Faaliyetlerin Gruplandırılması

Faaliyetler gruplandırılırken iki noktaya dikkat edilmelidir. Birincisi ortak havuza atılacak faaliyetlerin belirli bir maliyet sürücüsü için de tüketiliyor olmasıdır. Bu havuzda gruplandırılacak faaliyetlerin her biri belli bir ürün grubu tarafından tüketiliyor olmalıdır. Faaliyetlerin gruplandırılmasında ikinci önemli nokta faaliyetlerin aynı maliyet sürücüsünü kullanıp kullanmadığıdır. Farklı maliyet etkenleri yardımıyla dağıtılıyor ise maliyetlerin aynı havuzunda biriktirilmesi mümkün değildir (Öker, 2003).

FTM’nin işleyişi esasında iki yönlü bir planlamaya dayanır. Bunlar kaynak planlaması ve faaliyet planlamasıdır. Kaynak planlaması; faaliyetlerin hangi ihtiyaç nispetinde tüketileceğinin zamanlamasını ortaya koymaktadır. Faaliyet planlaması ise sistemin temel çıktıları olarak sayılan ürün veya hizmetlerin başarılı bir şekilde üretilmesine yönelik faaliyetlerin sistematik zamanlamasını konu almaktadır.

Süreçlerin ve faaliyetlerin tanımlamaları yapıldıktan sonra ilgili faaliyetlerin kaynak tüketimleri incelenmektedir. Kaynak tüketimlerine göre faaliyetler biraraya getirilerek gruplandırılmaktadır.

Faaliyetlerin sınıflandırılması ile dağıtılacak olan faaliyetler sayısını azaltılmış olur. Faaliyetler homojen kümelerde gruplandırılabilir (Sangeladji, 2009):

1. Mantıksal olarak ilişkilidirler ve

2. Tüm ürünler için aynı tüketim oranına sahipler.

FTM sisteminde faaliyetler önemli bir rol oynamaktadır. Faaliyetler ilişki düzeyleri esas alınarak birden fazla alt başlıkta sınıflandırılabilmektedir. Faaliyetlerin sınıflandırılması “Faaliyetler Hiyerarşisi” olarak bilinmektedir (Cooper ve Kaplan, 1999).

FTM, bir işletmenin temel faaliyetlerini birim, parti, mamul ve tesis düzeyi olmak üzere dört düzeyde gruplandırmaktadır. Faaliyet gruplarının ilk üçünde maliyetler, faaliyet düzeyleri ile mamuller arasındaki ilişkiyi temsil edecek yükleme anahtarları kullanılarak mamullere yüklenir. Bazı faaliyetlerde işletme (tesis) düzeyinde ilişkili oldukları maliyetlere dönem maliyeti kabul edilerek aktarılırlar ve uygulayıcının mesleki tecrübesine dayanılarak sübjektif bazı yöntemlere göre ürünlere dağıtılır (Cooper, 1990).

Faaliyetler bir işletmenin ne yaptığını açıklar. Faaliyetler işletme kaynaklarını bir çıktıya dönüştürmede kullanarak kaynakları asıl tüketen etkenlerdir. Faaliyetler işletmenin kaynaklarını ve zamanını kullanma şeklini ifade eder. Faaliyetlerin anlaşılmasıyla işletmede cereyan eden olaylar ve işler kontrol edilerek verimlilik artışı sağlanır. Şekil 1’de faaliyetler özellikleri bakımından sınıflandırılmıştır (Railborn, 1996).

Cooper, maliyet / faaliyet hiyerarşisine ilişkin ilk FTM teorisini geliştirmiştir. Faaliyet giderlerini belirleyen faktörler için bir sınıflandırma (faaliyet hiyerarşisi) geliştirerek faaliyet giderlerinin sebep-sonuç ilişkisine dayanarak faaliyetlerin (en düşük seviyeden en yükseğe) birim seviyesi, parti seviyesi, ürün seviyesi veya tesis sürdürme seviyesi olarak sınıflandırılması ve kuruluşun seviyesinde olmuştur (Cooper 1990).

