Ercüment Behzat Lav, sanat hayatına adım attığında Cumhuriyet ilan edilmiĢ ve buna bağlı olarak çeĢitli edebî topluluklar sanatsal faaliyetlerini sürdürmekteydi. Ġlk Ģiirlerini 1926‟da yayımladığında Türkiye‟de biçim, içerik ve Ģiirin iĢlevi üzerinde değiĢik tartıĢmalar yapılıyordu. Bu tartıĢmaların ortasında Ercüment Behzat‟ın Ģiirleri döneminin çizgisi dıĢındaydı. Onun Ģiirleri, kimi zaman sert eleĢtirilere maruz kaldı kimi zaman beğenildi ve takdir edildi. EleĢtirilere karĢı röportajlarında, çeĢitli yazılarında ve en önemlisi Kaos kitabının önyazısı ile cevap vermeye çalıĢan Ercüment Behzat, eleĢtirilere verdiği cevaplarla bir bakıma Türk Ģiirine bakıĢını da sergilemiĢtir. Onun Türk edebiyatından çok batıya yöneliĢinde ve kaynaklarını batıda bulmasındaki yönelimi, Ģiirini oluĢturacağı düzlemin Türk Ģiirinde olmayıĢındandır. Onun dün ve bugünkü edebiyat hakkındaki görüĢleri sorulduğunda Ģöyle cevap verir:
Türk Ģiiri 1920 den sonra bir arama devresine girdi. Bu devre içinde muhtelif fikir tabakalarına mensup okuyucu kalabalığını arkasından çekip sürükliyen bir edebiyatçı topluluğu göze çarpmaz. 920 den 930‟a kadar devam eden araĢtırmalar, (Romantik sayıklamalar)dır. Zaman zaman ileri geri bazı atlamalar yapmıĢ, fakat yerinde saymayı, aczine uygun bulmuĢtur.
Tanzimattan evvelki ve sonraki edebiyat: Sınıf kavgalarından habersiz, saray meddahı, bozuk düzen bir Aristokrasile o zamanlar yeni teazzuva baĢlıyan yerli burjuvazi arasında seksüel manâda –sinir dellâllığı yapan parazit bir zümrenin elindeydi.
Bugünkü edebiyatsa; sınıfsızlık iddiasına rağmen, tamamen sınıfî, beyni çürüten, erkek iradesini afyonlıyan kötü bir mistisizm içinde bucalamakta ve
155
mistik faĢizme kur yapmakta… Dünyanın baĢ döndürücü gidiĢinden habersiz, dünya mikyasına göre sıfır kıymette bir kıpırdanma!..385
Onun sanattaki amacı, yukarıda söylediği fikirlerin tersini yapmaktı. Kendi zamanına kadar yazılan serbest vezinli Ģiirleri Edebiyat-ı Cedide Ģiirlerine benzeten Ercüment Behzat, bunları yalnızca Ģekil anlamında bir serbest nazım olarak değerlendirir ancak düĢünceyi kıramadıklarından söz eder. Kaos önyazısında “Gerçekte bugün mısraları kıran, ama düşünceyi, anlamı kırmadan, sekiz on mısrada bir tamamlayanlar, Edebiyatı Cedidecilerden birkaçının da bir zamanlar serbest nazımla yazmış”386 olduğunu hatırlatır. Çünkü ona göre kimi Ģairler için hece ve aruz içinden çıkılmaz, karma karıĢık bir yol olsa da dıĢından kolay taklit edilir gibi görünen bu yola baĢvurdular. Bir özenti salgını olarak değerlendirdiği yola ve dergilerin geliĢigüzel dizilmiĢ kırık mısralı manzumeciklerle dolu olduğunu gören gelenekçilere dolayısıyla haklı bir tiksinti geldiğini düĢünür. Özden çok kabuğa bakarak yargıya varanlar için bütün yapılanların aynı göründüğünü ve bu nedenle eleĢtirmenlerce sakat bir bölümleme yapıldığını söyler. Bu sakat bölümlemede Ģiirlerin topunu eleĢtirmenler biçimlerindeki benzeyiĢe aldanarak „serbest vezin- nazım‟ çerçevesi içinde gösterdiklerini dile getirir.
