ESERLERİ

Hüseyin Vâiz, tefsir, tasavvuf, edebiyat ve gizli ilimler başta olmak üzere çeşitli konularda pek çok eser kaleme almıştır. “Kâşifı̂” mahlasıyla şiirler yazmakla birlikte, şâir olarak pek tanınmamıştır. Hocası Fahreddin Hâce Ehad’ın astronomiyle ilgili Lübâbü’l-İhtiyârât fı̂ Tâyı̂ni’l-Evkât adlı eserini tamamlayan Hüseyin Vâiz’in astronomi ve astrolojiye dair Mevâhibü’z-Zuhal, Meyâminü’l-Müşterı̂ , Kavâti’l-

Mirrı̂ h, Levâmu’ş-Şems, Mebâhicü’z-Zühre, Menâhicü’l-Utârid ve Levâ’ihu’l-Kamer

adlı risâleleri vardır. Kâşifı̂ başlıca şu eserleri kaleme almıştır:

Cevâhirü’t-Tefsı̂r li-Tuhfeti’l-Emı̂r (Tefsirü’l-Arûs, Tefsı̂rü’l- Zehrâveyn): Müellif, Ali Şı̂r Nevâı̂’nin isteği ile dört cilt olarak planlayıp ancak ilk

cildini yazabildiği bu eseri Ali Şı̂r Nevâı̂’ye ithaf etmiştir. Vâiz, Cevâhirü’t-Tefsı̂r’in geri kalan kısmını yazmaktan vazgeçerek bunun yerine Mevâhib-i Aliyye (Tefsı̂r-i

Hüseynı̂) eserini kaleme almıştır. Cevâhirü’t-Tefsı̂r Kur’ân’ın başından Nisa süresinin

84. âyetine kadar olan kısımların tefsirini ihtiva etmektedir. Eserin giriş bölümünde dört ana başlık altında Kur’ân ilimlerine dair yirmiden fazla konu işlenmiştir. Eserin birçok yazma nüshası bulunmaktadır.61

Mevâhib-i ‘Aliyye (Tefsı̂r-i Hüseynı̂): Hüseyin Vâiz, yukarıda da söz edildiği

gibi Cevâhirü’t-Tefsı̂ r’i dört cilt planlayıp birinci cildini yazdıktan sonra geri kalan kısmını yazmaktan vazgeçerek 897-899/1492-1494 yılları arasında daha sade bir dille ve daha kısa olan bu eseri kaleme almıştır. Eserin Türkçe, Urduca ve Peştuca olmak

60 _{Şahinoğlu, “Ahlâk-ı Muhsinı̂”, DİA, c. 2, s. 17.}

27

üzere birçok tercümeleri bulunmaktadır.62 _{Ebü’l-Fazl Mehmed Efendi, Şeyh Ömer}

Adûlı̂ Niğdevı̂, Selânikli Ali b. Veli, Hamza, Gurabzâde Ahmed en-Nâsıh, İsmâil Ferrûh ve Muhammed Sâdık Îmânkulı̂ tarafından Türkçe’ye tercümeleri yapılmıştır. 1865 tarihinden itibaren birçok baskısı yapılmıştır.63

Câmi‘u’s-Sittı̂n: Yûsuf Sûresi’nin tasavvufı̂ açıdan yapılmış bir tefsı̂ri olup

eser hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır.64

Ravzatü’ş-Şühedâ: Farsça yazılmış olan makteller arasında en fazla bilinen

eserdir. Ehl-i beyt’e yapılan zulümleri ve Kerbelâ vak’asını anlatan eser, 908/1502’de Hüseyin Baykara’nın torunu Mirza Mürşidüddin için yazılmıştır. Eser on bölümden meydana gelmekte olup müellifin de en çok tanınan eseridir.65 _{Bu eser mâtem}

meclislerinin vazgeçilmez eseri olmuştur. Bu sebeple Ravzatü’ş-Şühedâ etkisiyle mâtem meclisleri “Ravzahânı̂” adıyla da anılmıştır. Bu eserin tezhipli ve resimli tam bir nüshası Berlin Devlet Kütüphanesi’nde yer almaktadır. İlk defa Bombay’da basılan eserin neşrini Muhammed Ramazan ve Ebü’l Hasan Şa’rânı̂ yapmıştır. Eseri Âşık Çelebi Tercüme-i Ravzatü’ş-Şühedâ, Câmı̂-i Rûmı̂ Saadetnâme66 _{ve Hafız Hüseyin}

Kastamonı̂ de Ravzatü’ş-Şühedâ adıyla Türkçe’ye tercüme etmişlerdir.67 _{Fuzulı̂ de}

Hadı̂katü’s-Suadâ’sını yazarken bu eserden geniş ölçüde istifade etmiştir. Eserin Deh Meclis ve Müntehâb-ı Ravzatü’ş-Şühedâ adıyla kısaltılmış şekilleri de vardır.68

Ahlâk-ı Muhsinı̂: Hüseyin Vâiz Kâşifı̂’nin en önemli eserlerinden biri olup

900/1495 yılında kalem alınmıştır. Çalışmamız da bu eserin tercümesi olan Ahlâk-ı

Ahmedı̂ olduğu için bu eser hakkında ileride detaylı bilgi verilecektir.

