Fiyatlandırma

Dünyada endüstriyel ürünlerin fiyatlandırması temel olarak, ürünlerin belirli bir yüzde oranı, bir formül kullanılması veya karma fiyat sistemi şeklinde 3 farklı yolla belirlenebilmektedir. Ülkeler şeker sektöründe ürün fiyatlarını genel olarak bu üç yoldan yararlanarak belirlemektedirler, bu yolları kısaca özetlemek gerekirse;

1. Endüstriyel ürün değerinin belli bir yüzdesi çiftçiye garanti edilir: Çoğunlukla üretilen ürünlerin belli bir yüzdesi çiftçiye verilirken genellikle sadece şeker hesaba katılır.

2. Formül uygulaması: Örnek olarak Avustralya’daki şeker kamışı yetiştiricisine uygulanan formül; [Kamış Fiyatı] = [Şeker Satış Fiyatı] x (90/100) x (CCS – 4) / 100 + sabit değer (Ticari elde edilebilir kamış şekeri (CCS) % 12 ve sanayi verimi % 90 olarak baz alınmıştır) Formülle şeker kamışı üreticisinin şeker değerinin 2/3’den pay alması amaçlanmıştır. Çiftçi, söküm ve kamışın toplama merkezlerine nakliye masraflarını üstlenirken, daha sonraki demir yolu ile nakliye masrafları ise şeker şirketine ait olarak kararlaştırılmıştır.

195 27679 Sayılı “Şeker Kotalarının Düzenlenmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik” s:39

196 Şeker İŞ, Türk İş, “Pancar Tarımı Şeker Sektörü Ve Nişasta Bazlı Şekerler (NBŞ) Gerçeği”

2017, s.26

90 3. Karma Yöntem: Bazı hallerde yüzde uygulaması, sadece şekerin eşik

değer/alt sınır fiyatından itibaren uygulanır.

Dünyada ve özellikle de Brezilya’da şeker kamışından doğrudan etanol üretilmeye başlanmasıyla beraber ürün fiyatlandırmasında artık etanol de hesaba katılmaya başlamıştır. Bunun en güzel örneği Brezilya’dır. Brezilya’da şeker kamışı fiyatlandırması için endüstriyel üretim ve ürün fiyatlandırması dokuz farklı bölüme ayrılmıştır.

 Şeker üretimi için fiyatlandırma üçe ayrılmıştır;

1. Yurtiçi şeker,

2. İhracat amaçlı rafine şeker ve

3. İhracat amaçlı ham şeker olmak üzere üçe ayrılmıştır.

 Etanol (Yakıt Etanolü) üretimi için ise; üç farklı fiyatlandırma susuz etanol üretimi için, üç farklı fiyatlandırma sulu etanol üretimi için olmak üzere toplamda altı farklı bölümde ürün fiyatlandırması yapılmaktadır.

o Anhidrit (susuz) etanol için üç farklı fiyatlandırma yöntemi vardır;

1. Yurtiçi tüketim için etanol,

2. İhracat amaçlı etanol için fiyatlandırma 3. Endüstriyel kullanım için etanol,

o Hidrit (sulu) etanol (Yakıt Etanolü) için üç farklı fiyatlandırma vardır;

1. Yurtiçi tüketim için etanol, 2. İhracat amaçlı etanol,

3. Endüstriyel kullanım için etanol olmak üzere, ürün fiyatlandırması toplamda dokuza ayrılmıştır.

Brezilya’da etanol hesabı ile ürün fiyatı belirlenmesinde bir tablo sayesinde ortalama ürünün şeker kamışı fiyatına çevrilebilmesine olanak sağlanır. 1kg toplam elde edilebilir şekerin ortalama fiyatı bulunarak, şeker değerinin %59,5’i ve etanol

91 değerinin %62,1’i çiftçiye pay edilecek şekilde belirlenir. (Hasat ve nakliye çiftçiye aittir)¹⁹⁷

ABD Tarım bakanlığına göre 2018 yılında rafine edilmiş şeker için geçerli olmak üzere ton başına ortalama olarak en az 531 dolar fiyat alım garantisi vardır. Şeker üreten fabrikalar bu garantiden yararlanmak için şeker kamışı ve şeker pancarı yetiştiricisine minimum fiyattan ödeme yapmak durumundadırlar.¹⁹⁸

