İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 25'inci maddesinin l'inci bendine göre:
"Her şahsın gerek kendisi gerekse ailesi için yiyecek, giyim, mesken, tıbbi bakım, gerekli
sosyal hizmetler dahil olmak üzere, sağlığını ve refahını temin edecek uygun bir hayat
seviyesine ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, ihtiyarlık veya geçim imkanlarından iradesi dışında mahrum bırakacak diğer hallerde güvenliğe hakkı vardır".
Bireyin toplum hayatının insanlara sunduğu olanak ve hizmetlerden yararlanabilmesi ve kendi hizmetini sunabilmesi, yani toplum hayatına tam katılabilmesi, ancak bireyin söz konusu faaliyetlerin gerçekleştiği mekanlara erişebilmesi ile mümkündür. Mekana ulaşmakta ve kullanmakta kısıtlılık ve kayıp halleri nedeni ile özel gereksinmeleri olan engellilerin bu gereksinimlerini karşılamayan mekan, engellileri toplum hayatının dışına itmektedir. Bireyin, toplumsal faaliyetleri yerine getirmesine engel olmayan özrü, erişilebilirliği kısıtlı mekanlar nedeni ile bir engel haline gelmektedir. Dolayısıyla engellilerin toplum yaşantısına en az engelli olmayanlar ile eşit fırsatlarla katılabilmelerinin sağlanmasında mekansal düzenlemeler önemli yer tutmaktadır. Konutunda dahi yaşamakta zorlanan engelli bireyler, çeşitli fiziksel engeller nedeni ile erişebilirliği sağlanamadığı için eğitim, sağlık, çalışma hayatı ve diğer birçok hizmetten yoksun bırakılmakta, dolayısıyla da kendi ekonomik bağımsızlığını kazanamamakta ve toplumda tüketici konumunda kalmaktadırlar.
Yalnız sağlıklı insan ihtiyaçlarına göre ve engellilerin gereksinimlerini göz önüne almadan tasarlanmış fiziksel çevreler sağlıklı kentsel çevreler oluşturmamaktadır. Türkiye'de bu konudaki düzenlemeler çok sınırlıdır; rampalar, tuvaletler, kamu toplu taşımacılığında sağlanan birkaç rahatlatıcı önlem, bazı konut projeleri vb.
Engellilere Yönelik Fiziksel Çevrenin Düzenlenmesi Konusunda Karşılaşılan Sorunlar
1) Toplu taşımacılıkta engellilere yönelik düzenlemelerde bütüncül yaklaşımlar yerine bazı özel ve yetersiz çözümler getirilmektedir. Bozuk yüzeyli yollar, güvenlik tedbirleri alınmayan alt yapı çalışmaları, çok yüksek kaldırımlar, engellilerin kullanımına uygun olmayan telefon kulübe ve kabinleri, sesli ve görsel uyarıcılar olmadığı için engellilere hizmet edemeyen ulaşım sistem ve araçları, kent ulaşımı ve yaşamında yoğun olarak karşılaşılan engellerdir.
2) Bina giriş merdivenleri, dar koridor ve kapılar, tuvaletler, merdivenler, asansörler vb. engellilerin hareketlerini büyük ölçüde kısıtlamaktadır.
3) Sağlık ve eğitim yapıları, sosyal, kültürel ve ticari yapılar engellilerin kullanabileceği şekilde planlanmamıştır. Engelliler için ayrı okullar yapılması ise toplumsal ayrışmaya ve ayrımcılığa yol açan yanlış bir uygulamadır.
Engellilere Yönelik Fiziksel Çevrenin Düzenlenmesine İlişkin Çözüm Önerileri 1) Düzenlemelerin konut, kent merkezi, çalışma yerleri, resmi kurumlar, eğitim, sağlık, kültür, yeşil alanlar vb. teknik alt yapı kullanımlarının ve bunlar arasındaki yaya ve taşıt erişiminin, hem iç hem de dış mekanlarının, özel, yarı özel ve kamusal mekanları da kapsar biçimde kent bütünlüğünde ele alınması gerekmektedir.
2) Engellilerin de kullanımına uygun kapı genişlikleri, koridor, tuvalet, banyo ölçüleri, elektrik tesisatı, mutfak donatılarının ölçüleri gibi temel boyutlar tüm konutlarda sağlanmalıdır.
3) Çocuk oyun alanlarının düzenlenmesinde engelli çocukların gereksinimleri dikkate alınmalıdır.
4) Kaldırımlar, yaya geçitleri, duraklar, istasyonlar, otoparklar işaretleme vb; engellilerin kullanımına uygun ölçü ve nitelikte olmalıdır.
5) Karayolu, denizyolu, havayolu taşımacılığında kullanılan ulaşım araçları, durak, istasyon yerleri, otogarlar, havaalanları, iskeleler, limanlar ve konaklama tesisleri gibi diğer ulaşım sistemleri ile kesişim alanları engellilerin kullanımına uygun olmalıdır.
6) Engelli vatandaşların telekomünikasyon hizmetlerinden ve teknolojilerinden eşit şekilde yararlanmalarını sağlamak için hizmet ve teknolojilere erişim konularında yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
ENGELLİLERDE MESLEKİ EĞİTİM VE İSTİHDAM
Engellilerde Mesleki Eğitim
Mesleki eğitim, çocukluk döneminden başlayarak, ergenlik döneminin sonuna kadar şekillenen bir süreçtir. Eğitim bütünlüğü içerisinde engellilerin de diğer bireylerle birlikte mesleki eğitim olanağından yararlanmaları ve ekonomik bağımsızlıklarını kazanabilecek düzeyde yetiştirilmeleri, çağdaş toplumlar tarafından benimsenen ve kabul gören bir anlayıştır.
Özel eğitim gerektiren bireyler, doğumlarından itibaren yaşama süreci içerisinde çeşitli engellerle karşı karşıya kalmaktadır. Bu engeller bireyin engelinden kaynaklandığı gibi, bireyi mesleğe hazırlayan uygun program ve projelerin olmayışından da kaynaklanabilmektedir. Bu bakımdan özel eğitim gerektiren bireylerin, engellerine uygun bir mesleğe yönlendirilmeleri ve okuldan işe geçişte uygun bir işe yerleştirilmeleri, yerleştirildikleri bu iş ortamlarında en üst performansa ulaşabilmeleri için mesleki hazırlık ve mesleğe hazırlık programlarından geçirilmesi gerekmektedir.
Türkiye'deki uygulamalara bakıldığında, henüz böyle uygulamaların olmadığı görülmektedir. Bundan dolayıdır ki, özel eğitim gerektiren bireylerin meslek sahibi olmaları ve bu doğrultuda engeline uygun bir işe yerleştirilmeleri güçleşmektedir. Öte yandan iş verenler de özel eğitim gerektiren bireyleri işe almaktan kaçınmaktadırlar.
Türkiye'de Engelliler İçin Mesleki Eğitim Sağlayan Kurum ve Kuruluşlar Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde İşitme Engelliler Çok Programlı Liseleri, Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri, zihinsel engellilere yönelik Mesleki Eğitim Merkezleri ve İş Eğitim Merkezlerinde özel eğitim gerektiren bireylere yönelik mesleki eğitim programları uygulanmaktadır. Bu kuruluşların mesleki eğitim faaliyetlerinden yararlanmak isteyen kişiler Ankara'daki kuruluşlar için Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne, illerdeki kuruluşlar için il Milli Eğitim Müdürlüklerine başvurabilmektedirler. Ayrıca Türkiye İş Kurumu ve MEB Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü engellilere yönelik meslek edindirme kursları düzenlemektedir.
Özel eğitim gerektiren öğrencilerin mesleki eğitimini yürüten kurumlarda personel, araç- gereç, donatım ve programlar açısından pek çok sorun yaşanmaktadır. Bu sorunlar öğrencilerin sağlıklı bir mesleki eğitimden geçerek, kendilerine uygun bir iş ve meslek edinmelerinin önünde engel oluşturmaktadır.
Mesleki Eğitimde Yaşanan Sorunlar
İşitme ve ortopedik engellilere yönelik açılan meslek liselerinde ve normal meslek liselerinde kaynaştırma eğitimine devam eden öğrencilerin; hangi bölümlere yerleştirileceklerinin saptamasının iyi yapılmaması öğrencilerin zorlanmalarına ve başarısız olmalarına neden olabilmektedir.
Kültür dersleri açısından öğrencilerin üzerindeki ders yükünün ağır olması başarısız olmalarına ve mesleki derslerine yeterince yoğunlaşamamalarma neden olabilmektedir.
İşitme ve Ortopedik Engelliler Meslek Liselerinde çalışan öğretmenlerin meslek liselerinden gelmiş olmamaları ve oradaki hızlı tempoya alışık olmamaları, özel eğitim gerektiren bireylerin özellikleriyle ilgili bilgi sahibi olmamaları öğretmen ve öğrenci açısından olumsuz sonuçlara yol açmaktadır.