Fiziksel ve Coğrafi Özellikler

Aksaray; coğrafi konum olarak, Edirne, İstanbul, Ankara, Adana, İskenderun karayolu ile Samsun, Kayseri, Konya, Antalya karayolu üzerindedir. 33-35 derece doğu meridyenleri ile 38-39 derece kuzey paralelleri arasında yer almaktadır. Doğuda Nevşehir, Güneydoğuda Niğde, Batısında Konya ve Kuzeyde Ankara ile Kuzeydoğuda Kırşehir ile çevrilidir. Yüzölçümü 7.626 km²’dir. Aksaray’ın Ağaçören, Eskil, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sarıyahşi ve Sultanhanı olmak üzere 7 ilçesi, 22 belediye ve 175 köyü bulunmaktadır.

Aksaray yüzey şekilleri itibariyle düzlüktür ve denizden 980 metre yükseklikte yer almaktadır. İlin güneydoğusunda Hasandağı (3.268 m); kuzeyi, orta bölümünden ayıran noktada uzanan ve Hasandağı ile birleşen Ekecik Dağı (2.137 m) önemli yükseltilerdir.

Aksaray’ın orta kesimleri, kuzeyi, güneyi tamamen ovalıklarla kaplı ve güneyde Obruk Platosunun uzantısı ve Aksaray Ovası bulunmaktadır. Aksaray, etrafı kuzeyde Kuzey Anadolu (Karadeniz), güneyde Güney Anadolu (Toros) Dağları; doğusu yüksek Doğu Anadolu Platosu, batısında İç Batı Anadolu yüksek platosuyla çevrili olan Orta Anadolu Bölgesi’nin Tuz gölü havzasında yer alır. Deniz etkisinden tamamen mahrumdur. En önemli akarsuyu Uluırmak’tır.

Yüzölçümü 7.626 km² olan ilin, 5.713 km²’si tarım arazisi, çayırlık, otlaklar ve meradır.

Aksaray’ın en önemli gölü Konya ve Ankara ile müşterek sınırlara sahip oldukları Tuz Gölü’dür. Tuz Gölü ülkemizin en büyük ikinci gölüdür. Yüzölçümü 1.500 kilometrekaredir (Aksaray Üniversitesi Hayvan Hastanesi Yatırım Fizibilitesi, 2019).

Şekil 21: Aksaray İl Haritası

Kaynak: (Aksaray İhtisas OSB Fizibilite Raporu, 2016)

2.1.2. Merkez İlçe

Yüzölçümü 3.935 km²’dir. Aksaray merkez ilçesi, Orta Anadolu’da yer alan Aksaray ilinin en büyük yerleşim yerlerinden ve ilçe merkezlerinden biridir. Aksaray, ilin başlıca yerleşim yeridir. Aksaray’a bağlı ilçeler ise; Ağaçören, Eskil, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sultanhanı, Sarıyahşi’dir.

2.1.3. İklimi

Aksaray İli orta iklim kuşağında olup, soğuk, kara iklim tipine sahiptir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuktur. Yağışlar genellikle ilkbahar ve kış aylarında görülmektedir. Yaz-kış ve gece gündüz sıcaklık farkları çok fazladır.

Karasal iklim özelliklerini taşıyan Aksaray İli ve çevresinde, yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve sert geçmektedir. Aksaray İli iklim özelliklerinin analizi 1980-2013 yılı

iklim değerleri esas alınarak yapılmıştır. İlin aylara göre en düşük ortalama sıcaklık değeri ocak ayında en yüksek sıcaklık değeri ise temmuz ayında yaşanmaktadır. Uzun yıllar iklim değerleri esas alındığında ilde 1990 yılında minimum sıcaklık -30 ^oC’ye kadar düşmüştür. Aksaray İli tarımsal faaliyetlerini kısıtlayan en önemli iklim değeri yetersiz toplam yağış miktarıdır. Uzun yıllar ortalamasına göre ilde ortalama toplam yağış 343,3 mm olup bu değer oldukça düşüktür.

Özellikle ilin düşük toplam yağış miktarı dikkate alındığında il geneli için yeni sulama suyu kaynaklarının temini hayati öneme sahiptir. Bu bağlamda il dışı havzalardan sulama suyu kaynaklarının temini konusunda planlanan projelerin acilen gerçekleştirilmesi il tarımı için önemlidir (http://aksaray.gov.tr, 2019).

