Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin Yönetim Anlayışında Doğurduğu

Faaliyet tabanlı maliyetleme belirli faaliyetlerin başarılmasıyla bu faaliyetlerin işletme kaynakları tüketme talepleri arasındaki ilişkiyi gösterdiği için mamullerin, markaların, dağıtım kanallarının, gerek gelirleri oluşturması gerekse kaynakları tüketmesinin nasıl olduğu konusunda yöneticilere şeffaf bir görüntü verebilir. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi analizinden ortaya çıkan karlılık görüntüsü, yöneticilerin, dikkat ve enerjilerinin alt kademe üzerinde, etkili olabilecek faaliyetlerin geliştirilmesi konusunda

83

odaklaşmasına yardımcı olur. Yöneticiler tüm maliyetleri olduğu gibi mamullere dağıtmaktan kaçınmalıdırlar. Bunun tersine maliyetleri ayırıp kaynakları tüketen faaliyet düzeylerini karşılaştırmalıdırlar. Burada önemli olan, yöneticilerin ortaya çıkan maliyetleri birbirinden ayırarak, farklı mamul ve müşteri grupları için yapılan maliyetleri o gruplara, aynı mamul için yapılan maliyetleri ise sadece ilgili gruplara yüklemeleri gerekliliğidir (Karacan,2000:93).

Faaliyet tabanlı maliyetleme analizinden sonra yöneticiler iki türlü hareket edebilirler; mamullerin yeniden fiyatlandırılması veya kaynak tüketimini azaltıcı yolların aranması. Kaynak tüketimini azaltmak daha doğru bir yoldur. Eğer yönetim bu aşamayı gerçekleştiremezse istenilen sonuca ulaşması daha zordur. Kaynak talebi azaltıldıktan sonra arta kalan kaynaklardan ya da başka alanlarda değerlendirilmek gerekir. Buradaki önemli nokta tüketimle harcama arasındaki farktır. Kaynak tüketimini azaltmak yönetime karı arttırma şansı verir. Bu işlemin kara yansıması, kaynakların başka bir alanda değerlendirilmesi veya bu kaynaklara yapılan harcamaların kesilmesiyle olur. Eğer bu iki işlemden biri yapılmaz ise kar artmayıp artık kapasite oluşacaktır. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi bilgileri; mamul elemek, müşteri bırakmak ya da bölüm kapatmak amacıyla değil; mamul fiyatlamak, müşteri yelpazesi belirlemek ve faaliyetleri verimli uygulamak için kullanılmalıdır. Yöneticiler, üretim maliyetlerinin değişken değil de sabit olduğu kanısına varmamalıdırlar. Sadece üzerinde gerekli çalışmaların yapılamadığı harcamalar sabit olarak kabul edilebilir. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi analizi, maliyet kaynaklarının değişebileceği yöneticilerin anlamasına olanak sağlar (Dikmen,1998:60).

İşletme yönetiminin maliyet sistemlerinin üç temel fonksiyonunu yerine getirmesi gerekmektedir. Bunlar; finansal rapor amacıyla envanter değerlemesi, performans ve verimlilik değerlemesi için operasyonel kontrolü ve her bir ürün için maliyet ölçümüdür. Hiçbir tekil maliyetlendirme sistemi maliyet sisteminin farklı fonksiyonlarından gelen taleplerin tümüne yeterli cevap veremez. Aynı zamanda, birinci fonksiyonun geleneksel maliyet muhasebesi sistemleri tarafından yeterli bir şekilde yerine getirilmesi durumunda bile bu tip sistemlerin, atölye müdürlüğüne performans arttırmak için neler yapabileceği konusunda verebileceği bir şey yoktur. Ve geleneksel yönetim muhasebesi sistemleri ürün maliyetlerini stratejik ve pazarlama amaçları

84

doğrultusunda ve kısmen genel giderler bağlamında ürünlere yansıtma eğilimindedirler (Kaplan ve Jonson,1987:67).

Faaliyet tabanlı maliyetleme de iki aşamalı bir maliyet sistemidir. Genel giderler, maliyetleri oluşturan faaliyetler baz alınarak maliyet havuzlarında biriktirilmektedir. Daha sonra, maliyet taşıyıcıları kullanılarak bu maliyet ürün hatlarına aktarılmaktadır. Faaliyet tabanlı maliyet sisteminin savunulmasının bir nedeni, geleneksel maliyet sistemlerinde, genel giderlerin ürünlerin dolaysız faaliyetleri tüketme miktarına bağlı olarak yansıtılmasıdır ve bunun da yüksek hacimli üretime sahip ürünlerin fazla dağıtılmasını engellemektedir.

