttýrmamýza yardým edecektir.
Yazan: Tobin Hart, Ph.D. Çeviren: Nelda Ýnan