B- Zekat Verilecek Hayvanın Yaşı
II- Emme Yaşı
Bu konuda, süt emme süresiyle ilgili görüşleri aktarmaya ve daha sonra gerekli değerlendirmeleri yapmaya çalışacağız.
Süt emme Arapça’da rada’ kelimesi ile ifade edilmektedir. Rada’ lügatte memeden süt emmek119 çocuğun120 ve çocuk dışındakilerin emmesi121 demektir. Istılahta ise çocuğun hakikî ya da hükmî olarak saf sütü ya da çoğunlukla insan sütü bulunan sütü belli vakitte almasıdır.122 Ezherî ise emmeyi, haramlığa sebep olan çocuğun emmesi olarak açıklamış ve büyüğün emmesinin emme olmayacağını ifade etmiştir.123
Süt emme süresinde, haramlığa sebep olan ve boşanma halinde ücreti gerektirecek emme olmak üzere iki ayrı konuyu incelemeye çalışacağız.
Mezheplerin kabul ettiği sürelere geçecek olursak Hanefî Mezhebi’nde Ebû Hanîfe (v.150/767) emme süresinin 30 ay yani 2, 5 yıl (2, 5 yaşına kadar), Ebû Yûsuf (v.182/798) ve İmam Muhammed (v.189/805) 2 yıl (2 yaşına kadar), Züfer (v.158/775) ise 3 yıl (3 yaşına kadar) olduğu görüşündedir.124 Ebû Hanîfe (v.150/767) görüşüne delil olarak
ﺍﺮﻬﺷ ﻥﻮﺜﻠﺛ ﻪﻟﺎﺼﻓﻭ ﻪﻠﻤﺣﻭ
“...Taşınması ve sütten kesilmesi otuz ay sürer.”125 ayetini kabul etmiştir. Ebû Hanîfe (v.150/767) ayette geçen 30 ayın hem hamilelik hem de süt emmek için ayrı ayrı 30’ar aylık119
Tehânevî, Keşşâf, 1/572; Bilmen, Istılâhât, 2/9. 120
Isfehânî, el-Müfredât, s.:286; İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, 8/125. 121 İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, 8/125. 122 Tehânevî, Keşşâf, 1/572. 123 İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, 8/125. 124
Serahsî, el-Mebsut, 5/135;Kâsânî, Bedâi’, 4/6; İbnu’l-Hümam, Fethu’l-Kadîr, 3/441, 442; İbn Âbidin, R.Muhtâr, 2/554; Mevsılî, el-İhtiyâr, 3/146, 147; Bilmen, Istılâhât, 2/81; Muhammed Ebû Zehrâ, el-
Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:81, 82; Zekiyyüddin Şaban, el-Ahkâmu’ş-Şeriyye, s.:154, 155, 571, 572; Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:378.
125
süreler olduğunu söyledikten126 sonra hamileliğin 2 yıldan daha fazla olamayacağından süt için 6 aylık bir sürenin kalacağını ifade etmiştir. Süreyi 2 yıl olarak alanlar ise hamilelik ve süt emme süresini beraberce 30 ay olarak anlamışlardır. Daha sonra
ﻓ ﺍﺩﺍﺭﺍ ﻥﺎﻓ
ﺎﻤﻬﻴﻠﻋ ﺡﺎﻨﺟ ﻼﻓ ﺭﻭﺎﺸﺗﻭ ﺎﻤﻬﻨﻣ ﺽﺍﺮﺗ ﻦﻋ ﻻﺎﺼ
