Şüpheli Ticari Alacaklar Bakımından Ertelenmiş Vergi Varlığı

VUK 323. maddesine göre ; Bazı hallerde bir alacağın, alacaklı yönünden tahsil kabiliyeti şüpheli durumda olabilir.

Alacağın değersiz hale gelip gelmediğini kestirmek mümkün olamaz. Bu durumlarda alacağın şüpheli olduğu kabul edilmektedir. Aşağıda sayılan alacaklar şüpheli alacak hale girmiş sayılır.

a) Dava ve İcra Safhasında Bulunan Alacaklar

b) Yapılan Protestoya Veya Yazı İle Birden Fazla İstenilmesine Rağmen Borçlu Tarafından Ödenmemiş Bulunan Dava Ve İcra Takibine Değmeyecek Derecede Küçük Alacaklar

Kanunda belirtilen bu şartlar yerine gelmediği sürece ayrılan şüpheli ticari alacak karşılıkları vergi mevzuatı açısından kabul edilmemekte ve kanunen kabul edilmeyen gider statüsünde yer aldığı anlaşılmaktadır.

Muhasebenin dönemsellik ve ihtiyatlılık ilkeleri doğrultusunda, bir alacağa karşılık ayrılması için dava ve icra aşamasına gelinmesi beklenmeyebilinmektedir. Muhasebenin ihtiyatlılık ilkesi doğrultusunda, şüpheli hale gelen alacaklar için karşılık ayrılması mümkün olabilmektedir. Muhasebe kuralları gereğince karşılık ayrılan alacak, mahkeme yada icra safhasına gelmediği için vergi mevzuatı açısından gider olarak kabul edilmemektedir. Bu durumda, envanter gününde, muhasebe değeri ile vergi değeri arasında indirilebilir bir geçici bir fark oluşmaktadır. Örneğin, vadesinde ödenmeyen 500 TL’lik alacak için 500 TL’lik karşılık ayrıldığını

varsayacak olursak (bu alacak içinde karşı tarafa ihtar çekilmediği düşünülürse) böyle bir durumda, ayrılan karşılığın muhasebe değeri 500 TL’lik iken vergi değeri sıfırdır. Bu iki değer arasında oluşan 500 TL’lik fark da indirilebilir geçici fark olmuş olacaktır60.

Yukarıda verilen örnekte işletmenin mevcut alacağının şüpheli duruma düştüğü anlaşılmış ve alacak dava aşamasına gelmeden veya dava aşamasının belirli dönemleri kapsamasından ötürü vergisel açıdan kabul edilmese de muhasebe kuralları açısından karşılık ayrılmış olmaktadır. Fakat ayrılan karşılık dava aşamasına geçtiğinde yani alacak için ihtar ya da icra yoluna gidildiğinde yukarda bahsi geçen indirilebilir fark ortadan kalkmış olacaktır.

Örnek 61 : X işletmesi 31.12.2012 tarihi itibariyle, 2012 yılı içerisinde bulunan alacaklarını kontrol etmiş ve vadesi geçtiği halde tahsili yapılmamış bir alacak ile vadesine 3 ay kalmasına rağmen ekonomik kriz nedeniyle ödenme ihtimali oldukça düşük olan bir alacağının bulunduğu belirlenmiştir. (K.V Oranı % 30 kabul edilmiştir.)

Alacaklardan, vadesi geçmiş olan alacağın A şirketinden 30 000.00 TL olduğu diğer alacak olan ödenme ihtimali düşük alacağın ise B şirketinden 60 000.00 TL olduğu belirlenmiştir.

Bu iki alacaktan ilki için dava aşamasında olduğu, ikincisi için ise bir dava veya icra takibi bulunmadığı fakat tahsil kabiliyetinin çok düşük olduğu görülmüştür. Bu nedenle de X işletmesi bu iki alacak için de muhasebenin ihtiyatlılık ve dönemsellik ilkeleri gereği karşılık ayırıp gider yazmaya karar vermiştir.