Şekil 22: Aksaray İli İklim Grafiği

Kaynak: Aksaray Tarıma Dayalı İhtisas OSB Fizibilite Raporu, 2019

2.1.4. Bitki Örtüsü 2.1.4.1. Ormanlar

Aksaray bölge yüksekliği ortalama 950-1.100 m olan bir yüksek platodur. Basamaklarla ya da fay kırıkları ile birbirinden ayrılan düz ovalar ve bu ovaları çevreleyen tepeler ve dağlar bölgenin jeomorfolojik karakteridir.

Hasan Dağının çevresi geniş bir volkanik katmanla ve Yaprakhisar ile Ihlara arasındaki Ziga Kaplıcasındaki aynı hareketler sırasında kireçtaşı basıncı ile ısı sayesinde oluşan çatlaklardan dışarı çıkan doğal termal kaynaklarıyla örtülüdür. Ihlara Vadisi dünyaca ünlüdür.

Bölgedeki yolculuk koridorları eski hanların yıkıntılarıyla doludur. Melendiz dağlarından çıkarak Tuz gölüne dökülen Uluırmak, geniş bir plato meydana getirmektedir.

Aksaray İl’inin iklimi kışları soğuk ve yağışlı, yazları ise kurak ve sıcaktır. Ormanların yoğunlukta bulunduğu alan Hasan Dağı ve Ekecik Dağı’dır. Hasan Dağı’nın denizden yüksekliği 3.258 metredir. Hasan Dağı ve çevresinde yağış miktarı 700 mm ye yükselmekte ve sıcaklık değerleri ise düşmektedir. Hasan Dağı eteklerinde ormanların 1.400 m civarında yükseltiden başlayıp 1.850-1.900 m ye kadar yükselmektedir.

2.1.4.2. İlin Orman Envanteri

Aksaray ormanlar yönünden oldukça fakirdir. İl topraklarının ancak %2,78’i (1,72 doğal+1,06 ağaçlandırma) ormanlarla kaplıdır. Bu arazinin üzerinde bulunduğu orman serveti ise oldukça azdır. İl’deki ormanlar başta Hasan Dağı, Ekecik Dağı, Harun Dağı ve Güzelyurt İlçesi çevresinde bulunmaktadır.

Aksaray İl’inin orman varlığı baltalık ve orman dışı ağaçlandırmalardan ibarettir.

Baltalık ormanlarının tamamında doğal olarak bulunan ağaç türü meşedir. Orman dışı ağaçlandırmalarda ise ibreli türlerden Sedir, Karaçam, Sarıçam, Kızılçam, Mavi Servidir.

Yapraklı türlerden ise Dişbudak, Akçaağaç, Ailanthus, Akasya, Badem, Mahlep, İğde, Gleditschia vs. türler kullanılarak ağaçlandırma faaliyetleri yürütülmektedir. İl’de ağaçlandırma potansiyel sahası yaklaşık 50.000 hektar olduğu tahmin edilmekte olup, bu sahaların hemen hepsi mera vasfındadır.

İl’in orman alanı, genel alanın %2,78’idir. Baltalıklarda; normal baltalık sahaların, bozuk baltalık sahalarına oranla %14,8, Koru ormanların baltalık ormanlara oranı ise

%47,63’üdür. Koru ormanları tabii olarak değil insan eli ile tesis edilmiştir.

2.1.5. İlin Toprak Özellikleri

Aksaray ilinin sınırları içinde 402.430 hektar tarım arazisi, 6.831 hektar sebzelik, 3.483 hektar meyvelik, 2.675 hektar bağ arazisi bulunmaktadır.

Aksaray ilinde iki tip toprak hâkim olup bunlar kahverengi ve alüvyonlu topraklardır.

Kahverengi topraklar ilin yaklaşık %50’sini, alüvyonlu topraklar %20’sini ve diğer toprak grupları ise %30’unu oluşturmaktadır. Aksaray ilinde toplam ekilebilir arazi 402.430 hektardır.

İlde iklimin kurak olmasından dolayı ekilebilir arazilerin yaklaşık 130.000 hektarı nadasa ayrılmaktadır. Kentteki tarım topraklarının arazi kullanma kabiliyet sınıfları aşağıda yer almaktadır.