“Ana baba aralarında danışarak ve anlaşarak sütten kesmek isterlerse, ikisine de sorumluluk yoktur.”127 ayetinin 2 yılık emzirmeden sonrası için ana-babaya muhayyerlik verdiğini ve 2 yıldan önce sütten kesmenin mümkün olabileceği gibi 2 yıldan sonra da süt vermenin mümkün olacağını ifade edip 2 yıldan sonra süt verme süresinin de altı ay olduğunu kabul etmiştir. 6 ay demesinin sebebi ise en kısa hamilelik süresi ve çocukta değişikliğin meydana geldiği en kısa süre olarak kabul etmesidir. Böylece 2 yıla 6 ay daha eklendiğinde 30 aylık süre ortaya çıkmıştır.128 Ebû Yûsuf (v.182/798) ve İmam Muhammed (v.189/805) ise
ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻢﺘﻳ ﻥﺍ ﺩﺍﺭﺍ ﻦﻤﻟ ﻦﻴﻠﻣﺎﻛ ﻦﻴﻟﻮﺣ ﻦﻫﺩﻻﻭﺍ ﻦﻌﺿﺮﻳ ﺕﺍﺪﻟﺍﻮﻟﺍﻭ
“Anneler çocuklarını, emzirmeyi tamamlatmak isteyen baba için, tam iki yıl emzirirler”129 ayetine dayanarak emzirmenin 2 yıl olduğunu kabul etmişlerdir.130 Ayrıca
ﻦﻴﻣﺎﻋ ﻲﻓ ﻪﻟﺎﺼﻓﻭ
“Çocuğun sütten kesilmesi iki yıl sürer ”131 ayeti gereğince 2 yıla ziyade yapılmayacağı görüşündedirler. İki yıldan sonra emmenin olmayacağıyla ile ilgili İbn Mesud (ra)’un: “Emme ancak iki sene içerisinde olur ”132 sözünü de görüşlerine delil olarak ileri sürmüşlerdir.Çocuğun, yukarıda zikredilen süreler içerisinde sütten kesildikten sonra tekrar süt emmesi durumunda mahremiyetin meydana geldiği kabul edilmektedir. Bu konuda, Ebû Hanîfe (v.150/767)’den sütten kesilmiş ve süt almadan da gelişimini /beslenmesini sürdürebiliyorsa bu durumda verilen sütün mahremiyete sebep
126
İbn Âbidin, R.Muhtar, 2/554; Mevsılî, el-İhtiyâr, 3/146, 147. 127
Bakara, 2/233. 128
Serahsî, el-Mebsut, 5/13; İbn Âbidin, R.Muhtar, 2/554; Muhammed Ebû Zehrâ, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:81, 82; Zekiyyüddin Şaban, el-Ahkâmu’ş-Şeriyye, s.:155.
129
Bakara, 2/233. 130
Serahsî, el-Mebsut, 5/136; Kâsânî, Bedâi’, 4/6; Muhammed Ebû Zehrâ, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:81, 82; Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:378.
131
Lokman, 31/14. 132
Malik, Muvatta, “Rada’”, 15/10; Abdurrezzak, el-Musannef, 7/464, 465; İbn Ebî Şeybe, Musannef, 3/550; Darekutnî, es-Sünen, 4/174; Beyhakî, es-Sünen, 7/462, 478; Deylemî, el-Firdevs, 5/206.
olmayacağı şeklinde bir rivayet de vardır.133 Bu görüşe sahip olunmasında ileride mahremiyet konusunda da gündeme geleceği gibi
ﺔﺸﺋﺎﻋ ﺖﻟﺎﻗ
:
ﺪﺘﺷﺎﻓ ﺪﻋﺎﻗ ﻞﺟﺭ ﻱﺪﻨﻋ ﻭ ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲﺍ ﻰﻠﺻ ﷲﺍ ﻝﻮﺳﺭ ﻲﻠﻋ ﻞﺧﺩ
ﺖﻠﻘﻓ ﻪﻬﺟﻭ ﻲﻓ ﺐﻀﻐﻟﺍ ﺖﻳﺃﺭﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﻚﻟﺫ
:
ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻦﻣ ﻲﺧﺃ ﻪﻧﺇ ﷲﺍ ﻝﻮﺳﺭ ﺎﻳ
.
ﻝﺎﻘﻓ
:
ﻦﻣ ﻥﺮﻈﻧﺍ ﻯﺮﺧﺃ ﺓﺮﻣﻭ ﻦﻜﻧﺍﻮﺧﺇ ﺎﻣ ﻥﺮﻈﻧﺍ
ﻦﻣ ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻥﺈﻓ ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻦﻣ ﻦﻜﻧﺍﻮﺧﺇ
ﺔﻋﺎﺠﻤﻟﺍ
Hz. Aişe (ra)’den: “Odamda birisi otururken, Rasulullah (SAS) yanıma geldi.(yanımda birisinin olması) O (SAS)’nu kızdırmıştı. Yüzünde öfke hali gördüm ve : ‘Ya Rasulallah, o benim süt kardeşimdir.’ dedim. Rasulullah (SAS), : ‘Kardeşinizin kim olduğuna dikkat edin (başka bir defasında ise: Süt kardeşinizin kim olduğuna dikkat edin) Süt kardeşliği ancak açlığını sütle telafi edebilen emzik çağındaki çocuğun emmesi halinde muteberdir.’”134 buyurmuştur hadisi ile
ﻡﺃ ﻦﻋ
ﺖﻟﺎﻗ ﺔﻤﻠﺳ
:
ﻻﺇ ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻦﻣ ﻡﺮﺤﻳ ﻻ ﻢﻠﺳ ﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲﺍ ﻰﻠﺻ ﷲﺍ ﻝﻮﺳﺭ ﻝﺎﻗ
ﻡﺎﻄﻔﻟﺍ ﻞﺒﻗ ﻥﺎﻛ ﺎﻣ ﻭ ﻱﺪﺜﻟﺍ ﻲﻓ ءﺎﻌﻣﻷﺍ ﻖﺘﻓ ﺎﻣ
Ümmü Seleme (ra)’den rivayet edilen: “Süt emmenin, çocuk memeden emmekte iken bağırsakları yaranı ve memeden kesilmeden önce olanı mahrem kılar.”135 buyurdu hadisi ve yine İbn Mesud (ra)’un “Kemikleri kuvvetlendiren ve kasları oluşturan süt emmenin dışında süt akrabalığı meydana getirecek hiçbir süt emme yoktur.”136 şeklindeki ifadesi etkili olmuştur. Buradan da anlaşılacağı üzere süt emmenin süresiyle beraber sütün çocuğa etki oranı da mahremiyette etkilidir.
İmam Şafiî (v.204/819), Ebû Yûsuf (v.182/798) ve İmam Muhammed (v.189/805) gibi bir kısım fukaha “Anneler çocuklarını tam iki sene emzirirler.”137 ayetine dayanarak süt emme süresinin 2 yıl olduğunu kabul etmiş138 ve sütün ilk
133
Serahsî, el-Mebsut, 7137; Kâsânî, Bedâi’, 4/7; İbnu’l-Hümam, Fethu’l-Kadîr, 3/446; Bilmen, Istılâhât, 2/81.
134
Buhârî, “Şehâdât”, 7; “Nikah”, 12; Müslim, “Rada’”, 32; Nesâî, “Nikah”, 51;Dârımî, “Nikah”, 52; Ebû Davud, “Nikah”, 8; Beyhakî, es-Sünen, 7/460; Şevkânî, Neylü’l-Evtâr, 7/120-122.
135
Tirmizî, “Rada’”, 5; Abdurrezzak, el-Musannef, 7/466; İbn Ebî Şeybe, Musannef, 3/550; İbn Hibbân, Sahih, 10/37; Taberânî, Mu’cemu’l-Evsat, 7/279; Darekutnî, es-Sünen, 4/173.
136
Ebû Davud, “Nikah”, 8; Malik, Muvatta, “Rada’”, 11; Ahmed b. Hanbel, 1/432; Beyhakî, es-Sünen, 7/461; Heysemî, Mecmau’z-, Zevâid, 4/172; Abdurrezzak, Musannef, 7/463; İbn Ebî Şeybe, Musannef, 3/548-551.
