Estetik İlkeler

4.1.3.2.1.1.Ölçü (norm)

Bir bitkinin düşey ve dikey yönde kazandığı hacim onun ölçüsünü oluşturur. Dış mekan bitkileri ölçü ve dış görünüş yönünden yaşamları boyunca alacakları en son taç büyüklüğüne göre gruplandırılır.

4.1.3.2.1.1.1.Yer Örtücüler

0-30 cm’ye kadar boylanan toprak yüzeyine çok yakın nerdeyse yapışık şekilde yoğun bir toprak tabakası oluşturan, sarılıcı, sürünücü, yayılıcı bodur bitkilerdir. Odunsu, otsu, her dem yeşil veya yalnızyazın yeşil olan bu bitkiler çim örtüsü gibi görünür ve aynı amaca hizmet eder. Bu bitkiler erozyon ve su kaybını engellerken, zemine de renk, desen, doku özelliği kazandırır. Bu tip bitkilerin gölge ve güneşe dayanıklılıklarının iyi bilinmesi ve dikkate alınması gerekir (Betini, 2000, s.174).

Yer Örtücü Bitkiler’e Örnekler Alyssum saxatile L. (Kuduz Otu) Ajuga reptans L. (Mayasıl Otu) Cerastium tomentosum L. (Fare Kulağı) Hedera helix L. (Kaya Sarmaşığı) Hypericum calycinum L. (Kılıç Otu) Sedum L. (Dam Koruğu) Vinca minor L. (Cezayir Menekşesi) Viola odorata L. (Orman Menekşesi)

4.1.3.2.1.1.2.Çalılar

Farklılıklar her zaman çok kesin olmadığı için bazı bitkilerin çalı mı yoksa ağaç mı olduklarını tespit etmek güçtür. Çalıların pek çok gövdesi varken, ağaçların bir tek temel gövdeleri olur. Çalılar genellikle 5 m’yi geçmezken, ağaçlar istisnaları olmakla beraber 5 m’den uzun bitkilerdir. Çalılar daha kısa ve yoğundur. Bazı uzun çalılar tek gövde kalacak şekilde budanıp küçük bir ağaç olarak kullanılabilir. Herdemyeşil bazı süs çalıları aslında çok yavaş büyüyen ya da bodur formlu ağaçlardır. Herdemyeşil ve çiçekli çalılar evin hatlarını yumuşatır. Etrafı çeviren çalılar canlı çitler oluşturur. Çalıları ölçü yönünden; bodur çalılar, küçük çalılar, orta çalılar, büyük çalılar olarak ayırmak mümküdür (Betini, 2000, s.3).

Bodur çalılar genellikle 40 cm ile 100 cm arasında boylanabilen çalılardır. Bu gruba giren çalılardan sık ve yayvan gelişenlerden bazıları yer örtücü bitkiler grubuna da girebilmektedir. Bodur çalılar grubuna giren bitkiler büyüyüp olgunlaştıklarında bile bu küçük ölçülerini korurlar (Betini, 2000, s.3).

Bodur Çalılar’a Örnekler Cistus laurifolius L. (Laden)

Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Maz. (Yayılıcı Taflan)

Cotoneaster horizontalis Decne. (Yayılıcı Dağ Muşmulası) Juniperus chinensis L. (Çin Ardıcı)

Tablo 2: Bodur Çalılar

Küçük çalılar ise 100-150 cm arasında değişik boyda olan bu çalı grubu görmeyi engelleme yanında kendini yavaş yavaş belli eder. Oturan insanın görünmesini engellerken ayakta duran insanın göz seviyesinden aşağıda olduğundan görüşü engellemez. Çevre düzenlemelerinde alçak bir paravan veya engel oluşturma işlevini görebilirler. Arazide dalgalanma yaratabilir (Betini, 2000, s.3).

