Etik insanoğlunun ayrılmaz parçalarından biridir. Bunun nedeni, insanın baĢkalarının duygu ve düĢüncelerini, beklentilerini ve eylemlerini seçmesinde temel bir etken olmasıdır. Ġnsanoğlu eylemlerini ifade etmeden önce söz konusu eylemlere yönelik değerlendirmeler yaparak o eylemi yapma ya da yapmama kararı alabilmektedir. Ayrıca, insanoğlunun iyi ile kötü olanı ayırt edebilecek bir zihin yapısında olması, kendi gibi olanlarla biraradaya gelerek toplumu oluĢturması ve topluluklar hâlinde yaĢamasından dolayı insanoğlu etik olarak sorumluluk duymak zorunda olan bir varlık olarak açıklanmaktadır.
Etik kavramını insanın kiĢiliği ve doğası açısından Ģu Ģekilde irdeleyebiliriz: Ġnsan kiĢiliği, kompleks nitelikte bir yapı veya sistem olarak kabul edilmelidir. Bu tür bir sistemin parçalarını ise inançlar, ideolojiler, değerler, tutumlar, arzular, duygular ve alıĢkanlıklar oluĢturmaktadır. O hâlde, bireyin kiĢiliği ile birlikte toplum sahnesinde yer aldığı söylenebilir. Ayrıca, bireyin toplum sahnesinde yer alırken gerçekleĢtirmiĢ olduğu kiĢisel ya da toplumsal davranıĢların neticesinde kiĢiler, baĢka bireylerle kurmuĢ olduğu iliĢkileri Ģekillendirmek, yönlendirmek ve doğuĢtan sahip olduğu ya da zaman içerisinde edindiği etik değerlere göre davranmak zorunda kalmaktadır. Bir liderde olmazsa olmaz olan ve liderin çevresindekilere hissettirmesi zaruri olan Ģey etik değerlere sahip olmak ve dürüst davranmaktır. Dürüst davranma eylemi, etik liderlik kavramının temel bileĢenlerinden biridir. Dürüstlük kavramı üç temel özellikten oluĢmaktadır. Bunlar; öz-bilgi, samimiyet ve olgunluk olarak ifade edilmektedir.200
Lider, ilk olarak kendisini iyi tanımak zorundadır. Eğer lider konumundaki birey kendini tanımazsa, olumlu ve olumsuz yönlerinin farkına varmamıĢsa ve neyi ne amaçla istediğini bilmiyorsa o kiĢinin kendisine karĢı dürüst olması zor olabilmektedir. Olgunluk ise, liderin baĢkalarıyla çalıĢabilmesi ve birlikte çalıĢtığı bireylerden bir Ģeyler öğrenebilmesi anlamına gelmektedir.201
Samimiyet ise liderin fikirlerinde ve aksiyonlarında tutarlı olmasını gerektirmektedir. Lider, ilkelerine bağlıdır ve içtendir. Lider, iliĢkilerinde dürüstlüğe ne derece yakın olursa ikiyüzlülük durumundan da o derece uzaklaĢabilecektir. Dürüstlüğün güvene bağlı iliĢkilerin temel basamağında yer almasından dolayı etik olarak tanımlanan lider kiĢilerin de mutlaka edinmesi gerekli bir meziyet olmaktadır.
200
Bennis, a.g.e., p. 64.
201
108
Etik olarak tanımlanan liderlerin eylemleriyle, kiĢiliğiyle, düĢünceleriyle ve yaptıklarıyla güven kazanması gerekmektedir. Lider, iĢlerini iyi ve rahat biçimde yapabilmek adına güven kazanmalıdır. Liderin takipçilerini yargılamaması ve onları küçük görmemesi gerekir. Lider, katı yargılardan kurtulmalıdır. Bunun tek yolunun Ģefkat olduğunu unutmamalıdır.202
Etik liderler sahip oldukları ilkelerinden vazgeçmeyen kiĢiler olarak tanımlanabilir. Etik liderler, sergiledikleri davranıĢlarda doğruluk yolundan ayrılmamaya çalıĢan bireylerdir. Liderlerin etik ilkelere sadakat göstermesi baĢarıya giden yolda mutlak bir gereklilik olarak görülmektedir. Özetle, etik liderlerin sergilediği, sergilemekte olduğu ve sergileyeceği tüm tutum ve davranıĢların etik ilkelere bağlı olması beklenmektedir.
Etik liderliğin temel davranıĢ biçimleri, karakter özellikleri ve bu özellikleri ortaya koyan araĢtırmacılar aĢağıda verilen Tablo – 7‟de açıklanmaktadır:
Tablo 7 - Etik Liderliğin Temel DavranıĢ Biçimleri, Karakter Özellikleri Ve Bunları Ortaya Koyan AraĢtırmacılar203
202
Karianne Kalshoven, Deanne N. Den Hartog and Annebel HB De Hoogh. "Ethical Leader Behavior and Big Five Factors of Personality", Journal of Business Ethics, 100.2, 2011, 349-366, pp. 350-354.
203 Akdoğan ve DemirtaĢ, Etik Liderlik Davranışlarının Etik İklim Üzerindeki Etkisi: Örgütsel
109
Tablodada görülebileceği üzere liderin sahip olabileceği çeĢitli karakteristik özellikler ve davranıĢlar etik liderliğin temel özellikleri olarak tanımlanmıĢtır. Tabloda da belirtildiği üzere etik liderlik; iyilik yaymak adına çabalamak, baĢkalarının sahip olduğu karakteristik özelliklere saygı duymak, dürüst, güvenir, inanılır ve samimi olmak, farklı bireylerle iliĢki kurabilmek, demokratik olarak kararlar alabilmek ve katılımı desteklemek, anlayıĢlı ve kibar olmak gibi meziyetlerin bir harmanlanması olarak da ifade edilebilir.