137
Bakara, 2/233. 138
Şafiî, el-Ümm, 5/28, 29; Mâverdî, el-Hâvî, 11/366, 367; Şirbinî, Muğni’l-Muhtâc, 3/416; Şîrâzî, el- Mühezzeb, 2/155, 156; Nevevî, er-Ravda, 6/422, 423; Nevevî, Mecmu’, 18/211 (Mutî’î’nin tekmilesi);
verilişi ayın başı değil sonuna rastlarsa ayın otuz güne tamamlanarak süt emme süresinin hesap edileceğini ifade etmiştir.139
İmam Malik, süt emme süresinde 2 yıl ve 2-3 aylık bir süreyi kabul etmiştir. Yukarıda da Ebû Hanîfe (v.150/767)’den bir rivayetle gündeme gelen, kabul edilen sürede sütten kesme sonrasındaki emme, eğer çocuk beslenmesini süt dışındaki gıdalardan sağlıyorsa ve süte ihtiyacı kalmamışsa mahremiyete sebep olmayacağı İmam Malik’ten de aktarılan bir görüştür.140
Ahmed b. Hanbel de Bakara Suresi 2/233. ayete dayanarak 2 yılı süt emme süresi olarak kabul etmiştir. Ahmed b. Hanbel (v. 241/855)’e göre Ebû Hanîfe (v.150/767) ve İmam Malik’in tersine mahremiyette sütten kesme değil, emmenin 2 yıl içerisinde olup olmaması önemlidir.141
İbn Hazm (v. 456/1063) emzirme süresinin 2 yıl ve bu 2 yılın da anneye ne zamana kadar ücret verileceğiyle ilgili olduğu görüşündedir. Delil olarak ileri sürülen Bakara Suresi 2/233. ayetinin de tahrimle ilgili olmadığını ifade etmektedir.142
Hz. Ali (ra)143 ve Abdullah b. Ömer (ra) 144 emzirme süresini iki yıl olarak kabul etmişlerdir. Hz. Aişe (ra) ise emzirme ve neticelerinde bir süre sınırı olmadığı görüşündedir.145 Hz. Aişe (ra)’nin bu görüşüyle ilgili olarak “İbn Cüreyc Nafi’den, Salim b. Abdullah, yaşı büyük olduğundan dolayı yanına girebilmesi için Nebi (SAS)’nin hanımı Aişe’nin kendisini, on defa emzirmek üzere kız kardeşi Ebu Bekr’in kızı Ümmügülsüm’e gönderdiğini anlattı. Ümmügülsüm üç defa onu emzirdi, sonra hastalandı. Salim Hz. Aişe’nin yanına giremedi.”146 şeklinde bir rivayet nakledilmektedir.
Bilmen, Istılâhât, 2/81; Muhammed Ebû Zehrâ, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:81, 82; Zekiyyüddin Şaban, el- Ahkâmu’ş-Şeriyye, s.:155.
139
Şirbinî, Muğni’l-Muhtâc, 3/416; Nevevî, er-Ravda, 6/422, 423; Bilmen, Istılâhât, 2/81. 140
Sehnûn, el-Müdevvene, 2/407, 408; İbn Rüşd, el-Mukaddimât, 1/493, 494; İbn Rüşd, Bidâyetü’l- Müctehid, 2/30, 31; Muhammed Ebû Zehrâ, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:81, 82; Zekiyyüddin Şaban, el- Ahkâmu’ş-Şeriyye, s.:155; Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:378; Bilmen, Istılâhât, 2/81.
141
İbn Kudâme, el-Muğnî, 8/142, 143; Behûtî, er-Ravdu’l-Murbi’, s.:403; Zekiyyüddin Şaban, el-Ahkâmu’ş- Şeriyye, s.: 155; Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Ahvâlu’ş-Şahsyye, s.387.
142
İbn Hazm, el-Muhallâ, 10/206, 207, 210; 7/12; Bilmen, Istılâhât, 2/81. 143
Kala’ci, Mevsûatu Fıkhı Ali b.Ebi Talip, s.:277. 144
Kala’ci, Mevsûatu Fıkhı Abdullah b. Ömer, s.:367, 368. 145
Kalaci, Mavsûatu Fıkhı Âişe, s.:550. 146
Şiîler’de de Hz. Ali (ra)’den yapılan nakillerle emme süresinin 2 yıl olduğu, haramlıkta ve ücret konusunda bu zamanın etkili olacağı geçmektedir.147
Bu konuyla ilgili
ﻴﻟﻮﺣ ﻦﻫﺩﻻﻭﺃ ﻦﻌﺿﺮﻳ ﺕﺍﺪﻟﺍﻮﻟﺍﻭ
ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻢﺘﻳ ﻥﺍ ﺩﺍﺭﺍ ﻦﻤﻟ ﻦﻴﻠﻣﺎﻛ ﻦ
“Anneler çocuklarını, emzirmeyi tamamlatmak isteyen baba için tam iki yıl emzirirler ”148 ayetinin açıklanmasında 2 yılın, emzirmenin vacip olduğu süreyi bildirmekten ziyade ana-babanın emzirme müddetinde anlaşmazlığa düştüklerinde bunu sona erdirmeyi sağlayan bir ayet olduğu ifade edilmiştir.149 Bunun yanı sıra
İbn Abbas (ra)’tan hem bu ayetin hem de
ﺍﺮﻬﺷ ﻥﻮﺜﻠﺛ ﻪﻟﺎﺼﻓﻭ ﻪﻠﻤﺣ
“Taşınması ve sütten kesilmesi otuz ay sürer ”150 ayetinin tefsirinde İbn Abbas (ra)’dan yapılan bir nakil, çocuğun doğduğu aya göre emme süresinin değişeceği, 6 aylık doğan çocuğun 2 yıl, 7 aylık doğan çocuğun 23 ay, 9 aylık doğan çocuğun 21 ay süt emeceği şeklindedir.151 Emzirmeyle ilgili bu açıklamaların yanında, 2 yıldan sonraki emzirmelerin çocuğa zihnen ve bedenen zarar verdiği ayrıca Alkame’nin 2 seneden sonra çocuğunu emziren bir hanıma, çocuğunu emzirmemesini söylediği şeklinde bir rivayet de bulunmaktadır.152
Çocuğun annesi olmayan bir hanımın sütünü içmesiyle mahremiyetin meydana geleceği :
ﻢﻜﻴﻠﻋ ﺖﻣﺮﺣ
....
ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻦﻣ ﻢﻜﺗﺍﻮﺧﺍﻭ ﻢﻜﻨﻌﺿﺭﺍ ﻲﺗﻼﻟﺍ ﻢﻜﺗﺎﻬﻣﺃﻭ
...
“Sizlere...sizi emziren süt anneleriniz, süt kardeşleriniz....size haram kılındı”153ayeti 154 ve Rasulullah(SAS)’dan rivayet edilen:
ﷲﺍ ﻰﻠﺻ ﻲﺒﻨﻟﺍ ﺝﻭﺯ ﺔﺸﺋﺎﻋ ﻦﻋ
ﻝﺎﻗ ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲﺍ ﻰﻠﺻ ﻲﺒﻨﻟﺍ ﻥﺃ ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ
:
ﺐﺴﻨﻟﺍ ﻦﻣ ﻡﺮﺤﻳ ﺎﻣ ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻦﻣ ﻡﺮﺤﻳ
.
Nebi (SAS)’in hanımı Aişe (ra) den : “Rasulullah (SAS), neseb sebebiyle (nikahlanması) haram olanlar süt sebebi ile de haramdırlar ”155 hadisi gibi hadislerle
147
Numan b. Muhammed et-Temîmî, Deâimu’l-İslam, 2/239, 277. 148
Bakara, 2/233. 149
Râzî, Mefâtihu’l-Ğayb, 6/126, 127; Kurtubî, el-Câmi’, 3/161, 162. 150
Ahkâf, 46/15. 151
İbnu’l-Arabî, Ahkâmu’l-Kur’an, 1/202; Râzî, Mefâtihu’l-Ğayb, 6/126, 127; Kurtubî, el-Câmi’, 3/163, 16/193, 194. 152 İbn Kesîr, Tefsir, 1/504. 153 Nisâ, 4/23. 154
açıklanmıştır. Süt emme süresiyle ilgili bilgileri aktardığımızda geçen Hz. Aişe (ra), Ümmü Seleme (ra)’den rivayet edilen hadislerle, İbn Mesud (ra)’un sözü ve Salim b. Abdullah’ın Hz. Aişe (ra)’nin uygulamasıyla alâkalı verdiği haber yanında
ﻲﺒﻨﻟﺍ ﻦﻋ ﻲﻠﻋ ﻦﻋ
ﻝﺎﻗ ﻪﻧﺃ ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲﺍ ﻰﻠﺻ
:
ﻝﺎﺼﻔﻟﺍ ﺪﻌﺑ ﻉﺎﺿﺭ ﻻ
Hz. Ali (ra)’nin Nebi (SAS)’nin: “Sütten kestikten sonra emme (haramlığa sebep olacak) yoktur...”156 ve
ﺖﻟﺎﻗ ﺎﻬﻨﻋ ﷲﺍ ﻰﺿﺭ ﺔﺸﺋﺎﻋ ﻦﻋ
:
ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲﺍ ﻲﻠﺻ ﷲﺍ ﻝﻮﺳﺭ ﻝﺎﻗ
:
ﻡﺮﺤﻳ ﻻ
ﻥﺎﺘﺼﻤﻟﺍ ﻻﻭ ﺔﺼﻤﻟﺍ
Hz. Aişe (ra)’den Rasulullah (SAS)’ın: “Bir defa ve iki defa süt emmek (evlenmeyi) haram kılmaz ”157 buyurduğu şeklindeki hadislerle İbn Ömer (ra)’in “Küçükken emzirilen kişi dışındakine (haramlığa sebep olan) emme yoktur.”158 sözü ve “iki yıldan sonra (haramlığa sebep olan) emme yoktur.”159 şeklindeki haber süt emmenin niteliği hakkında bize ulaşan haberler arasında yer almaktadır.