Küçük Çalılar’a Örnekler Juniperus sabina L. (Sabin Ardıcı)

Cotoneaster salicifolius Franch. (Söğüt Yapraklı Dağ Muşmulası) Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt. (Sarı Boya Çalısı)

Berberis veitchii (B. acuminota) (Herdemyeşil Hanım Tuzluğu) Chanomeles japonica Lindley (Japon Ayvası)

Tablo 3: Küçük Çalılar

Orta çalılar, 150-200 cm kadar boylanan bu gruptaki çalılar, insanın göz hizasından daha yukarıda olan çalılardır. Bu gruptaki çalılar bir mekanda gizlilik sağlama açısından yeterli boydadır. Planlamalarda gruplar halinde kullanıldığında renk ve doku etkisi yapar. Dipten itibaren dallanırlar (Betini, 2000, s.3).

Orta Çalılar’a Örnekler

Pittosporum tobira(Thunb.)W.T.Aiton (Boylu Pittosporum) Pyracantha coccinea M.Roem (Ateş Dikeni)

Forsythia intermedia Zabel (Altın Çanağı) Buxus sempervirens L. (Adi Şimşir)

Tablo 4: Orta Çalılar

Büyük çalılar, 300-700 cm kadar boylanan bu gruptaki çalılar, karşıdan bakınca küçük bir ağaç gibi görünebilir. Saha ayrımı yönünden etkilidir. Rüzgar perdelerinde alt tabakayı oluşturur. Görüntüyü engeller (Betini, 2000, s.3).

Büyük Çalılar’a Örnekler Arbutus unedo L. (Kocayemiş) Coryllus avellana L. (Adi Fındık) Cotinus coggygria (Scop.) (Bulut Ağacı) Rhododendron ponticum L. (Orman Gülü)

4.1.3.2.1.1.3.Ağaçlar

Çevre düzenlemede en uzun ve baskın bitkiler ağaçlardır. Ağaçlar, mekanın siluetini ve boyutlarını tanımlayarak onu çevrelendirir (Glen, 1999, s.78).

Küçük ağaçlar (ağaççıklar), 300-700 cm kadar boylanan küçük boylu ağaçlardır. Rüzgar önleme, mahremiyet ve mekan oluşturma yönünden önemli fonksiyonları vardır. Boyları büyük çalılara benzer, aradaki fark bu bitkilerin tek gövdeli olmasıdır (Williams, 1995, s.10).

Küçük Ağaçlar (Ağaççıklar)’a Örnekler Albizzia julibrissin Durazz. (Gül İbrişim Akasyası) Crataegus oxyacantha L. (Alıç)

Catalpa bignonioides Walter (Katalpa) Laurus nobilis L. (Defne) Malus floribunda Siebold (Süs Elması)

Tablo 6: Küçük Ağaçlar (Ağaççıklar)

Büyük ağaçlar (ağaçlar), 700-1500 cm ve daha fazla boy yapan bitkilerdir. Tek gövde üzerinde dallanmış bir yapı oluşturmalarından dolayı altında oturulabilir. Çiçek, yaprak ve gövdeleri görsel olarak etkilidir. Mekanın ana öğesidir (Trowbridge ve Bassuk, 2004, s.50).

Büyük Ağaçlar’a Örnekler Acer campestre L. (Ova Akçaağacı) Platanus orientalis L. (Doğu Çınarı) Populus alba L. (Ak Kavak) Abies bornmulleriana Mattf. (Uludağ Göknarı) Pinus nigra J.F.Arnold (Kara Çam)

Tablo 7: Büyük Ağaçlar

4.1.3.2.1.2.Form (biçim)

Bitki formları bitki kompozisyonlarında ya da soliter olarak kullanıldıklarında tasarımları etkilemektedir. İyi bir tasarım için bitki formlarının bu etkilerinin de iyi bilinmesi ve kullanılması gerekmektedir (Eroğlu, 2004, s.6).

Şekil 7: Bitki Formları (Eroğlu, 2004, s.6)

Genel olarak bir bitkinin formu, kalıtsal etkilerin ve ekolojik koşulların etkisiyle ortaya çıkar. Bitki türleri farklı ekolojilerde farklı biçimler ortaya koyar. Örneğin, karaçam açık bir arazide yerden dallanırken, ormanlık bir alanda çıplak bir gövde üzerinde taç yapar. Dış mekan bitkileri biçim (form) yönünden beş grupta incelenebilir (Ellis, 1998, s.35).

Piramit veya sütun formlu bitkiler mekanı yüksek, yuvarlak, horizontal, salkım veya irregüler yani manzara formlu bitkilerde mekanı basık gösterirler. Bunun yanında geometrik forma sahip olan bitkiler insana disiplin, irregüler (manzara) formdakiler de rahatlık, serbestlik duygusu verirler (Yazgan , 1990, s.5).

4.1.3.2.1.2.1.Salkım formlu: Bir peyzaj düzenlemede insanların en çok dikkatini çeken gruptur. Ancak çok fazla kullanılmamalıdır. Keskin çizgileri, sert görüntüleri yumuşatmaktır. Örnek:Salkım Söğüt (Ellis, 1998, s.35).

Resim 18: Salkım Söğüt (http://www.yalovasufidan.com/)

Salkım Formlu Bitkiler

Yapraklı türler’e Örnekler İbreli türler’e Örnekler Betula pendula “Gracilis”

Betula pendula “Tristis” Betula pendula “Youngii”

Caragana arborenscens “Pendula” Carpinus betulus “Pendula” Fagus sylvatica “Pendula”

Fagus sylvatica “Purpurea pendula” Fraxinus excelsior “Pendula”

Morus alba “Pendula”

Prunus subhirtella “Pendula rubra” Salix caprea

Sophora japonica “Pendula”

Cedrus atlantica “Glauca Pendula” Cedrus deodora “Pendula”

Chamaecyparis nootkatensis “Pendula” Picea abies “İnversa”

Sequoiadendron giganteum “Pendulum”

4.1.3.2.1.2.2.Sütun formlu: Dikine büyüyen bitkilerdir. Dikkat çekme ve vurgu etkisi yaratır. Bunlar yapılar arasında kalan dar alanlarda az yer tutması bakımından kullanışlıdır. Örnek: Sütun Porsuk (Taxus baccata ‘Fastigiata’) (Ellis, 1998, s.35).

Sütun Formlu Bitkiler

Yapraklı Türler’e Örnekler İbreli Türler’e Örnekler Acer platanoides “Columnare”

Acer saccharinum “Pyramidale” Betula pendula “Fastigiata” Carpinus betulus “Fastigiata”

Gleditsia triacanthos “Elegantissima” Liriodendron tulipifera “Fastigiatum” Populus nigra “İtalica”

Quercus robur “Fastigiata”

Robinia pseudoacacia “Pyramidalis”

Calocedrus decurrens Cedrus atlantica

Chamaecyparis lawsoniana Cuppressocyparis leylandii Cupressus arizonica “Fastigiata” Cupressus dupreziana

Cupressus sempervirens “Stricta” Juniperus virginia

Picea omorica

Pinus nigra “Pyramidalis” Taxus baccata “Fastigiata”

Tablo 9: Sütun Formlu Bitkiler

4.1.3.2.1.2.3.Piramit formlu: Dikkat çeken ve vurgu yaratan bitkilerdir. Bir mekanda, diğer bitkisel elemanlardan ayrı, soliter ya da grup halinde kullanıldığında anıt etkisi yapar. Örnek: Melez Servi (Cuppressocyparis leylandii) (Ellis, 1998, s.35).

4.1.3.2.1.2.4.Yuvarlak formlu: Siluetleri yönünden yuvarlak, hacimleri yönünden küresel ağaçlardır. Çok fazla kullanıldığında monotonluk etkisi yaratır. Örnek: Top Akasya (Robinia pseudoecaccia) (Ellis, 1998, s.35).

Resim 21: Top Akasya (Robinia pseudoecaccia) (http://www.bahce.biz/)

4.1.3.2.1.2.5.Manzara formlu: Doğanın düzenine en uygun formdur. Formal bitkiler insan üzerinde disiplin yaratırken, manzara formlu bitkiler insan üzerinde rahatlık etkisi yaratır. Örnek: Çınar (Platanus) (Ellis, 1998, s.35).