Kaplan (1994) bu maliyet / faaliyet hiyerarşisinin dört avantaj sağladığını belirtmektedir. İlk olarak, tüm organizasyonel masraflar, sebep-sonuç ilişkilerinin kurulabildiği belirli bir organizasyonel seviyeyle eşleştirilebilir. İkincisi, maliyet / faaliyet hiyerarşisi “maliyet

değişkenliği konusunda daha zengin bir dizi sürücü” sağlamıştır. Üçüncüsü, faaliyet düzeyleri (birim, parti, ürün ve tesis) ile operasyon yönetimindeki modern gelişmeler arasında bir bağlantı vardır. Son olarak, faaliyet hiyerarşisi sürekli gelişim ve yalın üretim için faydalıdır. Kaplan, bu faaliyet hiyerarşi teorisinin, yöneticilerin bu maliyetleri azaltmaya yardımcı olmak için genel gider maliyetlerinin her bir bileşenini analiz etmelerine yardımcı olduğunu belirtmiştir (Kaplan 1994).

Şekil 3’te FTM’nin hiyerarşik modeli kapsadığı içerikler yönüyle şematize edilmiştir.

Tesis Düzeyinde Faaliyetler (Facility- sustaining) Mamul Düzeyinde Faaliyetler (Product-level) Parti Düzeyinde Faaliyetler (Batch-level) Birim Düzeyinde Faaliyetler (Unit-level) • Direkt İşçilik • Makine Saatleri • Doğrudan Malzeme • Enerji • Hazırlıklar • Kalite Kontrol • Malzeme Hareketleri • Satın Alma Emirleri • Mühendislik Faaliyetleri • Ürün Geliştirme • Süreç Mühendisliği • Tesis Yönetimi • Bina Bakımı • Güvenlik

Şekil 3. Faaliyet Tabanlı Maliyetlendirme Hiyerarşik Modeli1

Faaliyetlerin hiyerarşisi, yöneticilere maliyetlerin yapısını farklı seviyelerde, çıktı birimleri düzeyinde başlayarak ve tüm hizmet veya üretim tesisine kadar ilerletme fırsatı verir. Aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir (Weetman, 2006).

1.5.4.1. Birim Düzeyinde Faaliyetler

Birim seviye maliyetleri, üretim hacmiyle birlikte değişen maliyetlerdir. Her birimin maliyeti çıktı hacmiyle değiştirilir. Fabrika makinelerinin onarımı ve bakımı, doğrudan malzemeler, değişken malzeme ve işçilik maliyetleri, birim seviye maliyetlerin ana örnekleridir.

1.5.4.2. Mamul Düzeyinde Faaliyetler

Mamul seviyesi maliyetleri, ürün hatlarının sayısına göre belirlenir. Her ürün hattının kendine ait tasarım, yönetim ve satış görüşmeleri maliyetleri vardır. Ürün çeşitliliği, maliyetlerini etkileyen önemli ana faktördür.

Ürün bazında gerçekleşen mühendislik, araştırma ve geliştirme çalışmalarının yanı sıra müşteri bazında şartnamelerde belirtilerek üründe istenen özellik arz eden durumlar, bir takım testler ve destekler müşteri düzeyindeki faaliyetler olarak bu gruba eklenmektedir (Öker, 2003).

1.5.4.3. Parti Düzeyinde Faaliyetler

Parti düzeyinde yapılan üretimlerin maliyetleri parti düzeyinde değişmektedir. Bu maliyetler belirli bir ürün grupları için sabittir. Mallar partiler halinde satılmaktadır ve her parti, paketleme, satış ve yönetim, kalite kontrol maliyetleri gibi maliyetleri getirmektedir.

1.5.4.4. Tesis Düzeyinde Faaliyetler

İşletme genelinde operasyonlarını sürdürmek için tesis seviyesi maliyetleri isabet ettirilir. Bu maliyetler işletmelerin sürekliliğine katkıda bulunur ve ürünlerin hacmi veya her bir ürünün türü ile ilgili değildir. Genel yönetim, kira ve vergiler tesis düzeyinde maliyetlerin ana örnekleridir.

Herhangi bir ürün veya müşteri grubuna göre ayrıştırılamayan ancak üretimin sürdürülmesi için gerekli olan faaliyetler bu faaliyet grubu içerisinde yer almaktadır. Bu faaliyetler ile ilgili maliyetler geleneksel maliyetleme yöntemine göre dağıtılır (Öker, 2003).

İşletme için önem taşıyan faaliyetler bir araya getirilerek faaliyet merkezleri oluşturulmakta (Cooper ve diğ., 1992c) Faaliyet haritaları, faaliyetler arasındaki münasebetler gözetilerek bir araya getirilmeleriyle oluşturulmaktadır (Cooper ve Kaplan 1992c).