Erteleme Yöntemi (Deferral Method)

Erteleme yöntemi, mali kar ile ticari kar arasındaki geçici farklılıkların belirlenmesini ve bu iki tutarın; diğer bir deyişle, mali kâr üzerinden cari dönemde ödenmesi gereken asıl kurumlar vergisi tutarlarının ve cari yılda uygulanan vergisel oranlar kullanılarak ilgili dönemde elde edilen ticari kâr üzerinden hesaplanması gereken vergilerin arasındaki farkların hesaplanmasını öngörmektedir. Birinci tutar, ilgili dönem için tahakkuk eden ve ödenmesi gereken kurumlar vergisi borcunu; ikinci tutar ise, kurumlar vergisi giderini temsil etmektedir. Kurumlar vergisi yükümlülüğü ile kurumlar vergisi gideri arasındaki fark, ertelenen vergi hesabına kaydedilir ve söz konusu tutarın borç ya da alacak bakiyesi vermesine bağlı olarak, ertelenen vergi alacağı ya da vergi borcu olarak muhasebeleştirilir. Kullanılan kurumlar vergisi oranları, geçici farkların ortaya çıktığı dönemde geçerli sayılan vergi oranlarıdır. Erteleme yöntemi, kurumlar vergisi giderinin, gelirin

30

http://www.referansbd.com.tr/public/files/Ertelenen%20Vergi%20Makale.pdf, Erişim Tarihi: 10.05.2013.

muhasebeleştirildiği dönemle ilişkilendirilmesini sağlayacak biçimde hesaplanacağı esasına dayanmaktadır.31

Bu yöntem daha çok kar-zarar hesaplarının sonuçlarına yani gelir tablosu hususuna önem vermekte ve bu yüzden de gelir tablosu odaklı yöntem olarak da adlandırılmaktadır.

Bu yöntemde cari dönem zamanlama farklarının vergi etkileri, ortadan alacakları gelecek dönemlere ertelenmekte ve bu dönemlerde dikkate alınmaktadır. “Bilânçoda gösterilen “Peşin Ödenmiş Vergi Gideri” veya “Ertelenmiş Vergi Borcu” bakiyelerinin ileride elde edecekleri para tahsiline ilişkin veya para ödemesine ilişkin hakları ve para ödemesine ilişin borçları (beklenen fiili ödeme veya tahsilât tutarları) belirttikleri kabul edilmediğinden bunlar yeni konulan vergileri ya da vergi oranlarındaki değişmeleri yansıtmak üzere ayarlamalara tabi tutulmamaktadırlar32.”

Erteleme Yöntemi ile ilgili Örnek Çalışma:

İşletmemiz 2013 yılında 80.000 TL’lik makine satın almıştır. Bu makinenin faydalı ekonomik ömrü 5 yıl olduğunu ve bu ömür dikkate alınarak amortismanın hesaplanacağını kabul edelim. Vergi matrahı için kullanılacak olan ekonomik ömür ise, 4 yıl olarak belirlenmiştir. Eşit paylı amortisman kullanılacaktır. İlk 4 yıl için vergi oranının % 30, 5. yılda ise % 40 olması beklenmektedir. Amortisman düşülmeden önceki kâr tutarını 5 yıl boyunca her sene 20.000 TL düşünüyoruz.

31

Smith, Jay M., Skousen,K. Fred: Intermediate Accounting, Comprehensive Volume, Eleventh Edition, Annotated Instructor’s Edition, Cincinnati Ohio, 1992.

32

Mehmet Özbirecikli, “Ertelenmiş Vergi Kavramı ve Bilânço Üzerine Etkileri”, C:1, Sayı:2, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 1999, s.114.

Birinci Yıl

 İşletmenin muhasebe standartlarına uygun olarak tespit ettiği vergi tutarı (Amortisman 5 Yıllık);

Amortisman Öncesi Kâr – Yıllık Amortisman = Vergi Öncesi Kâr 20.000 – (80.000 x 0.20) = 4.000 TL

Vergi Öncesi Kâr x Vergi Oranı = Vergi Gideri 4.000 x 0.30 = 1.200 TL

 İşletmenin vergi ödemesi için hesapladığı vergi matrahı (Amortisman 4 yıllık);

Amortisman Öncesi Kâr – Yıllık Amortisman = Vergi Öncesi Kâr 20.000 – (80.000 x 0.25) = 0 TL

Dolayısıyla hesaplanacak vergi matrahı yoktur.

4.000 TL’lik kâr üzerinden hesaplanan 1.200 TL’lik vergi giderinin tamamı ertelenmiş vergi olmuştur. Gelecek 4–5 yıl içinde kalkmasını beklediğimiz bu tutar, Ertelenmiş Vergi Borcu Hesabına borç kaydedilecektir. Dönem Net Kâr/Zararı Hesabına da bu Ertelenmiş Vergi Borcu düşüldükten sonra kalan 2.800 TL’lik tutar eklenecektir.