Süt emmenin evlenmeyi haram kılacağı kabul edilen süreler içerisindeki emmeler haramlığa sebep olur. Bu durumda sütü emen çocuk, sütünü emdiği hanımın çocuğu gibi olur ve hanımın usûl ve furuu ile olan münasebetinde de bu çocuğa, hanımın diğer çocuklarına yapılan muamele yapılır.
Süt emmeyle meydana gelen mahremiyette belli süre ve şartların etkili olmasının yanında, süt emen ya da sütü veren kişinin durumu ve kesin olan ilginin de etkili olacağı kanaatindeyiz. Salim hadisi olarak da bilinen:
ﺔﻤﻠﺳ ﻡﺃﻭ ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲﺍ ﻰﻠﺻ ﻲﺒﻨﻟﺍ ﺝﻭﺯ ﺔﺸﺋﺎﻋ ﻦﻋ
...
ﻞﻴﻬﺳ ﺖﻨﺑ ﺔﻠﻬﺳ ﺕءﺎﺠﻓ
ﺖﻟﺎﻘﻓ ٬ﺔﻔﻳﺬﺣ ﻲﺑﺃ ﺓﺃﺮﻣﺇ ﻲﻫﻭ ﻱﺮﻣﺎﻌﻟﺍ ﻢﺛ ﻲﺸﻳﺮﻘﻟﺍ ﻭﺮﻤﻋ ﻦﺑ
:
ﷲﺍ ﻝﻮﺳﺭ ﺎﻳ
ﻯﺮﻧ ﺎﻨﻛ ﺎﻧﺇ
ﷲﺍ ﻝﺰﻧﺃ ﺪﻗﻭ ٬ﻼﻀﻓ ﻲﻧﺍﺮﻳﻭ ﺪﺣﺍﻭ ﺖﻴﺑ ﻲﻓ ﺔﻔﻳﺬﺣ ﻲﺑﺃ ﻊﻣﻭ ﻲﻌﻣ ﻱﻭﺄﻳ ﻥﺎﻜﻓ ﺍﺪﻟﻭ ﺎﻤﻟﺎﺳ
155Buhârî, “Şehâdât”, 7; “Nikah”, 20, 27, 117; Müslim, “Rada’”, 1, 2, 9, 12; Ebû Davud, “Nikah”, 6; Nesâî, “Nikah”, 49; İbn Mâce, “Nikah”, 34; Dârımî, “Nikah”, 48; Malik, Muvatta, “Rada’”, 1, 2, 16; Ahmed b. Hanbel, 1/275, 290, 329, 339; 4/4, 5;6/44, 51 66, 72, 102, 178; Abdurrezzak, el-Musannef, 7/475; Taberânî, el-Mu’cemu’l-Evsat, 1/174; Beyhakî, es-Sünen, 7/451.
156
Abdurrezzak, el-Musannef, 6/416. 157
Müslim, “Rada’”, 17, 20, 23; Ebû Davud, “Nikah”, 10; Tirmizî, “Rada’”, 3; Nesâî, “Nikah”, 51; İbn Mâce, “Nikah”, 35; Dârımî, “Nikah”, 49; Ahmed b. Hanbel, 4/4, 5; 6/31, 96, 216, 247, 340.
