TEMEL EĞĠTĠM KURUMLAR
2.1.4 FEYZĠYE MEKTEBĠ
R.1322 (M.1906/1907) yılında Burdur‘un Karasenir Mahallesi‘nde açıldı. 1915-1916 ders yılına ait Burdur istatistik cetvelinden elde edilen verilerde mekteple ilgili Ģu bilgilere yer verilmektedir; mektebin iki dershanesi bulunuyordu. Erkeklere mahsûs, gündüzlü ve umûmi bir okuldu. Bahsi geçen ders yılında mektep binasında tadilat yapılmıĢtı ama binanın eksiklikleri tamamen giderilememiĢti. Okul binasının mülkiyeti hükümete aitti ve değeri 7.000 kuruĢtu. Okulun vilayet bütçesinden yıllık 7.500 kuruĢ ödeneği bulunuyordu. Bu gelirin 7.200 kuruĢu öğretmen maaĢlarına geriye kalan 300 kuruĢ ise okulun diğer ihtiyaçları için tahsis edilmiĢti308. Aynı yıla ait bir baĢka istatistik cetvelinde ise; mektepte iki muallim ve bir hademe görev
304 BOA, MF. İST, 22/54 (26 ġubat 1331/ 10 Mart 1916); BOA, MF. İST, 22/55 ( 26 ġubat 1331/ 10
Mart 1916).
305
Konya Salnâmesi H.1322, s.131.
306 BOA, MF. İST, 22/54 (26 ġubat 1331/ 10 Mart 1916). 307 BOA, MF. İST, 22/55 (26 ġubat 1331/ 10 Mart 1916). 308 BOA, MF. İST, 22/54 (26 ġubat 1331/ 10 Mart 1916).
yapıyordu. Muallimlerden biri muallim muavinliği ehliyetnamesine sahipti ve 300- 400 kuruĢ arasında maaĢ alıyordu. Diğeri ise ders okutma izni almıĢtı ve 300 kuruĢtan düĢük maaĢı vardı309
.
Feyziye Mektebi‘nin, 1919-1920 eğitim öğretim yılında dört sınıfı vardı. Ancak mektep binası yetersizdi ve bu nedenle devre-i aliye birinci sınıfı açılamamıĢtı310. Okul baĢmuallimi, hülasa devam cetvellerine eklediği raporda, yaz tatilinde okulun büyük salonlarından birinin ikiye bölünerek yeni bir sınıf daha oluĢturacaklarını, böylece gelecek yıl devre-i aliye birinci sınıfının açılabileceğini, eğer bu yapılmazsa aynı sınıfta farklı öğrenci guruplarının eğitim göreceğini, bunun hem öğretim hem de sağlık açısından uygun olmayacağını belirtmiĢtir. Ayrıca yeni sınıflar açılması ile gelecek ders yılında bir muallime daha ihtiyaç duyacaklarını da vurgulamıĢtır311
. 1919-1920 eğitim öğretim yılında salgın hastalıklar ve soğuklar eğitimin aksamasına neden oldu ve bu sebeple 180 gün eğitim yapılabildi.312
Millî Mücâdele yıllarında bir eğitim öğretim dönemi ortalama 210 gündü. Günümüz Türkiye‘sinde ise bir ders yılı 180 iĢgünüdür. Yani günümüzde bir okul ancak çeĢitli olumsuzluklar yaĢamıĢ ve sık sık tatil edilmiĢ Feyziye Mektebi kadar eğitim faaliyetinde bulunulabilmektedir.
1919-1920 Ders yılında okulun, Ġsmail Hakkı Efendi ve Hasan Efendi adlarında iki öğretmeni bulunuyordu. Bunlardan Ġsmail Hakkı Efendi baĢmuallimdi. Hasan Efendi ise muallim muavini derecesindeydi313. 1919-1920 eğitim öğretim yılı baĢında Feyziye Mektebi‘nin öğrencisi sayısı, 89 iken Mayıs 1920‘de 105‘e yükseldi. Yılsonu imtihan cetvellerinde 100 öğrencinin kaydı bulunmaktadır314
. Muhtemelen yılsonu ile sınavlar arasındaki dönemde okuldan ayrılan ya da baĢka okullara nakil giden öğrenciler olmuĢtur.
309
BOA, MF. İST, 22/55 (26 ġubat 1331/ 10 Mart 1916).
310 Eylül 1919 tarihinde okulda beĢ sınıf vardı. Mektep binası yetersiz olduğundan devriye-i aliye
sınıfında bulunan 7 öğrenci Rehber-i Ġntizam mektebine nakil olunmuĢtur. Bu öğrenciler Rehber-i Ġntizam Mektebi öğrencileriyle beraber idadiye binasında öğrenim görecekleri belirtilmiĢtir. Böylece sınıf sayısı dörde düĢmüĢtür. Bkz; KMA, Muhtelif Evrak no: 97, b. no:46/5 (16 Kânun-ı Evvel 1335/ 16 Aralık 1919).