60

Dinç, a.g.m., s.34. 61

Muhasebe standartlarına göre iki alacak için toplam 90 000.00 TL şüpheli alacak için karşılık ayrılıp gider yazılacak ve mali tablolarda raporlanacaktır. Vergi mevzuatı açısından bakılacak olursa, V.U.K 323.maddeye göre yalnızca dava aşamasında olan, A şirketinden olan alacak için karşılık ayrılıp gider yazılabilinmektedir. Bu durumda ortaya çıkan geçici farklar ile ertelenmiş vergi etkisi aşağıda gösterilmiştir.

Şirketler Muhasebeye Göre Şüpheli Alacak (a) Vergi Mevzuatına Göre Şüpheli Alacak (b) İndirilebilir Geçici Fark c = a – b

Ertelenmiş Vergi Varlığı Etkisi

d= c * 0.30

A Şirketi 30 000.00 30 000.00 - -

B Şirketi 60 000.00 - 60 000.00 60 000.00 * 0.30= 18 000.00

TOPLAM 90 000.00 30 000.00 60 000.00 60 000.00 * 0.30= 18 000.00

Yukarıdaki tabloya göre yapılan hesaplamalar sonucunda muhasebe kârı, vergiye tabi kârdan düşük çıkacaktır. İki rakam arasındaki 60 000.00 TL’lik fark ise indirilebilir geçici fark olmaktadır. Bu tutar üzerinden ortaya çıkan ve diğer anlamda peşin ödenmiş vergi ya da geri kazanılacak bir varlık niteliğindeki 18 000.00 TL ise ertelenmiş vergi varlığı olacaktır.

Şirketin 2012 yılında hesaplanmış olan muhasebe kârının 300 000.00 TL olduğunu ve şüpheli alacak dışındaki diğer her şeyin sabit olduğunu varsayacak olursak kanunen kabul edilmeyen giderlerin eklenerek vergi matrahına ulaşmamız gerekecektir.

Örneğimizde sadece kanunen kabul edilmeyen gider unsuru olan 60 000.00 TL’lik şüpheli alacak karşılığı bulunmaktadır. Bu tutarın muhasebe kârına ilave edilmesi gerekmektedir.

Vergiye tabi kâr = 300 000.00 TL + 60 000.00 TL = 360 000.00 TL olacaktır.

Yukarıdaki bilgilere göre ertelenmiş vergi etkisi ve dönem vergisi arasındaki ilişki aşağıdaki gibi olacaktır.

Muhasebe Kârı (a) Vergi Gideri (b) Vergiye Tabi Kâr (c) Dönem Vergisi (d) İndirilebilir Geçici Fark (e) Ertelenmiş Vergi Varlığı (f) Tutar 300 000.00 90 000.00 360 000.00 108 000.00 60 000.00 18 000.00 Not b=a*0.3 d=c*0.3

Yukarıdaki tablodan da anlaşıldığı üzere bu dönem devlete ödenmesi gereken vergi; yani, “dönem vergisi” 108 000.00 Tl’dir. 12 numaralı standartta belirttiği üzere vergi giderinin, dönem vergisi ve ertelenmiş vergi tutarının toplamı olması bakımından, 18 000.00 TL fazladan yapılan bir ödeme olacaktır. Yukarıda hesaplanan verileri gelir tablosu ve finansal durum tablosunda (bilanço) karşılaştırmalı olarak gösterecek olursak ertelenmiş vergi etkisi çok daha iyi anlaşılmış olacaktır.

