Etkin Dinleme

Bir insanın iyi empati kurabiliyor olması, en genel ifadeyle, iyi bir dinleyici olduğu anlamını gelir.72

Çünkü iletiĢim her Ģeyden önce dinleme becerisiyle baĢlar. Beyne gönderilen mesajların bir ön koĢul olarak, görülmesi, duyulması ve hissedilmesi gerekir.

Etkili dinlemenin olabilmesi için danıĢman kendi duygu ve sorunlarını bir kenara koyarak dikkatini sadece muhatabının duygularına yoğunlaĢtırmalıdır.73

Bu yoğunluğun sağlanabilmesi için, empati kuracak olan kiĢinin o anda, çevresindekilerle yeterli iletiĢimde bulunabilecek durumda olması gerekir.

Söz geliĢi, yoğun kaygı içinde bulunan bir kiĢinin duygularını baĢkalarının duyguları üzerinde yoğunlaĢtırması beklenemez. Ben-merkezcilikten

72 _{Dökmen, Üstün, “Empati Kurma Becerisi ile Sosyometrik Statü}

Arasındaki ĠliĢki”, A.Ü. Eğit. Bil. Fak. Dergisi, Ankara,1987, C.20, s.184.

73 _{Karahan, Fikret, “Empatik Beceri ve Ġnsan Doğası AnlayıĢı”,}

55

yeterince uzak olan ve sağlıklı iletiĢime açık bulunan kiĢiler, baĢka insanlarla empati kurabilirler.74

Empatiyle dineme, iletiĢimi sürdürmek için gerekli olan bir takım tedavi edici iletiĢim tekniklerini kullanarak yapıldığında daha etkili olabilmektedir. Örneğin, geniĢ açıklıklar bırakma, duyguları yansıtma, açıklama isteme, yoğunlaĢma, yeniden tekrarlama, keĢfetme, konuĢmayı sürdürmeyi teĢvik gibi çabalar etkin dinlemeyi güçlendiren unsurlardan sayılmaktadır.75

KarĢımızdakine, onu iyi anladığımızı göstermek için, o kimsenin ifade etmek istediği anlamda bir veya iki cümle sarfedebiliriz. Kuracağımız cümleler kendi kelimelerimizden oluĢmalıdır. Ancak önemli bazı yerlerde muhatabımızın kelimelerini kullanmalıyız.76

Bazı psikologlar, papağan gibi tepki vermenin, bazı olumsuzluklara sebep olabileceğini belirtmiĢlerdir.77

Empatik anlayıĢta etkin dinlemeyle birlikte oluĢan fiziksel özellikler de önemli görülmektedir. Bunlar; doğrudan göz teması, baĢ ile onaylama, ılımlı ve yumuĢak bir ses tonu, kontrollü yüz ifadesi gibi, fiziksel hareketler sayılabilir.78

74 _{Alver, Birol, age, s.57.}

75

Öz, age, s.10.

76 _{Rogers, Empatik Olmak Değeri AnlaĢılmamıĢ Bir VaroluĢ}

ġeklidir, s.110.

77

Acar, Voltan- Nilüfer, “Duygu Yansıtan Sözcüklerin Anlamsal Çözümlemesi”, Medial Nöroloji, NöroĢirürji-Psikiyatri Dergisi. Ankara, 1987. ss.29-33.

78 _{YaĢar, Ġdris, “HemĢirelik Öğrencilerinin Ve HemĢirelerin}

Psikolojik Ġhtiyaç Örüntüleri ve Empati Düzeyleri.” yayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara,1993, s.18.

Yüzü ve bedeni kullanarak muhatabımızı anladığımızı ifade etmenin ve sözsüz olarak onu anladığımızı göstermenin empatik tepki vermenin en etkili yolu olduğunu belirten Engin Gençtan; bunun için danıĢmanın eğitim ve uygulama yoluyla bu konuda beceri kazanmıĢ olması gerektiğini belirtmektedir.79

Etkili bir dinleme pozizyonu için özetle, muhatabımızla gözgöze gelmek, karĢılık verecek durum takınarak katılım göstermek ve tam olarak muhatabımızla iliĢkide olduğumuzu tavırlarımızla ortaya koymamız gerekmektedir.80

Gerek sınıf ortamında gerekse birebir öğrenciyle gerçekleĢen iletiĢim süreçlerinde, iyi bir dinleyici olabilme becerisini gösterebilen öğretmenlerin daha etkili olacağını söylemek mümkündür.

Bunun için öğretmenin, dikkatini öğrencilerine vermesine engel olabilecek her türlü iç ve dıĢ engelden olabildiğince sıyrılmıĢ olması gerekir. Bu engeller, öğretmenin Ģahsi problemleri, eğitim ortamının gürültülü olması, öğrenciyle arasındaki psikolojik bir gerilim vs. çok farklı Ģeyler olabilir.

79 _{Ge çtan, Engin, Psikanaliz Ve Sonrası, Evrim Matbaası,Ġstanbul,}

1993, s.156. Öz, Fatma, age, s.10.

79 _{Rogers, Empatik Olmak Değeri AnlaĢılmamıĢ Bir VaroluĢ}

ġeklidir, s.110.

80 _{Özbay, YaĢar, “DanıĢanı merkeze Alan Psikoterapi YaklaĢımında}

Empatik Atmosfer ve Ġnsan ĠliĢkileri”, I. Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri, Adana , 28-30 Nisan, 1994, s.106.

57

2.3.Nesnellik

Empati, diğer kiĢinin gözleriyle dünyaya bakmak olduğu halde empati kurarken nesnelliği yitirmemek, danıĢanın korku, kaygı, incinme, neĢe, öfke vb. duygularıyla bunalmamak gerekir.81

BaĢka bir ifadeyle, bir diğer kimsenin iç dünyasını kendi iç dünyamız “imiĢ” gibi hissederken, “kendimiz” olarak kalabilmeyi becermemiz gerekir. Kendi duruĢumuzu yitirerek, muhatabımızın içerisine girdiği psikolojik pozisyonu kendi adımıza içselleĢtirip benimsediğimiz taktirde sağlıklı çözüm bulmakta zorlanırız.

Nesnel bir bakıĢ açısıyla empati yapan kiĢi bir yandan kendi iç dünyasını araĢtırırken diğer yandan muhatabının dünyasını anlamaya çalıĢmaktadır. Ancak bu süreç uzar, empati yapan kiĢi muhatabının yaĢantısını çok yoğun bir Ģekilde yaĢarsa, empati yaptığı kiĢiyle özdeĢleĢmiĢ olur ve nesnelliğini yitirmiĢ olur ki, bu da empati için sakıncalıdır. Bu durumda yardıma ihtiyaç duyan kiĢinin değerlendirilmesi, anlaĢılması ve yardım edebilmesi söz konusu olmayacaktır.

Dolayısıyla, empati yapabilme, bir yandan o kiĢiyi benimseme, kısa bir süre özdeĢim yapmayı gerektirirken; bir yandan da empati yapanın kendi kimliğini koruyabilmesini; yardım alan kiĢinin kimliği ile kendi kimliğinin ayrımının farkında olmasını gerekitirir. Rogers‟a göre danıĢman, empati yoluyla danıĢanın iç dünyasını, kızmadan, korkmadan ve karamsarlığa

81 _{Acar, Voltan, Nilüfer, Terapötik ĠletiĢim ve KiĢilerarası}

düĢmeden, kendi dünyasıymıĢ gibi algılamalı ve fark ettiği duygu ve yaĢantıları ona yansıtmalıdır.82

Kısaca nesnellik, muhatabımızla aynı duyguları yaĢamadan, onun bakıĢ açısından kendisini anlama ve anladıklarımızı, onunla aynı fikirde olmadan, tarafsız bir Ģekilde kendisine iletmektir.83

Bazı uzmanlar, empati kuran kiĢinin kimliğini kaybetmeksizin yapabileceği empatik anlayıĢ sürecinin dört basamaktan oluĢtuğunu belirtmektedirler.

Bunlar;

a-Kimlik saptama: kiĢinin bir an için kimlik

bilincini kaybedip empati yaptığı bireyin kiĢiliğine bürünmesidir.

b-BütünleĢme: Empati yapılan bireyin, duygu ve

deneyimlerinin, kendi duygu ve deneyimleriymiĢ gibi algılanmasıdır.

c-Yansıma: Empati yapılan bireyin duyguları ile

kendi duyguları arasındaki etkileĢimdir ve karĢıdaki bireyin duyguları bu basamakta anlaĢılır.

d-Ayrılma: Empati yapan kiĢinin kendi kimliğine

dönmesi aĢamasıdır.84

KiĢiyi değil, davranıĢını eleĢtirme anlayıĢı da nesnellik ilkesi kapsamında değerlendirilmektedir. KiĢiyi toptan eleĢtirdiğimizde yıkıcı oluruz; oysa onun belirli bir

82 _{Karahan,, age, s.2001.}

83 _{Öz, age, s.13.} 84

59

davranıĢını eleĢtirdiğimizde ise, ona bu davranıĢını değiĢtirme Ģansı vermiĢ oluruz.85

Herhangi bir sorununu paylaĢmak amacıyla veya düzeltilmesi gereken bir davranıĢla öğretmeninin karĢısına çıkan öğrenciye yardım etmek için öğretmenin, yukarıda sıralanan süreçleri iĢletmesi gerekmektedir. Aksi taktirde, ya öğrenci öğretmeni tarafından yeterince anlaĢılamadığını düĢünecek, ya da öğretmen, öğrencisinin yaĢadığı duygusal duruma kendisini kaptırarak, sağlıklı bir çözüm üretemeyecektir.

Diğer yandan, muhatabımızdan herhangi bir davranıĢta bulunmasını istediğimizde söz konusu talebimizin gerekçesini açıklamalıyız. Eğer bir amir, karĢısındaki memura verdiği emrin gerekçesini açıklarsa, onu yetiĢkin yerine koymuĢ olur.86

Aynı Ģekilde bir öğretmen, öğrencisine bir ödev veya görev verdiğinde söz konusu görevin öğrenci açısından ne gibi faydaları olacağını uygun bir dille anlatırsa öğrencinin verilen görevi yapmayı isteme oranı daha da yükselecektir.