311 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:100/2 (11 Mayıs 1336/ 11 Mayıs 1920). 312 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:51 (2 Mart 1336, 2 Mart 1920). 313
KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:46/1-5 (16 Mayıs 1336/ 16 Mayıs 1920); KMA, Muhtelif Evrak
no:97, b.no:100/1 (11 Mayıs 1336/ 11 Mayıs 1920).
314 Okulda beĢ sınıf vardı. Bkz; KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:46/1-4 (16 Mayıs 1336/ 16 Mayıs
Tablo 13. Feyziye Mektebi’nin 1919-1920 Eğitim Öğretim Dönemi Yılsonu Öğrenci BaĢarı Durumu315
Sınıflar BaĢarılı BaĢarısız Toplam
Devre-i Mutavassıta 2.Sınıf 10 __ 10
Devre-i Mutavassıta 1. Sınıf 30 48 78
Devre-i Evveli 2. Sınıf 4 __ 4
Devre-i Evveli 1. Sınıf 8 __ 8
Toplam 52 48 100
Tablodan da anlaĢılacağı gibi çocukların baĢarı oranlarının en düĢük olduğu sınıf, devre-i evveli birinci sınıfı idi316. BaĢarısızlığın temel nedeni öğrencilerin zekâ eksikliği ya da eğitim olanaklarının yetersizliği değil, Arap harfleri ile okuma-yazma öğrenmenin güçlüğü olmalıdır. Nitekim günümüzde üniversite öğretimi sırasında Osmanlıca dersi görmüĢ hatta bu alanda ihtisas yapmıĢ kimi insanlar bile bu dönemden kalmıĢ metinleri çevirmekte zorlanmaktadırlar. Arapça ve Farsça ile yoğrulmuĢ, harekesiz harflerden oluĢan Osmanlı alfabesinin bu dönem küçücük çocukları tarafından kolayca öğrenilememesini gayet normal karĢılamalıyız. Günümüz temel eğitim birinci sınıflarında okuma yazma öğrenemeyen öğrenci sayısı yok denecek kadar azdır. Bu durum bize Atatürk‘ün alfabe reformu ile ne kadar doğru bir yenilik yaptığını göstermesi bakımından önemlidir.
1919-1920 eğitim öğretim yılında Ġsmail Hakkı Efendi; Sarf ve Nahiv, Tahrir, Hesap, Hendese, EĢya, Ziraat, Tarih, Coğrafya, Resim, El ĠĢleri, Terbiye-i Bedeniye derslerini okutmuĢtur. Hasan Efendi ise; Kurân-ı Kerîm, Malumat-ı Dinîye, Elifbâ, Kıraât, Ġmla, Manzume Ezberi, Yazı derslerini vermiĢtir. Tarih, Coğrafya, Sarf ve Nahiv dersleri ikinci, Hendese dersi ise üçüncü sınıftan itibaren iĢlenmiĢtir317
.
315
KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:46/1-4 (16 Mayıs 1336/ 16 Mayıs 1920).
316 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:100/1 (11 Mayıs 1336/ 11 Mayıs 1920).
317 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no: 46/1-5 (16 Mayıs 1336/ 16 Mayıs 1920); KMA, Muhtelif Evrak
2.1.5. SELĠMĠYE ĠNAS MEKTEBĠ
Okulun ne zaman açıldığı ile ilgili bir bilgiye ulaĢılamadı. Ancak R.1330- 1331/M.1914-1915 Burdur istatistik cetvelinde okulun ismine yer verilmemesi okulun bu tarihten sonra açıldığını göstermektedir. 1919-1920 eğitim öğretim yılında okulda sıbyân, devre-i evveli birinci ve ikinci sınıfları bulunuyordu. Daha üst sınıfların bulunmaması, mektebin iki veya üç yıllık bir mazisi olduğu fikrini uyandırmaktadır. Söz konusu ders yılının birinci üç aylık hülasa devam cetveline baĢmuallim tarafından eklenen raporda Ģu ifadelere yer verilmektedir; mektep binası iki katlıydı. Ġki büyük iki küçük olmak üzere dört odası vardı. Binanın alt katı ahırdı ve sadece kuzey cephesinde bir pencere vardı. Diğer cephelerde pencere olmadığından sınıflar güneĢ alamıyordu. GüneĢ almayan cephelerde pencere açılmazsa öğrencilerin sağlıkları bozulabilirdi. Ayrıca mektebin tavanı toprak olduğu için yağmurlu günlerde su akıtıyordu. Bu nedenle mektebin sıvaları dökülmüĢtü. BaĢmuallim raporun devamında; öğrencilerin yemek yiyebilecekleri bir yemekhane bulunmadığını, öğrenciler yemeklerini dershaneye çevrilmiĢ olan odalarda yediklerini bu durumun öğrencilerin sağlıklarını olumsuz etkilediğini belirtiyordu. Bu amaçla bitiĢikteki sıbyân mektebinin okula ilave edilmesini önermekteydi318
. Aynı eğitim öğretim yılına ait ikinci üç aylık hülasa devam cetvelindeki raporda ise; binanın dershanelerinin dar olduğu, mevcut talebenin ihtiyaçlarını karĢılayamadığı ifade ediyordu. Kısacası bina eğitim öğretime uygun değildi ve yeni bir mektep binasına ihtiyaç vardı319. BaĢmuallimde 11 Mayıs 1920 tarihli mütalaasında gelecek sene bu okulda eğitim öğretim yapılmasının imkânsız olduğunu dile getiriyordu320
. Zaten binanın alt katının ahır olduğunun ifade edilmesi, odaların sınıfa çevrildiğinden bahsedilmesi Selimiye Ġnas Mektebi‘nin binasının okul olarak inĢa edilmediğini göstermektedir.