- Sınıf-1: I. Sınıf arazilerin kapladığı alan 48.223 hektardır. İl yüzölçümünün

%11,17’sini oluşturmaktadır.

- Sınıf-2: II. Sınıf arazilerin kapladığı alan 42.547 hektardır. İl yüzölçümünün

%9,85’ini oluşturmaktadır.

- Sınıf-3: III. Sınıf arazilerin kapladığı alan 183.988 hektardır. İl yüzölçümünün

%23,8’ini oluşturmaktadır

- Sınıf-4: IV Sınıf arazilerin kapladığı alan 64.872 hektardır. İl yüzölçümünün

%15,4’ünü oluşturmaktadır.

Aksaray ilindeki, yaklaşık 175 hektar tarım arazisinin %40,75’i V-VIII sınıf arazilerdir.

I-IV sınıf arazilerin yanı sıra V-VII sınıf arazilerin de bir kısmında tarım yapılmaktadır. İlde toplam tarım arazisinin %5’i de kullanım dışıdır (Aksaray Tarıma Dayalı İhtisas OSB Fizibilite Raporu, 2019).

Şekil 26: Aksaray bölgesi arazi kullanım haritası

Kaynak: (Karadavut, 2009: 10)

2.1.6. İlin Su Kaynakları Potansiyeli

Yüzölçümü 7.626 km² olan Aksaray’ın alansal olarak büyük bir bölümü (%85) Konya Kapalı Havza (KKH)’sında, geriye kalan kısmı ise (%15) Kızılırmak Havzası (KH)’nda yer almaktadır. Aksaray İlindeki su kaynakları genelde volkanik kökenli Hasan Dağı yamaçlarındaki doğu ve güneydoğu bölgelerinde yer almaktadır. Bu bölgeler, Ihlara vadisi boyunca Melendiz Irmağından başlayarak Merkez ilçesindeki Mamasın Baraj yeri ve Uluırmak’a kadar uzanmaktadır. Bu bölgelerdeki su kaynakları yeterli olup ve yeraltı sularının seviyeleri 35–60 m arasında değişmektedir. Ancak Aksaray İlinin batı ve kuzey kısımlarında (Kulu, Sultanhanı, Eskil, Eşmekaya, Yeşilova ve Tuz Gölü bölgeleri) su kaynakları azalmakta ve yeraltı sularının derinliği neredeyse 150-300 m’ye kadar ulaşmaktadır. Bölgede akarsu niteliğinde olan Melendiz Irmağı, Melendiz Dağı andezitlerinden boşalan küçük debili çok sayıda kaynağın birleşmesiyle oluşmaktadır. Ihlara Kasabası içerisinden iki tarafı kavak ve söğüt ağaçları ile kaplı dik yamaçlar arasından vadiye giren akarsu, güneydoğu-kuzeybatı yönünde kıvrılarak Selime’ye doğru akmaktadır. Bölgede dere akışları mevsimsel olarak büyük değişim göstermektedir. Melendiz; Ihlara Kasabası, Belisırma, Ziga, Yaprakhisar ve Selime

köylerini geçerek, Aksaray ve çevre yerleşimlerin gereksinimlerini karşılayan Mamasın Barajı’na ulaşmaktadır (www.aksaray.bel.tr, 2020).

2.1.7. Doğal Kaynakları

Aksaray ili yer altı ve yer üstü kaynakları bakımından önemli sayılabilecek potansiyele sahiptir. İl, bulunduğu jeolojik yapısı nedeniyle özellikle endüstriyel hammadde kaynakları bakımından önem arz etmektedir.

