Esnek Kur Sistemler

1973 yılında Bretton Woods sisteminin çökmesiyle başta sanayileşmiş ülkeler olmak üzere birçok ülke sabit kur sistemini terk ederek paralarını dalgalanmaya bırakmışlardır. Esnek kur sistemleri Bretton Woods sisteminin çöküşünden itibaren birçok ülkede uygulanmaya başlayan ve günümüze kadar gelen kur sistemidir.

Tam esnek döviz kuru sisteminde döviz piyasaları üzerinde hiçbir devlet müdahalesi yoktur. Döviz kurları tamamın piyasadaki döviz arz ve talebine göre oluşur. Bu sistemde, bir ülkenin dış ödemeler dengesi, döviz kurları aracılığıyla sağlanacağından, dış ödemeler dengesinin açık veya fazla vermesi söz konusu olmayacaktır. Örneğin dış ödemeler dengesi açık veriyorsa, döviz talebi (yani ithalat) döviz arzından (yani ihracattan) daha fazla olacağından, döviz kuru yükselecektir. Döviz kurunun yükselmesi bu defa ithalatın azalmasına ve ihracatın artmasına neden olacaktır. Döviz kurundaki yükselme, dış açık ortadan kalkana kadar devam edecektir. Esnek kur sistemi serbest piyasa mekanizmasının dövize uygulanmış şeklidir.94 Bu rejimin en temel avantajı, döviz kurundaki artış veya azalışların, bir taraftan döviz kurunun uzun dönem denge düzeyine yakınsamasını hızlandırması, diğer taraftan ise yurtiçi göreceli fiyatların ayarlanma sürecine katkıda bulunmasıdır.

Dalgalı kur rejimlerinde para politikası döviz kuru politikasından bağımsız araç haline gelmektedir. Esnek kur sistemlerinde içsel ve dışsal şokların gerektirdiği ayarlamalar döviz kurlarına yansıtıldığından parasal büyüklükler yabancı sermaye hareketlerinin etkisine maruz kalmaması ve merkez bankaları bağımsız para

94

politikası uygulama olanağı tanıması bu sistemin diğer bir avantajıdır. Döviz arz ve talebi piyasa tarafından dengelendiğinden merkez bankası müdahaleleri de en aza indirgenmektedir.95

Esnek döviz kuru sistemlerinin dezavantajlarını şu şekilde sıralayabiliriz: Döviz kurlarının gelecekteki değerine ilişkin belirsizlikler ekonomik birimlerin geleceğe ilişkin planlama ve fiyatlamalarını sağlıklı olarak yapabilmelerini zorlaştırmaktadır. Döviz kuru belirsizliklerine karşı türev işlemler aracılığıyla korunma sağlamak mümkün olsa da bu tür sigorta işlemleri maliyetleri artırmaktadır. Döviz piyasaları nadiren verimli çalıştığından döviz kurları geçici de olsa dönemsel dengesizlikler gösterebilmekte ve bu durumda spekülatif kâr olanakları doğabilmektedir. Ayrıca, yüksek nominal ve reel döviz kuru dalgalanmaları yanlış bir kaynak dağılımına sebep olabilmektedir.96

Esnek kur siteminde döviz kurları piyasa güçlerine bağlı olarak oluştuğu ve serbestçe değişebildiği için sabit kur sisteminin aksine bu sistemde fiili bir dış açık veya fazla söz konusu değildir. Sabit kur sistemlerinde fiili anlamda bir dengesizlikten söz edilirken esnek kur sisteminde dengesizlikler fiili dengesizliğe dönüşmeden ortadan kalkmaktadır. Özetle sabit kur sisteminde fiili dengesizliklerin ortadan kalkması şeklinde olan otomatik denkleşme mekanizması, esnek kur sisteminde potansiyel dengesizliklerin giderilmesi şeklinde olmaktadır. Ancak esnek kur sistemindeki en büyük sorun kurlarda meydana gelen dalgalanmalardır. Kurlar ülke içindeki siyasi durum, faiz oranı değişmeleri ve spekülatif hareketler nedeniyle dalgalanarak gerçek değerlerinden sapabilirler. Döviz kurlarında meydana gelecek bu tip dalgalanmalar döviz kuruna ilişkin belirsizlikleri artıracağından dış ticareti olumsuz etkileyecektir. Döviz kurlarında bu belirsizliğin etkisini ortadan kaldırmak için türev piyasalar (forward, futures piyasalar ve opsiyon piyasaları) gelişmiştir. 97

95

Emre Alpan Đnan (2002), “ Kur Rejimi Tercihi ve Türkiye” , Türkiye Bankalar Birliği,

www.tbb.org.tr/turkce/arastirmalar/kurrejimlerieylülverileri.doc (10.06.2008), s.4.