Resim 22: Çınar Ağacı (Platanus) (http://www.meleklermekani.com/)

4.1.3.2.1.3.Renk

İster canlı, ister cansız elemanlar yönünden olsun renk, insanı en çok etkileyen tasarım elemanıdır. Doğa; gücünü, ekolojik koşulların uygunluğunu ya da uygun olmadığını renk ile belli eder. Canlı yeşil renk vadi içlerinde görülür. Bol yağışın olduğu yerlerde yeşil renk hakimken, kurak bölgelerde yeşilden uzaklaşıp soluk renklerle karşılaşmaktayız (Emerson, 1946, s.12).

Renklerle çeşitli kompozisyonlar yapılabilir. Bitkilerle oluşturulacak bir kompozisyonda esas eleman ve tasarım kriteri olarak renk ele alındığında bu bir tasarım kuralına göre yapılmalıdır. Renklerle yapılacak düzenlemeler; Tek renkli düzenlemeler (Monokrom düzenleme), çok renkli düzenlemeler (Polikrom düzenlemeler) ve Doğal

düzenlemeler olarak üç grupta toplanmaktadır. Bu düzenlemeler aynı zamanda kendi özelliklerini de tasarımlara yansıtmaktadırlar (Eroğlu ve Diğerleri, 2005, s.271).

Şekil 8: Renk Çemberi (http://bymiy.wordpress.com/)

Çiçekli ağaçlar, çalılar ve bazı yer örtücü bitkiler, çiçek açtıklarında rengarenk ve parlak renk görüntüleri sağlarlar. Çok az peyzaj bitkisi sürekli olarak çiçeklidir. Bununla beraber bir çalı, çit veya yer örtücü bitki sırf çiçeksiz olduğu için sıkıcı sayılamaz. Yapraklar, filizler, kabuklar, çiçekler, meyveler, gövde ve dallar bir bitkinin rengini meydana getiren unsurlardır (Ceylan, 2004, s.15).

Bir bitkinin en uzun süren renk etkisi yapraklarından gelir. Herdemyeşillerin yaprakları ve yaprak döken bitkiler yeşilin çeşitli tonlarını sunarlar. Açık yeşil, gri-yeşil, mavi-yeşil, sarı-yeşil ve koyu yeşil tonlarda çeşitli bitkiler bulmak mümkündür. Bazı bitkiler kırmızımsı mor yapraklara sahipken, bazısı da beyaz, sarı, mor ve alacalı olmak üzere renk renktir (Ceylan, 2004, s.15).

Bitkilerde renk özelliği genellikle çiçekler tarafından verilir. Yaprakları ile renk değiştiren bitkilerde peyzaj için önemlidir (Südor, 2006, s.171).

Bazı Akçaağaç, Sığla, Mabet Ağacı ve bunun gibi pek çok tür, sonbaharda gösterişli renk değişiklikleri sergilerler. Kimi iyi tanzim edilmiş bahçelerde, sonbaharda

sarı ve kırmızının hemen her tonunun sergilendiği bir renk değişimini, meyve ve tohumların kırmızı, siyah, mavi ve sarının göz alıcı tonları ile hemen hemen kış sonuna kadar süren bir renkler festivali izler (Ceylan, 2004, s.15).

Bahçe içerisindeki renklerin de bir uyum ve ahenk içinde olması gerekir. Sıcak- parlak renkler; kırmızılar, parlak pembeler, sarılar, turuncular ve altın renkleri bahçe içerisinde sıcak-canlı bir atmosfer oluştururlar. Soğuk-sakin renkler; maviler, pembe ve sarının mat tonları, morlar, beyazlar bahçe içerisinde sakin, barışçık bir hava sağlarlar. Bu renkler aynı zamanda küçük alanları daha büyük gösterir (Ball, 2001, s.35).

Özde dört renk tasarısı vardır; tek renkli alanların tasarımı, çok rengin kullanıldığı alanların tasarımı, zıt renklerin bir arada kullanıldığı tasarımlar, bütünleyici- devam renklerinin bir arada kullanıldığı tasarımlarıdır (Ball, 2001, s.35).