1920 sonrasında Türk Ģiirinin bir arama devresine girdiğini ancak yine de bir edebi topluluğun oluĢmadığını söylemekle heceyle Ģiir yazan toplulukları bir bakıma topluluk olarak görmediğini anlatmaktadır. Hececiler için Ģöyle bir yorumda bulunur:
Hececiler, bir varlık değildir. Edebiyat tarihi hececilerden çok evvel, tamamen orijinal asırların sırtında dipdiri duran san‟atkârlar kaydediyor. Yunus Emre, Karacaoğlan, ilâh… gibi. Hececilerin mürahık hayranları çoktur. Fazla ĢımartılmıĢlardır. Sosyal kültürleri olmadığı için yazılarında fikir Konstrüksion‟u zayıftır. Ġsmail Habip, Ali Canip, antolojilerinde onlara hatırı sayılır sayfalar tahsis etmek hatasına yahut zaafına düĢmüĢlerdir. Hececilerin eserleri; (zamansız kıymet) seviyesini tutamamıĢtır.
Edebiyat hocalarının klâsik ve kliĢe fikirlerinin baskısı altında yetiĢen gençliğin edebî zevki ve anlayıĢı; dar bir zaviyeye saplanıp kalıyor ve zavallı
385Eser Demirkan, a.g.e.,s. 302. 386
156
körpe dimağlara hececilerin buruk ve yavan mısraları Türk Ģiirinin balıdır diye tattırılıyor.387
Ercüment Behzat‟ın hece Ģiirine karĢı tavrı kendi deyimiyle onların dilde yarattıkları baĢıboĢluktan kaynaklanmaktadır. Döneminin Ģiir ortamı, özellikle genç kuĢak Ģairleri üzerine Ģöyle der:
Dilde yarattıkları baĢıboĢluğun karĢısındayım. Bu baĢıboĢluğun sonucunda satırlarında –dize demiyorum dikkat ederseniz- anlamsızlık var. Ġçeriklerinde mantık ve akıl dıĢı bir tutumla bir takım kelimeler bozarak dize kuracaklarını sanıyorlar. ġiirde yalnızca hece birimine yaslanma gibi bir yanılgılarını da saptadım. Bu biçimsel tavırlarının dıĢında Ģiirin düĢmanı olan abartmalı gözlemlere pek meraklılar. Yapısal bütünlüğü hecelerde bozuyorlar. Böylesine bir Ģiirle yaratılan Ģiir ortamı da yapay oluyor. YanlıĢ anlaĢılmasın mantık ve akıl dıĢını bilinen, gündelik kullanılan anlamda kastetmiyorum. Aslında sanatın daha dar bir yorumuyla Ģiirin mantığına aykırı düĢüyorlar.
Ne düzyazı ne de matematiksel kurgu imgelemde hiçbir çağrıĢım yapmıyor, o zaman da ortaya tam bir anlam kargaĢası çıkıyor. Satırları –gene dize demiyorum- alt alta sıralamak bir Ģiir potasının oluĢması için yetmiyor.
Bugün bizim Ģiir ortamımızda gösterilen çabalar yirminci yüzyıl Fransasında yapılanları anımsatıyor. ġiiri, bir takım, kaba gerçekçilikten kurtarmaya çalıĢırken bir takımı da soyutun yozlaĢmasını önlemeye çalıĢıyorlar.
Genç kuĢak Ģairleri, bu ortamda birtakım ilkeleri dikkatle saptarlarsa kendileri için özgün bir Ģiir yolu bulabilirler.388
ġiirde hece birimine yaslanarak, bir takım kelimeleri bozarak satırları al alta sıralamanın bir Ģiir pota3sının oluĢmasına yetmediğini düĢünen Ercüment Behzat, bu biçimsel tavırlarının yanında Ģiirin düĢmanı olarak saydığı abartmalı gözlemlere olan meraklarının hem yapısal bütünlüğü bozduğunu hem de böylesine bir Ģiirle yaratılan
387
Eser Demirkan, a.g.e.,s. 302.
388
157
ortamın yapay olacağını düĢünmektedir. Onun özellikle satırlara “dize demiyorum” vurgusu dize‟nin gerçek manada Ģiir terminolojisinde kullanılan bir sözcük olması; satırın ise daha çok Ģiirden ayrı olarak bir sayfa üzerinde yan yana gelen kelimeler ve alt alta sıralanmıĢ her bir dize gibi anlama sahip olmasıdır. Ercüment Behzat‟ın satır389
ve dize390 kıyasında gerçek Ģiirin mısralarına dize yakıĢtırmasında satır‟a küçümseyici bir anlam yüklediği düĢünülebilir. Bu bakımdan onun için Ģiir, eğer hakiki manada bir Ģiir ise mısraları “dize”dir; yalnızca yan yana gelmiĢ kelimelerden oluĢmuĢ, alt alta sıralanmıĢ ve bu her bir dize topluluğu Ģiir değeri de taĢımıyorsa “satır”dır. Onun hececilere olan bakıĢında satır sözcüğü bu açıdan birçok ipucu vermektedir. Onun izlediği dergi, okuduğu kitaplardaki Ģiirleri beğenip beğenmediği sorulunca yukarıdaki açıklamalarına dayanarak “Bu dediğim aksaklıklar ve yanılgılar beni rahatsız ediyor.”391
cevabı genç kuĢak Ģairlerinin Ģiir ortamında ilkesiz ve özgün olmayan bir yolda oldukları kanısında olduğunu göstermektedir.
Ercüment Behzat, en çok 1940 kuĢağına eleĢtirilerini yöneltir. 1940 KuĢağı olarak nitelendirilen Ģairler toplumcu gerçekçi anlayıĢın temsilcisi Ģairlerdir. 1940‟lı yıllarda ürün verdikleri ve belirginleĢtikleri için bu adla adlandırılmaktadırlar. Bir bakıma kuĢak, Nâzım Hikmet‟in Ģiir anlayıĢını sürdüren bir kuĢaktır. Hasan Ġzzettin Dinamo, Rıfat Ilgaz, Niyazi Akıncıoğlu, Cahit Irgat, Fethi Giray, Suat TaĢer, Enver Gökçe, Ömer Faruk Toprak, Mehmet Kemal, Arif Damar, Ahmed Arif, ġükran Kurdakul, A. Kadir bu kuĢağın öne çıkan Ģairleridir. Kaynağını Nâzım Hikmet Ģiirinden alan kuĢağın toplumsalcı görüĢlerinin oluĢmasında 1930 ve 1940‟larda oluĢan toplumsalcı siyasal hareketler etkili olmuĢtur. KuĢağın Ģiirlerinde toplumsal/siyasal izlekler ağır basar ve Ģiirsel gücünü anlık ve çarpıcı durumların yalın bir dille anlatılmasından alan bir Ģiir anlayıĢı izledi. Bireyin hâllerini yalnızca
389Satır: Bir sayfa üzerinde yan yana gelen kelimelerden oluĢan ve alt alta sıralanmıĢ her bir dizi. (http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=SATIR Çevrimiçi: 09.03.2017). 390Dize: 1. ġiirin satırlarından her biri, mısra. (Güncel Türkçe Sözlük) 2. Belli bir Ģekle göre nazımlı olan ve bir koĢukta en küçük birliği meydana getiren söz dizisi. (BSTS/ Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü 1948).
(http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=92801 Çevrimiçi: 09.03.2017)
158
toplumsal/siyasal iliĢki çerçevesi içinde vermeyi yeğlediler. Bununla beraber bireyin ruh ve duygu dünyasını yansıtmaktan da geri durmadılar.392
1940 kuĢağı Ģairlerinin kendi aralarında kadrolaĢtığından söz eden Ercüment Behzat, onların yapmaya çalıĢtığı Ģeyin aslında kendisi tarafından daha önce gerçekleĢtirilmesine karĢın bu kuĢağın kendini öncü göstermesinden yakınmaktadır:
1940 kuĢağı diye ortaya atılan sav, Ataç‟ın saplantı ve varsayımından öteye geçmez. Ve 1940 kuĢağı diye aralarında kadrolaĢıp birbirinden güç alma eğiliminde olan sanatçılar, yeni Ģiir geleneğinin 1925‟lerden bu yana benim baĢlattığım akımı aydın kamuoyunda perdelemekle kendi kiĢiliklerinde toplumsal Türk Ģirinin öncüleri gibi göstermek istemekteler.393