Envâr-ı Süheylı̂: Müellif, Kelı̂ le ve Dimne’yi Hüseyin Baykara’nın

emı̂rlerinden Şeyh Ahmed Süheylı̂’nin isteği üzerine bu adla yeniden kaleme almıştır. On dört bölümden meydana gelen Envâr-ı Süheylı̂’nin birçok yazma nüshası vardır. Müellifin sağlığında istinsah edilen 897/1492 tarihli bir nüshası Süleymaniye

62 _{Karaismailoğlu, “Hüseyin Vâiz-i Kâşifı̂”, DİA, c. 19, s.17.}

63 _{Birışık, “Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz-i Kâşifı̂’nin Mevâhibı̂ Aliyye’si”, s. 62.} 64 _{Birışık, “Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz-i Kâşifı̂’nin Mevâhibı̂ Aliyye’si”, s. 62.} 65 _{Karaismailoğlu, “Hüseyin Vâiz-i Kâşifı̂”, DİA, c. 19, s.17.}

66 _{Karaismailoğlu, “Hüseyin Vâiz-i Kâşifı̂”, DİA, c. 19, s.17.}

67 _{Müslüm Yılmaz, Hâfız Hüseyin el-Kastamonı̂ et-Tosyavı̂ el-Halvetı̂’nin Ravzatü’ş-Şüheda Adlı}

Eseri”, The Journal Of Academic Social Science Studies, Number 52, Winter I, 2016, s. 388.

28

Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Envâr-ı Süheylı̂ Alâaddin Ali Çelebi tarafından

Hümâyunnâme adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Avrupa’da çok bilinen eserin

İngilizce ve Fransızca tercümeleri de vardır. Urduca’ya da tercüme edilen Envâr-ı

Süheylı̂’ye Ekber Şah’ın veziri Ebü’l-Fazl el-Allâmı̂ İyâr-ı Dâniş isminde bir nazı̂re

yazmıştır.69

Mahzenü’l-İnşâ‘: Hüseyin Vâiz Kâşifı̂, Hüseyin Baykara ve Ali Şı̂r Nevâı̂ için

kaleme aldığı mektup yazma sanatıyla ilgili olan bu eserini 907/1501-02 yılında tamamlamıştır.70

Esrâr-ı Kâsımı̂: Sihir, tılsım ve kimyaya dair olan eser, ilki Bombay’da

(1302/1884-85) olmak üzere dört defa basılmış, Kâşifı̂’nin oğlu Fahreddin Ali Safı̂ esere “eşf-i Esrâr-ı Kâsımı̂ adlı bir şerh yazmıştır. Bu şerh de Bombay’da 1894 ve 1910 tarihlerinde basılmıştır.71

Fütüvvetnâme-i Sultânı̂: Fütüvvet hakkında yazılmış olan bu eseri

Muhammed Ca’fer Mahcûb 1348/1929-30 tarihinde Tahran’da neşretmiştir. Eser Abdülbaki Gölpınarlı tarafından da tanıtımı yapılarak özet tercümesi yapılmıştır.72

Bedâyi’u’l-Efkâr fı̂ Sanâyii’l-Âsâr: Edebı̂ sanatlar hakkında olan eser Rahim

Müslüman Ali tarafından Rusça bir önsöz ile 1977 yılında Moskova’da yayımlanmıştır.73

Risâle-i Hâtimiyye (Kısas u Âsâr-i Hâtim-i Tâi): Müellifin 891/1486

tarihinde Hüseyin Baykara adına kaleme aldığı bu eser, cömertliğin timsali olarak efsanevı̂ bir kişilik kazanan Hâtim et-Tâi ile ilgili hikâyeleri içermektedir. Schefer (Paris 1883) ve M. R. Celâlı̂ (Tahran 1320) tarafından yayımlanan eser, Dâstân-ı

Hâtim-i Tâı̂ (Hâtim-i Tâı̂ Hikâyesi) adıyla Türkçe’ye çevrilerek birçok defa basılmıştır.

Eserin Kuzey Türkçesi’ndeki bir nüshası Kazan’da 1876 yılında meşedilmiştir. Eser Hint, Urdu, Felemenk ve Malay dillerine de çevrilmiştir.74

69 _{Karaismailoğlu, “Hüseyin Vâiz-i Kâşifı̂”, DİA, c. 19, s.17.} 70 _{a.g.e., s.17.}

71 _{a.g.e., s.17.} 72 _{a.g.e., s.17.} 73 _{a.g.e., s.17.} 74 _{a.g.e., s.17.}

29

Letâyifü’t-Tavâ’if: Fıkralardan meydana gelen bu eser 1957 yılında

Tahran’da basılmıştır.

Lübb-i Libâb-i Mâ’nevı̂: Kâşifı̂’nin Mevlâna Celâleddin-i Rûmı̂’nin

Mesnevı̂ ’sinden yaptığı seçmeleri ihtiva eden bir eserdir. Eser Sâid-i Nefı̂sı̂ tarafından

Tahran’da 1319/1940 tarihinde neşredilmiştir.75

Risâletü’l-‘Âliyye fi’l-Ehâdisi’n-Nebeviyye: Kırk hadis konusunda 875/1470

yılında Farsça kaleme alınmış bir şerh olup Şemseddı̂n-i Ebü’l-Meâlı̂ Ali el-Muhtâr en-Nessâbe en-Nakib’e ithaf edilmiştir. Eser Abdurrahman Hibrı̂ ve Taşköprizâde Kemâleddin Mehmed Efendi tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.76

Sâhife-i Şâhı̂: Müellifin Arapça ve Farsça mektuplarını ihtiva eden bu

risâlenin 1844’te Leknev ve 1848’de Cawpore’de taş basması yapılmıştır.77