X İşletmesinin 2012 Yılı Gelir Tablosu ( Vergi Mevzuatına Göre )

X İşletmesinin 2012 Yılı Gelir Tablosu Muhasebe Standartlarına Göre Toplam Gelir 500 000.00 Toplam Gider (200 000.00) Giderler 110 000.00 Şüp. Al. Gid. 90 000.00 Vergi Öncesi Kâr 300 000.00 Vergi (%30) (108 000.00) Net Kâr 192 000.00 Toplam Gelir 500 000.00 Toplam Gider (200 000.00) Giderler 110 000.00 Şüp. Al. Gid. 90 000.00 Vergi Öncesi Kâr 300 000.00 Vergi Gideri (%30) (90 000.00) Dönem Vergisi (108 000.00) Ert.Vergi Varlığı (+) 18 000.00 Gelir Etkisi Net Kâr 210 000.00

Gelir tablosu incelendiğinde işletmenin vergi öncesi kâr tutarına kadar her şeyin aynı olduğu farklılığın dönemler arası vergi dağıtımı yapılması sonucu vergi gideri ve net kâr için gerçekleştiği görülmektedir.

X İşletmesi 2012 Tarihli Finansal Durum Tablosu ( Vergi Mevzuatına Göre ) DÖNEN VARLIKLAR Kasa 50 000.00 Ticari Alacaklar 150 000.00 Şüpheli Alacaklar 90 000.00 Şüp. Alck. Karşılığı (90 000.00) Stoklar 170 000.00

Dönen Varlık Toplamı 370 000.00 DURAN VARLIKLAR

Duran Varlık Toplamı 230 000.00

VARLIK TOPLAMI 600 000.00

KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR Ödenecek Vergi Ve Yasal

Yükümlülükler 90 000.00 KVYK Toplamı 90 000.00 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR UVYK Toplamı 118 000.00 ÖZ KAYNAKLAR Öz Sermaye 200 000.00 Dönem Kârı 192 000.00 Öz Kaynaklar Toplamı 392 000.00 KAYNAKLAR TOPLAMI 600 000.00

X İşletmesi 2012 Tarihli Finansal Durum Tablosu62 ( Muhasebe Standartlarına Göre )

DÖNEN VARLIKLAR Kasa 50 000.00 Ticari Alacaklar 150 000.00 Şüpheli Alacaklar 90 000.00 Şüp. Alck. Karşılığı (90 000.00) Stoklar 170 000.00

Dönen Varlık Toplamı 370 000.00

DURAN VARLIKLAR

Ertelenmiş Vergi Varlığı 18 000.00 Diğer Duran Varlıklar 230 000.00

Duran Varlık Toplamı 248 000.00 VARLIK TOPLAMI 618 000.00

KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR Ödenecek Vergi Ve Yasal

Yükümlülükler 90 000.00

KVYK Toplamı 90 000.00

UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR UVYK Toplamı 118 000.00 ÖZ KAYNAKLAR Öz Sermaye 200 000.00 Dönem Kârı 210 000.00 Öz Kaynaklar Toplamı 410 000.00 KAYNAKLAR TOPLAMI 618 000.00 62

Kullanılacak finansal tabloların, Kamu Gözetimi Kurumunun en son tarihli yayınlamış olduğu finansal raporlama örneklerine göre yapılması gerekmektedir.

Karşılaştırmalı bilançolardan da görüleceği gibi vergi mevzuatına göre hazırlanan ilk bilançoda aktif toplamı 600 000.00 TL iken muhasebe standartlarına göre hazırlanmış ikinci bilançoda toplam ertelenmiş vergi etkisi de dikkate alındığı için 618 000.00 TL’ ye çıkmış bulunmaktadır. Pasif toplamı da muhasebe standartlarına göre hazırlanan gelir tablosundan aktarılan net kâr rakamından dolayı ikinci bilançoda aynı oranda artış yaşanmıştır.

Mali tablolar arasındaki bu farklılık gelecek dönemlerde ortadan kalkabilir. Bunun için her şey sabit kabul edilecek olursa ve B şirketinden olan şüpheli alacak için dava süreci başlatılırsa ertelenmiş vergi etkisi ortadan kalkacak ve vergi mevzuatı ile muhasebe standartları arasında uygulamada bir faklılık kalmayacaktır.

3.9.8. Stok Değer Düşüklüğü Bakımından Ertelenmiş Vergi