Dünyada şeker üretiminde hammadde kaynağı olarak çoğunlukla şeker kamışı kullanılmaktadır. (2015/16 pazarlama yılı itibariyle Dünyada üretilen şekerin % 79’u kamıştan, % 21’i pancardan üretilmiştir.) Her iki üründen de üretilen şeker arasında kalite bakımından hiçbir fark bulunmamasına rağmen şeker kamışından şeker üretmek pancara göre daha ucuza olduğundan dünya şeker ticaretine hâkim pozisyonunda bulunan şeker kamışından üretilen şeker, dünya şeker borsa fiyatları belirlemektedir. Beyaz şekerin fiyatı uluslararası Londra borsasında, ham şekerin fiyatı New York borsasında belirlenmektedir.¹⁹⁹

Şeker üretiminde yaşanabilecek dalgalanmalardan etkilenmeden şeker arzının yıl içerisinde düzenli bir şekilde sağlanması amacıyla Avrupa topluluğunda depolama maliyetleri için yardım yapılmaktadır. Bu yardım için gerekli kaynak şeker satılırken kesilen depolama vergisi ile finanse edilir. Böylece sistem kendi kendini finanse etmektedir.²⁰⁰ Türkiye’de de spekülatif fiyat artışlarının önüne geçmek için depolama prim ve kesinti düzeni kurulmuştur.

Türkiye’de şekerin satış fiyatını şeker üreten gerçek veya tüzel kişiler istediği gibi belirleyebilmektedirler.²⁰¹ Şeker pancarının alım fiyatı ise her yıl üretici ve/veya temsilcileri vasıtasıyla şeker fabrikalarını işleten tüzel veya gerçek kişiler arasında pancarın ekiminden önce üretici maliyetlerindeki artış, dünyadaki pancar fiyatları,

197 Şeker Kurumu “Dünyada Pancar ve Kamış Hammadde Fiyatlarının Çiftçiler ile Şeker Üreticileri Arasında Belirlenme Sistemleri” 2017b s:3-4-6

198 PANKOBİRLİK, 2018 s:13

199 Şeker Kurumu, “2017 Faaliyet Raporu” 2018 s:10-18

200 Kıymaz, 2002 s:40

201 Resmi Gazete, “24378 Sayılı Şeker Kanunu” Kanun No: 4634 Madde:5

92 yıllık enflasyon paritesi baz alınarak belirlenmektedir.²⁰² Şeker pancarı alım fiyatı A ve B kotası için %16 polar şeker ihtiva eden 1 kg firesi düşürülmüş pancar olarak ayrı ayrı belirlenir. Polar şeker içeriği %16’nın üstünde veya altındaki değerler için ayrıca fiyat belirlenir. B kotası şeker pancarı için alış fiyatı, bölgesel şartlara göre A kotası şeker pancarı alım fiyatından %10-30 arasında daha az olacak şekilde belirlenir.²⁰³ C pancarı fiyatı ise C şekerinin ihracatından doğacak fiyata göre belirlenir.²⁰⁴ Şeker üreticisi şirketler tarafından ayrıca belirli aralıklarla pancarın finansmanı için avans ödemesi yapılmaktadır. Türkiye şeker piyasasında;

 Hammadde fiyatlarının belirlenmesi şeker şirketleri ile çiftçiler veya temsilcileri arasında belirlenmektedir.

 Fiyatlandırmada hammaddenin kalitesi göz önüne alınırken şekerin satış fiyatı doğrudan kullanılmamaktadır

 Pancar üreticileri teslim ettikleri pancardan üretilen küspenin %20’sini almaktadırlar.

 Melas şeker şirketine kalmaktadır

 Nakliye masraflarının paylaşımı ile alakalı kesin bir hüküm yoktur

 Denetim faaliyetleri Devletçe (Şeker Dairesince) yürütülmektedir.²⁰⁵

Dünya şeker borsa fiyatları Türkiye’nin üretim maliyetlerin altında olmasından dolayı ihracatta yönelik rekabet edebilirlik ihtimali çok azdır. Daha önceleri hazineden karşılanan ihracat zararları 2002 yılından itibaren şirketlerce karşılandığından ihracata dayalı C kotasına dayalı şeker üretimi ilgi görmemektedir.

Bunun yanında, şekerli mamul imalatçı ve ihracatçılarına ihraç amaçlı C şekeri satışları yapılmaktadır. Üretimde kota fazlası olmayıp C şekerinde sıkıntı yaşanması halinde imalatçı veya ihracatçıların şeker talebinin, A kotası kapsamında üretilen şekerlerin C şekerine aktarılması suretiyle karşılanmaktadır. Bunu yanında 2015 ve

202 TŞFAŞ, 2018 s:29

203 Şeker Kurumu, 2017b s:14

204 TŞFAŞ, 2018 s:29

205 Şeker Kurumu, 2017b s:14

93 2016 yıllarında C şekeri talebinin karşılanmasına yönelik şeker, şekerli mamul üreten imalatçı veya ithalatçı firmalar tarafından DİR kapsamında ithal edilebilmektedir^.206