Finansal Kiralama Nedir?

Finansal kiralama ya da leasing, günümüzün önde gelen finansman sağlama yöntemle- rinden biri olup, ekonomilerin gelişimi ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasında önemli rol oy- namaktadır. Finansal kiralamanın işlem hacmi dünya geneline paralel olarak ülkemizde de büyüme göstermektedir.

Finansal kiralamayı, kiralama işlemlerinden ayırt etmek için kullanılan kriterler değiş- kenlik göstermektedir. Değişkenliğin nedeni, finansal kiralama işlemlerine ilişkin uygulama kriterlerinin tanımlanmasında ülkelerin farklı faktörleri göz önüne alması, yasal düzenlemele- rin ülkeler tarafından hazırlanması nedeniyle farklılık göstermesi ve yöntemin ülkelerin eko- nomik yapılarına uygun olarak piyasa bileşenlerinin kullanıma sunulmasının istenmesinden kaynaklanmaktadır.

Kriterlerde olduğu gibi finansal kiralama tanımları arasında farklar bulunmaktadır. Fi- nansal kiralama, finansal kiralamaya konu olan malın mülkiyetinin getirdiği olanakların hep- sine sahip olunmadan, belli bir süre boyunca sadece kullanım hakkına sahip olunmasına ola- nak veren bir finansman yöntemidir (Öztaş, 2010: 3). Bu tanımlama ile finansal kiralamanın en temel özelliği belirtilmiştir. Finansal kiralama yöntemi, kiracıya belli süreliğine kullanım hakkından doğacak faydayı elde etme olanağını sunarken, kiralayan taraf malın mülkiyetinden kaynaklanacak faydadan yararlanma hakkına sahip olmaktadır.

Ülkemizde finansal kiralama yönteminin yasal altyapısının temelini, 12.12.2012 tarih ve 28496 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu oluşturmaktadır. Bu kapsamda ülkemizde gerçek- leştirilen kiralama işleminin finansal kiralama olarak değerlendirilebilmesi için;

 Kiralama işleminin finansal kiralama sözleşmesi kapsamında yapılması,

 Kiraya veren tarafın yetkilendirilmiş finansal kiralama kuruluşları, katılım, kalkınma veya yatırım bankalarından biri olma mecburiyeti olmak üzere zorunlu iki kriteri bulunmaktadır (Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu [FKK], 2012: madde 3).

 Finansal kiralamaya konu olan malın sahipliğinin kira sözleşmesinin sonunda kiracıya geçmesi,

 Kiralama sözleşmesinin bitiminde, kiralamaya konu olan malla ilgili kiracıya gerçeğe uygun değere göre düşük bedelle satın alma opsiyonunun tanınması,

 Kiralama sözleşme süresinin, malın ekonomik kullanım süresinin yüzde sekseninden fazla olması,

 Sözleşme boyunca yapılması planlanan kira ödemelerinin, malın gerçeğe uygun değerinin yüzde doksanından fazla olması olmak üzere dört kriterden en az bir tanesine sahip olma zorunluluğu bulunmaktadır (FKK, 2012: madde 3).

Ülkemizde gerçekleştirilen kiralama işlemlerinden yukarıda yer alan şartları sağlayan- lar söz konusu kanun kapsamında finansal kiralama işlemi olarak değerlendirilmektedir.

Finansal kiralama işlemlerinin temel amacı, ihtiyaç duyulan finansmanın sağlanarak yatırımların gerçekleştirilmesi olması nedeniyle ülkemizde de finansal kiralama işlemleri des- teklenmektedir. Finansal kiralama işleminin gerçekleştirilmesi amacıyla düzenlenen finansal kiralama sözleşmeleri, sözleşmelerde değişiklik yapılması ve teminatına yönelik kullanılan kağıtlardan damga vergisi ve işlemlerden de harç alınmamaktadır (FKK, 2012: madde 37).

Finansal kiralama süreci boyunca, sözleşmelerin bazı maddelerinde tarafların rızasıyla değişiklik yapılmak istenmektedir. Bu muafiyetle, sözleşmeler daha esnek hale getirilerek sözleşme maddelerinde değişiklik yapılması kolaylaştırılmış ve değişikliklerden kaynaklanan maliyet hafifletilmiştir.

Finansal kiralama işlemlerinin vergi yönünden düzenlemesi 213 sayılı Vergi Usul Ka- nunun mükerrer 290. maddesine göre yapılmaktadır. 319 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile de mükerrer 290. maddenin uygulama esasları Maliye Bakanlığı tarafından açık- lanmıştır.

319 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde, kanunda finansal kiralama işlemleri- nin malın sahipliğinden kaynaklanan risk ve faydaların, belirlenen kiralama ücreti karşılığında belli dönem boyunca kiracıya aktarılmasını sağlayan kiralamaları ifade etmekte ve kiralama- nın sonunda mülkiyetin kiracıya geçmesi ile ilgili zorunluluk bulunmamaktadır (2003: madde 1). Tebliğde, kiralama işleminin finansal kiralama olarak değerlendirilmesi için finansal kira- lama sözleşmesi ve yetkilendirilmiş kiralayan şartı da bulunmamaktadır. 6361 sayılı Kanunda yer alan dört kriterden birini taşıma şartı tebliğde de yer almaktadır.

Tebliğ’de 6361 sayılı Kanundan önce geçerli olan 3226 sayılı Kanuna göre finansal ki- ralama olan işlemlerin 319 sayılı Vergi Usul Kanun'a göre finansal kiralama kapsamına gir- memesi durumunda, vergi yönünden finansal kiralama olarak değerlendirilmeyeceği belirtil-

miş olup, tam tersi durumda ise vergi yönünden finansal kiralama olarak değerlendirileceği bildirilmiştir (2003: madde 1).

Finansal kiralama işlemleri de dahil olmak üzere ülkemizde gerçekleştirilen tüm kira- lama işlemlerinin muhasebe kayıtları, Kiralama İşlemlerine İlişkin Türkiye Muhasebe Stan- dardında (TMS 17) belirtilen kurallara göre yapılmaktadır. Bu standardın getirilmesinin ama- cı, finansal kiralama işleminde yer alan tarafların muhasebe kayıtlarında izlemesi gereken yolun belirlenmesidir (Gönen ve Akça, 2014: 75). Bu standartlaşma sayesinde, finansal kira- lama işleminde yer alacak taraflarda oluşabilecek tereddütlerin ortadan kalkması istenmekte, finansal kiralama işlemlerine ait muhasebe işlemleri kolaylaşmakta ve muhasebe uygulamala- rı açısından yaşanabilecek karmaşa ortadan kalkmaktadır.

TMS 17 ile ülkemizde gerçekleştirilen kiralama işlemleri ikiye ayrılmıştır. TMS 17'de finansal kiralama işlemleri, kiralamaya konu olan malın mülkiyetinden kaynaklanan getirile- rin ve riskin kiracıya devredildiği ve kiralamanın sonunda malın mülkiyetinin devredilme zorunluluğunun bulunmadığı kiralama olarak tanımlanmış olup, finansal kiralama işlemleri haricindeki tüm kiralamalar faaliyet kiralaması olarak tanımlanmıştır (TMS 17, 2006: madde 4).

Denizcilik sektöründe yer alan işletmeler, ihtiyaç duydukları varlıkların finansmanının sağlanmasında finansal kiralama yoluna başvurmaktadır. Sektörün ana lokomotifini oluşturan gemilerin bir kısmı da finansal kiralama sayesinde deniz ticaretinde yer almaktadır.