Her maliyet havuzundaki maliyetler değişkenlerdir. Maliyetler, faaliyete orantılı olarak değişkenlik göstermektedir. Bir önceki varsayımın devamı olan bu varsayımda her faaliyet merkezinde, tesis düzeyindeki faaliyetler dışındaki tüm faaliyet maliyetlerinin değişken olduğu savunulmaktadır. Zira tesis seviyesi dışındaki tüm faaliyetlerin maliyetleri faaliyetlere bağlı olarak değişmektedir. Bu doğrultuda tesis seviyesi faaliyetlerinin maliyetleri dönem gideri olarak ele alınabilir. Bu doğrultuda tesis seviyesi temelde ürünlere dağıtılabilir (Karacan,2000:31). Hacırüstemoğlu’ da (1997:316) FTM yönteminde genel üretim giderlerinin faaliyetlere, buradan da birim, parti ve ürün seviyesi faaliyet maliyet etkenleri ile mamul maliyetlerine yüklenmesini öngördüğünden, genel üretim giderlerinin tümünün değişken gider özelliği kazandığı vurgulanmaktadır.

i) Ürün Karlılık Analizlerinde FTM Bilgilerinin Kullanımı

Bugünün ileri üretim ortamları, rekabetin artması, kar marjlarının düşmesine neden olmuş, her bir mamulün maliyetinin ve toplam kara olan etkisinin ayrıntılı olarak hesaplanmasını gerekli kılmıştır (Haftacı,2005:184). Ürün maliyetlerinin hesaplanmasındaki maliyet aktarımları ve ürünlerle direkt ilişkisi olmasına rağmen bazı giderlerin dönem gideri kabul edilerek ürün maliyetlerine dahil edilmemesi gibi nedenlerle geleneksel maliyet bilgileri karlılık analizleri için doğru bilgi üretememektedir. Oysa ki ürün karlılık analizleri, işletmelerin çabalarının daha çok karlı ürünler üzerinde yoğunlaşmasını sağlamada faydalanılan bir araç konumundadır .

85

FTM ise doğru maliyet bilgiler sağlamak suretiyle ürün karlılık analizlerinin sağlıklı

şekilde yapılabilmesine olanak vermektedir. Satın alma, kalite testleri, stoklama faaliyetleri gibi ürün hattına özgü faaliyet maliyetlerini dikkate alan FTM sistemi ürün hatlarının karlılığının analiz edilmesine sağlam bir temel oluşturmaktadır. Faaliyet tabanlı maliyetleme, her bir satış nesnesinden farklı fiyat seviyelerinde birim başına ne kadar elde edebileceği ve ne miktarlarda satılabileceğini öngörmek suretiyle, farklı fiyat ve satış seviyeleri itibariyle kar simülasyonları yapılabilmesine olanak sağlamaktadır (Pazarçeviren,2006:53).

ii) Müşteri Karlılık Analizlerinde FTM Bilgilerinin Kullanımı

Müşteri karlılık analizi için her bir müşterinin işletmeye sağladığı gelir ve bu gelir karşılığı katlanılan maliyetlerin tespit edilmesi gerekir. Müşterinin işletmeye sağladığı gelirin tespit edilmesi bir sorun teşkil etmezken her bir müşterinin ne kadar maliyete neden olduğunu tespit etmek kolay değildir. Müşteri temelinde maliyet tespiti yapılabilmesi için maliyetlerin müşterilere yönelik olarak gerçekleştirilen satış, pazarlama, dağıtım gibi faaliyetlere ilişkin maliyetlerin müşteriler temelinde izlenmesi zorunluluk arz etmektedir. Zira son yıllarda bu tip giderlerin satış gelirlerindeki artıştan daha büyük oranda artış gösterdiği, dolayısıyla bu tip giderlerin sabit olmadığı ve faaliyet hacmi ile ilişkili olduğu ifade edilebilir (Öker,2003:71-72).

Maliyet bilgilerinin müşteri bazında talep edilecek şekilde düzenlenmesi, işletmenin müşterilerine karşı ilişkin kararlar almasına yardımcı olur. Bu kararlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır (Karsak,2001:24):

• Kar payı yüksek müşterilerin sürekliliğinin sağlanması ve bu müşterilerle iş hacminin geliştirilmesi,

• Müşteri bazında özel maliyet gerektiren ürünlerin tekrar fiyatlandırılması, • Kar marjı yüksek müşterilere özel indirimler uygulanması,

• Sürekli zarar eden müşterilerin rakip şirketlere bırakılması,

• Yüksek kar payı sağlayabilecek müşterilerin rakip kuruluşlardan alınmaya çalışılması.

86

iii) Mamul Tasarımı ve Mamul Geliştirme Kararlarında FTM Bilgilerinin Kullanımı

İşletmelerin maliyet düşürmek için kullanabilecekleri en etkili araçlardan biri de mamul tasarımıdır. Faaliyet tabanlı maliyetleme, maliyet etkenlerini tanımlamak suretiyle mamulün tasarım aşamasından itibaren çeşitli alternatiflerin maliyetler üzerindeki etkileri sağlıklı bir şekilde belirleyebilmektedir. FTM’den elde edilen bilgiler, endirekt giderlerin, maliyet etkenlerinin, maliyeti oluşturan unsurların tasarımcılar tarafından daha iyi anlaşılmasına ve mamul tasarımında daha doğru maliyet tahminlerinin geliştirilmesinde kullanılırlar. Bu bağlamda faaliyet tabanlı maliyetleme mamul tasarımında iki amaca hizmet etmektedir (Öker,2003:76).

a) Mamullerle ilgili geleneksel yöntemlere göre daha doğru maliyet bilgisi elde etmek,

b) Üretim ve tasarımla ilgili teknik personele karar verirken kullanabilecekleri bir maliyet veritabanı sunmak.