318 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:133/1,4 (14 Mart 1336/ 14 Mart 1920); KMA, Muhtelif Evrak
no:97, b.no:163/1 (11 Mayıs 1336/11 Mayıs 1920).
319 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:133/1,4 (14 Mart 1336/ 14 Mart 1920); KMA, Muhtelif Evrak
no:97, b.no:163/1 (11 Mayıs 1336/11 Mayıs 1920).
Okulun iki muallimi vardı. Bunlardan Nermin Hanım baĢmuallim, Azime Hanım ise muallim derecesi ile okulda hizmet veriyordu.321
1919-1920 ders yılında 170 gün eğitim öğretim yapılabildi. Ġkinci üç aylık dönemde salgın hastalıklar ve Ģiddetli kıĢ eğitim öğretimi olumsuz etkiledi322
. Öğretim baĢında 78 olan öğrenci sayısı yılsonunda 100‘e ulaĢtı323. Ders yılı 10 Mayıs 1920 tarihinde sona erdi324
.
Tablo 14. Selimiye Ġnas Mektebi 1919-1920 Eğitim Öğretim Dönemi Yılsonu Öğrenci BaĢarı Durumu325
Sınıflar BaĢarılı BaĢarısız Toplam
Devre-i Evveli 2. Sınıf 10 1 11
Devre-i Evveli 1. Sınıf 19 46 65
Devre-i Mutavassıtta 2.Sınıf 8 __ 8
Devre-i Mutavassıtta 1. Sınıf 14 2 16
Toplam 51 49 100
Okul müfredatında yer alan dersler; Elifbâ, Kurân-ı Kerîm, Malumat-ı Dinîye, Müsehibat-ı Ahlâkiye, Kıraât, Ġmla, Sarf ve Nahiv, Manzume Ezberi, Yazı, Hesap, Hendese, EĢya Dersleri, Tarih, Coğrafya, Ziraat, El iĢleri, Musiki, Terbiye-i Bedenîyedir. Elifbâ dersi üçüncü üç aylık dönemde de iĢlenmiĢtir. Eğitim öğretimin ikinci üç aylık dönemde aksaması nedeni ile çocuklar Elifbâyı ancak son üç ayda bitirerek okuma yazma öğrenebilmiĢlerdi. Kıraât, Ġmla, Manzume, Yazı ve Hesap dersleri birinci sınıfların ilk altı aylık dönemde iĢlenmedi. Muhtemelen
321 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:133/1 (14 Mart 1336/ 14 Mart 1920); KMA, Muhtelif Evrak
no:97, b.no:163/1 (11 Mayıs 1336/11 Mayıs 1920).
322 Aralık 1919 tarihinde salgın hastalıklar nedeni ile tabip raporu ile okul 13 gün, Ģiddetli soğuklar
nedeni ile de 7 gün tatil edilmiĢtir. 1920‘nin Mart ayında da diğer aylara göre okula daha az eğitim öğretim faaliyetinde bulunmuĢlardır. Bunun nedeni ise Mart ayında Regaip Kandili ve padiĢahın doğum gününde okulun tatil edilmesidir. Mayıs ayında Berat-ı ġerif nedeni ile bir gün tatil edilmiĢtir. Bu dönemde günümüzden farklı olarak kandiller, padiĢahın doğum ve tahtta çıkıĢ günlerinde okul tatil edilmektedir. Bkz; KMA, Muhtelif Evrak no: 97, b.no:133/1 (14 Mart 1336/ 14 Mart 1920); KMA,
Muhtelif Evrak no: 97, b.no:163/1 (11 Mayıs 1336/11 Mayıs 1920).
323
KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:133/1 (14 Mart 1336/ 14 Mart 1920); KMA, Muhtelif Evrak
no:97, b.no:163/1 (11 Mayıs 1336/11 Mayıs 1920).
324 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no:163/1 (11 Mayıs 1336/11 Mayıs 1920). 325 KMA, Muhtelif Evrak no:97, b.no: 34/1-2 (25 Mayıs 1336/ 25 Mayıs 1920).
öğretmenlerin öncelikli amacı çocuklara okuma yazma öğretmekti. Bu nedenle diğer dersler sonraki aylara bırakıldı. Hendese, Tarih, Coğrafya dersleri ikinci sınıftan itibaren okutuldu326.