Liderin etik olması, sahip olduğu etik değerleri önemsemesi ve tüm eylemlerini bu etik değerlerle iliĢkilendirerek gerçekleĢtirmesi anlamına gelmektedir.204
Treviño, Weaver ve Reynolds, 2006 yılında birlikte gerçekleĢtirdikleri çalıĢmada205 davranıĢsal etiğin çıktıları üzerine kategorik olarak etki bırakan kavramları incelemiĢlerdir.
AĢağıdaki Ģekilde de görülebileceği üzere bahsedilen kavramlar, bireysel, organizasyon çapında ve iĢe yönelik olan girdilerin liderlik davranıĢları çerçevesinde etik veya etik olmayan davranıĢlara etkileri olarak açıklanabilir:
206
204 J. B. Cuilla, “Leadership Ethics: Mapping The Territory”, Ethics, The Teart of Leadership,
Westport, 1998, Vol. 5, Issue.1, 5-28, pp. 5-6.
205 L. K. Treviño, G.R. Weaver and S. J. Reynolds, “Behavioral Ethics in Organizations: A
Review”, Journal of Management, 2006, 32(6), 951-990, pp. 968-975.
206
Ibid.
110
Yukarıdaki Ģekilde de rahatlıkla görülebileceği üzere, bireysel olarak veya organizasyonel çapta gerçekleĢtirilen, çeĢitli ahlaki boyutlara ve örgüt kültürüne yönelik olan girdilerin davranıĢsal etiğin sonuçları üzerinde etkin bir rol üstlendiğini belirtmek mümkün olabilecektir. Etik liderliğin örgütsel bağlılığa ve çalıĢanların iĢ performansına etkilerinde örgütsel güven çok büyük önem arz etmektedir.207
Bunun dıĢında, etik davranıĢlar bireylerin evrensel etik değerler çerçevesinde oluĢturmuĢ oldukları kiĢiliklerinin çarpıĢması ve uyum sağlamaya çalıĢması sonucunda ortaya çıkmıĢ aksiyonlar olarak değerlendirilebilir. Etik çevre, etik liderlerden ve etik kurallardan öte kiĢilerin Ģahsi etik kiĢilikleri tarafından denetleniyor olmalı ve düzen içerisinde tutulmalıdır. Bu nedenle etik liderlerin yumuĢak lider olduğunu ifade edenler olacaktır ancak etik liderler, içerisinde bulundukları duruma göre otorite düzeylerini ayarlamaktadırlar. Bu süreçte liderin düĢünmesi gereken beĢ temel konu baĢlığı olacaktır. Bu davranıĢlar; ilham vermek, kolaylaĢtırmak, ikna edebilmek, değiĢtirmek ve zorlamak olarak ifade edilmektedir.208
a).Ġlham vermek, liderlerin takipçilerinin hedeflerine ulaĢmada sahip oldukları
tüm yeteneklerini kullanabilmeleri adına onlara sundukları çeĢitli örnekler ve görevler olarak ifade edilmektedir. Bu Ģekilde, çalıĢanların, hedeflere ulaĢma konusunda daha istekli ve yaratıcı olmaları amaçlanmaktadır.209
b).KolaylaĢtırmak, etik liderlerin sahip oldukları her Ģey ile yönetiminde
bulundukları organizasyona ve o organizasyonda çalıĢan bireylere bir Ģekilde destek olmaları ve hedefe giden yolda çeĢitli iyileĢtirmeler yapmaları olarak kabul edilmektedir.
c).Ġkna etmek, etik liderin takipçilerini hedefe giden yolda yapılması
gerekenler konusunda yönlendirmesi olarak görülmektedir. Burada liderin iletiĢim özelliği ön plana çıkmaktadır.
207 Yeliz Altun, “ÇalıĢanların Örgütsel Bağlılık Düzeylerine Yöneticilerin Etik Liderin
DavranıĢlarının Etkisi”, (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Bahçesehir Üniversitesi, Ġstanbul, 2013, s. 62.
208
Ruth Clarke, and John Aram, "Universal Values, Behavioral Ethics and Entrepreneurship",
Journal of Business Ethics, 16.5, 1997, 561-572, pp. 563-571.
209
111
d).DeğiĢtirmek, belirlenmiĢ hedeflere ulaĢmada liderin hem kendisinin hem
de takipçilerinin gerçekleĢtirmesi gereken aksiyonlar için isteği yükseltici söylemlerin ve aksiyonların bulunabilmesidir.
e).Zorlamak, liderlerin hedefleri gerçekleĢtirebilmek adına takipçilerini
yapmaları gerekenler hususunda zorlaması olarak tanımlanmaktadır.
Bahsi geçen davranıĢlar etik liderlerin baĢarıya giden yoldaki destekçileri olmakla birlikte kimi durumlarda önlerindeki engeller de olabilmektedir. Burada da liderin doğru iĢi gerçekleĢtirmesi özelliği ön plana çıkmaktadır.210
Özetlemek gerekirse, liderlerin etik liderler olması ve etik liderlik davranıĢlarını sergileyerek hem içerisinde bulundukları örgütü hem de birlikte çalıĢmakta oldukları takipçilerini yani çalıĢma arkadaĢlarını desteklemeleri gerekmektedir. Liderin, zaman zaman engellere takılabilecek bir pozisyonda olsa da, doğruluktan ĢaĢmayan bir yapıya sahip olması ve doğru yerde doğru kararları vermesi hem lideri hem örgütü hem de takipçilerini geliĢtirecek ve baĢarıya götürecektir.
3.5. ETĠK LĠDERLĠK YAKLAġIMLARI