İkinci Yıl

 Birinci yılda yapılan hesaplamaların aynısı yapılacaktır. Bunun sonucunda, Ertelenmiş Vergi Borcu Hesabına 1.200 TL daha 85 eklenecek ve toplamda 2.400 TL olacaktır. Bunun yanı sıra Dönem Net Kâr / Zararı Hesabına 2.800 daha eklenecek ve toplamda 5.600 TL olacaktır.

Üçüncü Yıl

 Yukarıda yapılan hesaplamaların aynısı yapılacaktır. Bunun sonucunda Ertelenmiş Vergi Borcu Hesabına 1.200 TL daha eklenecek ve toplamda 3.600 TL olacaktır. Bunun yanı sıra Dönem Net Kâr / Zararı Hesabına 2.800 daha eklenecek ve toplamda 8.400 TL olacaktır.

Dördüncü Yıl

 Yukarıda yapılan hesaplamaların aynısı yapılacaktır. Bunun sonucunda Ertelenmiş Vergi Borcu Hesabına 1.200 TL daha eklenecek ve toplamda 4.800 TL olacaktır. Bunun yanı sıra Dönem Net Kâr/Zararı Hesabına 2.800 daha eklenecek ve toplamda 11.200 TL olacaktır. Bu yılsonunda işletme vergi hesaplaması esnasında amortisman hakkını kullanmış ve makinenin tamamını itfa etmiştir.

Beşinci Yıl

 İşletmenin muhasebe standartlarına uygun olarak tespit ettiği vergi tutarı (Amortisman 5 Yıllık);

Amortisman Öncesi Kâr – Yıllık Amortisman = Vergi Öncesi Kâr 20.000 – (80.000 x 0.20) = 4.000 TL

Vergi Öncesi Kâr x Vergi Oranı = Vergi Gideri

4.000 x 0.30 = 1.200 TL (Eski Vergi Oranı Dikkate Alınarak Hesaplanır)

Bunun sonucunda Ertelenmiş Vergi Borcu Hesabına 1.200 TL daha eklenecek ve toplamda 6.000 TL olacaktır.

 Vergi Matrahı açısında ise, tamamını kullandığı için bu yılki vergi matrahı 20.000 TL olacaktır.

Yeni vergi oranı da 0.40 ise, ödenecek vergi; 20.000 x 0.40 = 8.000 TL olacaktır. Öncelikle bunun 6.000 TL’si birikmiş olan Ertelenmiş Vergi Hesabından karşılanacaktır. Bu durumda bu yıl Vergi Gideri olarak 2.000 TL olacak, Ertelenmiş Vergi Hesabında birikmiş olan 6.000 TL de itfa edilecektir. Vergi Öncesi Kârı 4.000 TL olarak bulmuştuk. Vergi Gideri olarak 2.000 TL bulununca, Vergi Sonrası Kâr 2.000 TL olacaktır. Ama eğer Erteleme Yöntemini kullanmamış olsaydık, 2.000 TL kâr değil, 2.000 TL zarar olacaktı.

5 yılın tümüne bakacak olursak, toplam 100.000 TL kâr edilmiş, bunun 80.000 TL’si amortismanlara ayrılmış. Kalan 20.000 TL’nin 8.000 TL’si vergi olarak ödenmiştir. Geriye 12.000 TL’lik Vergi Sonrası Kâr kalmıştır. Yöntemde dikkat etmemiz gereken husus, ödenecek verginin eski oran üzerinden cari kârın vergisine denk gelen kısmının önce ertelenmiş vergi hesabından karşılandığıdır33.

“Erteleme yöntemi gelir tablosunu temel alır, bundaki asıl neden ise eşleştirme ilkesine göre belirlenen dönem kârı ve dönem gideri arasında ilişki olmasıdır. Sonuç olarak belirlenen vergi gideri ertelenmiş vergi gideri kadar düzeltilmektedir. Erteleme yöntemine göre ayarlama yapmasındaki esas, dönemin vergi oranı ile ertelenmiş vergi tutarının hesaplanılması olmaktadır.34”

Erteleme yöntemi bazı noktalarda muhasebenin temel ilkelerine ter düşmektedir. Örneğin ; yöntem uygulanması esnasında meydana gelen vergi oran değişikliklerinden doğan farkların tahakkuku aşamasıdır. Bunun önüne geçebilmek için ise yükümlülük yöntemi tercih edilebilmektedir.

33

Bedri, a.g.e., s.84-86. 34