96

Emre Alpan Đnan (2002), a.g.e. , s. 5

97

Esnek kur sisteminde dış denge döviz kuru değişmeleri ile kendiliğinden sağlandığından rezerv ihtiyacı azalmaktadır. Çünkü fiili anlamda bir dengesizlik söz konusu olmayıp, potansiyel anlamda bir dış açık ya da potansiyel anlamda bir dış fazla ortaya çıkmaktadır. Esnek kur sisteminde rezerv ihtiyacının az olması ekonomi açısından rezerv tutma maliyetlerini de azaltmaktadır.

Esnek kur sisteminde, kurların uzun süreli aşırı ya da eksik belirlenmesi söz konusu değildir. Kurlar aşağı yukarı gerçek değeri etrafında dalgalanmaktadır. Bu durum ise ihracat ve ithalat açısından ileriye yönelik bekleyişlerin gerçekleşmesi ve tahminlerin tutarlılığı açısından önemlidir. Uzun süre aşırı değerli ulusal para ihracatın azalıp ithalatın azalmasına yol açarak dış açıkları artırır. Eksik değerlenmiş ulusal para ise ihracatta ve ithalatta tam tersi etkiler doğurarak dış açık varsa açığın azalması yada dış fazla verilmesi şeklinde etkiler doğurmaktadır. Esnek kur sistemindeki dalgalı kurlar ise uzun süreli eksik ve aşırı değerlenmeye engel olarak dış ticaret tahminlerini olumlu yönde etkilemektedir.98

Esnek kur sisteminde var olan belirsizlikler nedeniyle özellikle küçük ülkeler bu sistemin işleyişinden büyük zarar görmektedirler. Bu sistemde döviz kurlarındaki istikrarsızlık uluslararası sermaye hareketlerini bozar ve sermaye hareketleri serbestleştiğinden, sermaye güçlü ülkelere akmaya başlar. Sermaye giriş çıkışları, bir ülkedeki döviz miktarını önemli ölçüde değiştirdiğinden, döviz kurları üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilmektedir. dolayısıyla döviz kurları ve dış ticaret arasındaki bağ zayıflatmakta ve kısa vadede döviz kurlarının belirleyicisi sermaye hareketleri olmaktadır. Günümüzde hızla gelişen iletişim teknolojisi nedeniyle sermeye hareketleri hız kazanması sonucu ülkelerin paralarındaki dalgalanmalar artmıştır. Ülke paralarındaki bu dalgalanmalar belirsizliği arttırdığı için özellikle dış ticaret sektöründe çalışan firmaların karşılaştıkları riskleri yükseltecektir. Đstikrarsızlık, ticarete konu olan malları içeren sektörlere borç veren kurumlarında risklerini ve bu sektörler için sermayenin maliyetini arttıracaktır. Bu birikimli süreç, giderek reel sektörü etkisi altına alacak ve döviz kurlarında başlayan istikrarsızlık

98

Oğuzhan N.Altay(2007), “ Döviz Kuru Rejimi Tercihini Belirlemeye Yönelik Yaklaşımlar”, Ege

zamanla tüm sektörleri etkileyerek, ekonomik istikrarsızlığı besleyecek bir mekanizma durumuna gelecektir.99

Esnek kur sisteminin avantaj sağlayıp sağlamayacağı ülkenin büyüklüğüyle olduğu kadar ülkenin dış ticaret yapısı ile de yakından ilişkilidir. Çeşitli malları çeşitli ülkelerle alıp satan bir ülke, dışarıdan kaynaklanan ekonomik dalgalanmalardan birini diğeriyle denkleştirme olanağına sahiptir. Diğer bir deyişle, dış ticaretin yapısındaki çeşitlilik, dış şokların neden olduğu döviz kuru değişmelerini azaltabilir. Belirtilen türden bir dış ticaret yapısına sahip bir ülkenin esnek kurları seçebileceği söylenebilir. Bununla birlikte, bir ülkenin dış ticaret yapısı belirtilen anlamda çeşitliliğe sahip olsa bile, ülkenin dış dalgalanmaları denkleştirememesi durumunda döviz kurlarının duyarlılığı azalmayacaktır. Böyle bir durumda ise ekonomik etkinlikleri istikrarlı kılmada en uygun yol katlı döviz kurlarının100 seçilmesi olabilir.

Bütün bunlar, esnek kurların beklendiği gibi sonuç vermemesine ve önemli maliyetlerin ortaya çıkmasına neden olur. Uluslararası ticaretin zarar görmesi, ülkelerin birbirlerine karşı koruma oranlarını yükseltmesi veya koruma oranlarını uygulamaya başlaması, ülkelerin birbirlerine enflasyon ihraç etmeleri yoluyla dünya enflasyonunun yükselmesi ve yanlış kur ayarlamasının ortaya çıkardığı dengesizlikler sistemin yol açtığı maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır.