Endüstride montaj hattından, kaynak yapımına kadar geniş yelpazede kullanılan, günümüzde tıp ve başka alanlarda da kullanılmaya başlayan otomatik kontrollü, yeniden programlanabilir makinelerdir. Üç ve daha fazla eksene sahip modelleri de mevcuttur.
64
Şekil 13: Örnek bir endüstriyel robot
Kaynak: Görsel BŞEÜ-EDMEM Robotik kursundan
Şekil 13’de görmüş olduğunuz Mitshubishi’nin Festo model bir endüstriyel robotudur. Robot kolun ucuna takılan araca göre farklı işlerde kullanılabilmektedir. Robotlar, genel kanının aksine insan uzuvları gibi esnek hareket etmemektedirler. Benzer esnekliği kazandırabilmek için programlama aşamasında detaylı bir çalışma yapmak gerekmektedir. Robotlar milimetrik olarak hareketleri uyguladıkları için tanımlanan işi yaparken hareket ettikleri eksen ve koordinatların belirlenmesini kolaylaştırmak amacıyla kontrol paneli ile koordinatlar programa girilmektedir. Ayarlanan değerler ve açı ve hız eğer uygun değilse tanımlanan işi yaparken sorunlar yaşanabilmektedir. Örneğin bir parça ürünü bir montaj hattından başka bir montaj hattına taşımak gibi temel bir işlevin yapılmasında dahi kavrama noktası ve açısı iyi ayarlanmalıdır. Fakat bir kez gerekli ayarlamalar yapıldığında durdur komutu gelene dek durmaksızın hatasız olarak çalışabilmektedirler.
65
Şekil 14: Örnek bir robot programı
Kaynak: Görsel BŞEÜ-EDMEM Robotik kursundan
Şekil 14’de ise Cosimir ortamında yazmış olduğum Melfa Basic IV programı, bir noktadan başka bir noktaya parça taşıyan bir robot programı görülmektedir. Programın aşamaları “//” kaçış karakteri kullanılarak görselde adım adım anlatılmıştır.
1.14.1 İlk Robot Cinayeti
Endüstride kullanılan robotlar kullanım amacına göre çeşitli boyutlarda olabilmektedir. Görsellerde gördüğünüz ufak robotlardan araba fabrikalarında montaj hatlarında kullanılan devasa robotlara kadar farklı çeşitleri mevcuttur.
Robotlar yukarıda görüldüğü gibi sabit bir program ile programlanabildiği gibi yapay zekâ ile üretim etkinliğine yönelik programlanmış robotlarda mevcuttur. İlk robot cinayeti de 1981’de Kawasaki fabrikasında yapay zekâ ile kontrol edilen bir robot tarafından işlenmiştir. Robotu yöneten yapay zekâ, bir çalışanı hatalı bir şekilde üretim engeli olarak algıladığı için, çalışanı yok etmesi gerektiğini düşünüp devasa kollarıyla tutup yakınındaki öğütme makinesine atmıştır (Goodman, 2016:460).
66
1.15 3D VE 4D YAZICILAR
Üç boyutlu (3D) yazıcılar Filament denilen termo plastik maddeler kullanarak, sanal ortamda tasarlanan 3 boyutlu nesneleri, gerçek hayata 3 boyutlu olarak aktaran mekanizmalardır. Filament, makaraya sarılı halde bulunan 3D yazıcıda belirli bir ısı ve düzende eritilerek baskı yapılmasını sağlayan maddedir, deyim yerindeyse 3D yazıcıların kartuşudur. Filament olarak genelde termo plastik kullanılsa da, amaca göre farklı maddelerde kullanılabilmektedir. 3D yazıcı teknolojisi ile telefon kabı, biblolar, oyuncaklar, aksesuarlar, çeşitli eğitim materyalleri, mutfak eşyaları, robot parçaları, birebir maketler ve hatta 3D yazıcıyı oluşturan parçaların bir kısmı ve daha pek çok şey basılabilmektedir. Dört boyutlu (4D) yazıcılar ise programlanabilir malzeme denilen, nanoteknoloji ürünü maddeler kullanarak, hareketli veya çevre şartlarına tepki veren cisimler basan yazıcılardır. 4D teknolojisi henüz deneysel aşamada olmakla birlikte gelecek vadetmektedir.
Bu teknolojilerin üretim yöntemi olarak değerlendirilip ekonomik sonuçlarının tartışılması gerekmektedir. Ekonomi tarihine baktığımızda geçmişte, üretim yöntemleri ve ekonomik modeller kültürel kavramlara paralel olarak karşıtlarını oluşturdular ve üretim yapıları ve modeller hem kültürü etkilediler hem de kültürden etkilendiler. Taylorizm, gelişen teknoloji ve değişen kültür ile birlikte yerini Taylorizm ’in eksiklerini gideren Fordizm’e bıraktı. Fordizm’in eksiklerine karşı olarak Postfordizm ortaya çıktı. Ancak Postfordizmin de eksikleri vardı. Postfordizm’de 20. yy. da yerini Keynesyen iktisada bıraktı. Keynesyen İktisat ’ta kendi postunu yarattı ve Postkeynesyenler ortaya çıktı. Bu devinim sürekli devam etti ama egemen gruplar bunun farkına vardılar. Ve kapitalizm sürekli yeni kalmayı amaç edinerek varlığını günümüze kadar sürdürebildi. Reklamlar, farklılaştırılmış ürünler, kişiye özel ürünler ve bu ürünleri seri bir şekilde üretebilecek sistemler ile kapitalizm hep yeni kaldı ya da kendini öyle gösterdi. 3D ve 4D teknolojilerinin gelişmesi ile gelinen noktada her bireyin kendine özel üretim tesisi olacağı bir üretim kültürüne doğru ilerlemekteyiz. Üretim yöntemlerinin değişmesi geçmişte olduğu gibi kültürü etkileyecek ve birikim yöntemleri de değişecektir.
Günümüzde 3D yazıcıların büyük çoğunluğu, başka bir 3D yazıcı üretmek için gereken parçaların %50’sini üretebilmektedir ve bu oran hızla artmaktadır. Pazar araştırmaları 2018’de üç boyutlu yazıcı pazarının %500 büyüyerek 16 milyar dolara
67
ulaşacağını söylemektedir. Gartner Group, 3D baskı teknolojisinin 2018’den itibaren her yıl en az 100 milyar dolar fikri mülkiyet kaybına yol açacağını tahmin etmektedir (Goodman, 2016, s:448,449). ABD ordusu 2017’de bir denizaltı aracını ve güçlü bir bomba fırlatıcısını 3D basım tekniğiyle üretmiştir. Hackerlar internet üzerinden çaldıkları planlarla dünyanın herhangi bir yerinde kontrol dışı büyük zararlar verecek silahlar üretebilir (Eczacıbaşı, 2018, s:175). Nitekim bu tür olaylar da yaşanmıştır. HaveBlue adlı bir şirkette mühendis olarak çalışan Michael Guslick, AR-15 tarzı yarı-otomatik silaha ait yapım şemalarını internetten indirdi ve 3D yazıcıdan çıkardığı detaylı şablonlarla, silahı 3D yazıcıda üretmeyi başardı. Guslick, 3D yazıcı ile kendisinin ürettiği 22 kalibrelik silahla 200 el ateş ettiğini açıkladı(https://shiftdelete.net/3d-yazicisiyla-yari- otomatik-tufek-uretti-39105, 23.7.2018).
Görüldüğü üzere 3D ve 4D gibi teknolojiler geliştikçe, bilgi gelecekte sermayenin yerini alacaktır. Dolayısıyla bilginin ve bilgi güvenliğinin de önemi giderek artacaktır. Gerek fikri mülkiyet ihlalleri açısından olsun, gerekse savunma ekonomisi ve silah sanayi açısından olsun yukarıdaki örnekte olduğu gibi, siber saldırılarla bu tür tasarım bilgilerinin çalınması ciddi ekonomik etkilere, taraflara bağlı olmakla birlikte, negatif veya pozitif dışsallıklara yol açacaktır.