MTA Genel Müdürlüğünün il ve yakın çevresinde yaptığı çalışmalar sonucunda önemli endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Bunların en önemlileri feldispat, kaolen, mermer, jips ve tuğla-kiremit olarak sayılabilir. Bölgedeki en önemli feldispat yatağı Ağaçören ilçesinde bulunmaktadır. Ağaçören granit mostralarında renkli pişen seramik hammaddesi olarak kullanılmaya elverişli 2.505.000 m³ görünür feldispat rezervi tespit edilmiştir. Ayrıca Merkez ilçe-Tabdık Köyü sahasında da cam ve seramik sanayiinde kullanıma uygun iyi kalitede 950 ton feldispat rezervi mevcuttur. Güzelyurt ilçesi ise kaolen bakımından önemli potansiyele sahiptir. İlçede, Mekkedere ve Kükürtdere sahalarında toplam 1.087.000 ton görünür+muhtemel kaolen rezervi saptanmıştır. Mekkedere sahasındaki alunitli kaolenler kâğıt sanayii hammaddesi olarak geçmişte işletilmiştir. Genel Müdürlüğümüzün yaptığı çalışmalarla Güzelyurt ilçesinde aynı zamanda kükürt, civa ve diyatomit zuhurlarının da varlığı ortaya konmuştur. Ihlara ve Belisırma sınırları içerisindeki orta kalite diyatomitler geçmiş yıllarda işletilmiştir. Feldispat ve kaolen dışında, ildeki bir diğer önemli endüstriyel hammadde kaynağı ise mermerdir. Ortaköy-Gökkaya sahasındaki iyi kaliteli granitler mermer olarak değerlendirilmeye elverişlidir. Bu granit mermeri Aksaray ve çevre illerdeki atölyelerde işlenerek yurt içi ve yurt dışına satılmaktadır. Jips ve tuğla-kiremit oluşumları Merkez ilçede yer almakta olup, burada 100.000 ton muhtemel jips rezervi, Hırkatal Köyünde de 2.000.000 ton jeolojik rezerve sahip iyi kaliteli tuğla-kiremit rezervi bulunmaktadır (Aksaray, MTA).

Belirtilen madenler dışında Ziga-Yaprakhisar, Güzelyurt-Sivrihisar ve Tuzlusu jeotermal alanları da ildeki jeotermal enerji kaynakları olarak yerini almaktadır.

2.1.7.1. CİVA (Hg)

Güzelyurt (Gelveri) Zuhuru Tenör:-

Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur 2.1.7.2. FELDİSPAT (Fld)

Ağaçören granit Sahaları

Tenör: Orijinalde toplam alkali değeri %8 ve demir oksit içeriği %2,8’dir.

Zenginleştirme sonrası alkali içeriği %12’ye çıkmakta, Fe2O3 içeriği ise %0.17’ye kadar düşmektedir.

Rezerv:2.505.000 m³ Renkli pişen seramik hammaddesi olarak kullanılabilir özellikte feldispat potansiyeli vardır.

Merkez-Tabdık Köyü

Tenör :% 11.90 K2O, % 2.50 Na2O

Rezerv: Cam ve seramik sanayiinde kullanıma uygun iyi kalite 950 ton rezerv.

2.1.7.3. DİYATOMİT (Dia)

Güzelyurt-Ihlara ve Belisırma Sahaları Tenör: Orta

Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur.

2.1.7.4. JİPS (Jips)

Aksaray ili Merkez ilçesi dolayındaki jips Zuhurları Tenör : -

Rezerv:100.000 ton muhtemel rezerv.

2.1.7.5. KAOLEN (Kao) Güzelyurt-Mekedere Sahası

Tenör :% 15-30 Al2O3, % 0.3-2.8 Fe2O3

Rezerv:841.217 ton görünür+muhtemel, 1.860.000 ton muhtemel. Alunitli kaolenler kağıt sanayii hammaddesi olarak işletilmiştir.

Güzelyurt-Seylik, Kükürtdere Sahası Tenör :% 23-25 Al2O3, % 0.2-1.3 Fe2O3

Rezerv:254.200 ton görünür+muhtemel, 375.000 ton mümkün rezerv.

2.1.7.6. KÜKÜRT (S):

Güzelyurt-Genedala Sahası Tenör :% 25 S

Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur.

2.1.7.7. MERMER (Mr) Ortaköy-Gökkaya Sahası Kalite: İyi kaliteli granit

Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur.

Merkez-Kalebalta Sahası Kalite: İyi kaliteli granit

Rezerv: Zuhur olduğu için rezerve yönelik çalışma yoktur.

2.1.7.8. TUĞLA-KİREMİT (TğKi) Merkez-Hırkatal Köyü Sahası Kalite: İyi

Rezerv:2.000.000 ton jeolojik rezerv (Aksaray, MTA).

2.2. Ekonomik ve Fiziksel Altyapı