1940 kuĢağının aralarında kadrolaĢarak kendisinin 1925‟lerde baĢlattığı akımı tekrarlayarak kendilerini öncü göstermelerinden duyduğu rahatsızlığın altında onun Türk Ģiirinde hakkı olan konuma yerleĢtirilmemesi yatar. Kendini onlardan ayrı tuttuğu gibi Ģiirini de iliĢkilendirmez. ġiirinin geçirdiği evreleri değerlendirirken Ģöyle der:
ġiirimin geçirdiği evreler, benim ilk kitabımın içeriğinde yansır. 1940 kuĢağı, hececilerin etkisinde ve heceyle, hece akımından geçerek baĢladı. Onlar Ģiirin içeriğinde kendilerinden önceki hececilerin etkisini taĢırlar. Bunun yanı sıra toplumcu Ģairler diye kendi kendini kadrolandıranlar da yeni Türk Ģiirine heceyle baĢladılar. Benim S.O.S.‟te yer alan Ģiirlerim ki 1931‟den önce dergilerde çıkmıĢtır. Bunların hiç birinde hecenin ne etkisi, ne esintisi, ne de içlem bakımından benzerlik yoktur.394
O, Ģiirini matematiksel bir yöntemle içerik ve teknik bakımdan dinamizmin gerektirdiği bir anlatımla kurduğundan 1940 kuĢağı diye adlandırılanların yargılarını tümden yanlıĢ ve gerçek dıĢı bulur. 1925‟te baĢlatmıĢ olduğu akımla birlikte soyutsal bir kurguyla içeriği materyalist olan Ģiirinin onların Ģiiriyle hiçbir ilintisi ve ilgisi
392Eray Canberk, “1940 KuĢağı ġiiri ve Günümüz ġiirine Etkileri”, Hece,Türk ġiiri Özel Sayısı, sayı
53/54/55, 2. baskı, Ankara, 2010, s. 128-131.
393Hikmet Altınkaynak, a.g.e., s. 54-55.
159
olmadığını söyler. Ancak akımın gerçek sahiplerinin anılmamasından rahatsızlık duyar ve Ģöyle der:
40 kuĢağı hececilerin sosyal içerik olmadan bir köy diyalekti ile ve kaba gerçekçilikle toplumsal sorunları söylemek istemelerinden doğmuĢ bir Ģiirdir. Aslında Nazım‟ın gerçekçiliğin kaba taklidinden baĢka bir Ģey değildir. Bizde ne yazık ki akımların gerçek sahipleri anılmıyor, değerlendirilmiyor. Onların taklitçileri meydanı boĢ bulup alıyorlar. Birinci Yeni olayında da bu böyleydi, 1940 kuĢağında da.395
Yaptığı yeniliği yalnızca biçimsel bir yenilik olarak değil, içeriğin gerekli kıldığı daha doğrusu zorunlu kıldığı bir biçim değiĢmesi olarak değerlendirir. S.O.S.‟ten Üç Anadolu‟ya, tiyatro metni Altın Gazap‟a kadar bütün Ģiirlerinde kentsoylu düzenin kıyasıya bir eleĢtirisinin görüldüğü düĢünüldüğünde kendi değerlendirmesiyle “Bu eleştiriyi biz başlattık, öncüsü biziz, sonradan gelen 1940 kuşağı bunun kaba bir taklitçisi olarak nitelendirilebilir ancak.”396
Doğru bir değerlendirilmeyle kimlerin Türk Ģiirinde neleri ne ölçüde yaptığının yerli yerine oturtulması gerektiğini düĢünen Ercüment Behzat, bu bakımdan onun Ģiirde bir Ģeyler yaptığı gibi Ģiirle bir Ģeyler yaptığının da yadsınmaması ve görmezden gelinmemesini istediği düĢünülebilir. Bu bakımdan değerlendirme için görüĢlerini Ģöyle dile getirir:
Özellikle Türk edebiyat tarihinde kimlerin ne yaptığının doğru bir biçimde yerine oturtulması, ondan sonra yenilik akımlarının Ģiirimize ne getirip ne götürdüğünün saptanması. ġiirimize yararlı olan akımların ille de bizden akımların olduğu gibi bağnaz bir gerçeği savunmanın anlamı yok. Batıdan, nereden olursa olsun gelen bir akımın da iyice yoğrulup belli bir dil, kurgu, içerik anlayıĢıyla iyi bir Ģiir doğuracağı kanısındayım.397
395
Eser Demirkan, a.g.e.,s. 330.
396
a.g.e.,s. 330.
160