158
Malik, Muvatta, “Rada’”, 6, 11, 14; Abdurrezzak, el-Musannef, 7/465; Beyhakî, es- Sünen, 7/461. 159
ﻢﻠﺳﻭ ﻪﻴﻠﻋ ﷲﺍ ﻰﻠﺻ ﻲﺒﻨﻟﺍ ﺎﻬﻟ ﻝﺎﻘﻓ ؟ﻪﻴﻓ ﻯﺮﺗ ﻒﻴﻜﻓ ﺖﻤﻠﻋ ﺪﻗ ﺎﻣ ﻢﻬﻴﻓ
" :
ﻪﻴﻌﺿﺭﺃ
"
ﺔﻋﺎﺿﺮﻟﺍ ﻦﻣ ﺎﻫﺪﻟﻭ ﺔﻟﺰﻨﻤﺑ ﻥﺎﻜﻓ ٬ ﺕﺎﻌﺿﺭ ﺲﻤﺧ ﻪﺘﻌﺿﺭﺄﻓ
Hz. Aişe (ra) ve Ümmü Seleme (ra)’den rivayet edilen hadiste: “...Ebu Huzeyfe’nin Hanımı Sehle bt. Süheyl b. Amr el-Kureşî Âmirî gelerek: ‘Ey Allah’ın Rasulü, biz Salim’e (kendi neslimizden gelen) bir çocuk gözüyle bakıyorduk. Kocamla benim yanımda bir evde kalıyor ve dolayısıyla beni başı, yakası, boynu, yüzü, ve kolları açık bir kıyafetle görüyordu. Şimdi ise Aziz ve Celil olan Allah evlatlıklar hakkında senin de bildiklerini indirdi. Salim hakkında görüşünüz nedir?’ diye sordu. Peygamber(SAS) de ona: ‘Onu emzir.’ buyurdu. Sehle onu beş defa emzirdi ve Salim onun süt oğlu oldu.”160 şeklinde bir haber nakledilmiştir. Bu haberin süt ile ilgili istisna ve sütün haramlığa sebep olmasında belli bir sürenin olmadığını düşünenlerin delili olmasının yanı sıra olağanüstü durumlarda vakte de riayet edilerek çözüme sebep olabilecek bir haber olduğu kanaatindeyiz. Açıklamalarda sütün haramlığa etkisi üzerinde çoğunlukla durulmaktadır. Fakat hadis, evlatlık müessesiyle ilgili cahiliye uygulamasının kaldırılmasıyla ilgilidir. Buradan hareketle süt çağındaki çocuklara has uygulamalar yapılabilir. Mesela biz, arada haramlığı gerektiren bir sebep olmayan süt çağındaki çocuklarla aynı ortamın paylaşılmasının gerektiği durumlarda kız çocukları için evde bulunacak erkeklerin baba, amca, dayı vb. olmasını, erkek çocuklar için de evde bulunacak hanımların anne, kardeş, hala, teyze vb. olmasını sağlayabilecek bir biçimde süt anneliğinden yararlanabilir ve süt akrabalığının oluşmasını sağlayabiliriz.
Sütün haramlık meydana getirmesiyle ilgili, Kadri Paşa’nın AŞ’sinin 375. maddesi şöyledir: “Çocuk yemek yemeye başlayıp da süte ihtiyaç duymaz bir hale geldikten sonra bile olsa emzirme ve emme süresi olarak belirlenen, çocuğun ilk iki yaşı içinde meydana gelen emme ile evlenme yasağı sabit olur. Emziren süt annenin ölümünden sonra bile olsa, sütün bir damlası dahi çocuğun midesine ağız ile emerek veya ağzına aktarılarak yahut da burnuna ulaştığı takdirde, evlenme yasağı meydana gelir ve bu yasağın meydana gelmesi için bir damla dahi yeterlidir.”161 şeklindedir.
160
Buhârî, “Nikah”, 15; Ebû Davud, “Nikah”, 9; Nesâî, “Nikah”, 9; Dârımî, “Nikah”, 52; Malik, Muvatta, “Rada’”, 13; Ahmed b. Hanbel, 6/201, 271; İbn Hibbân, Sahih, 10/28; Hâkim, el-Müstedrek, 2/177. 161
Bu belirlemelerde Fıkıh’taki görüşler etkili olmuştur. Ayrıca sütün bir damlası gibi az bir miktarın söz konusu edilmesi, haramlıktaki etki ve öneme binaen olabilir. İhtiyatla hareket edilmesi gereken durumlar için böyle bir açıklama rahatlatıcı olabilir. Dolayısıyla bu ince açıklamaların süt akrabalığının meydana getirilmesi için değil, böyle bir akrabalık ihtimalinin olması durumunda kullanılıp değerlendirilebilir.
Süt emme başlığı altında ele alacağımızı daha önce de arz ettiğimiz diğer konu olan, süt emme sonrası verilecek ücret hakkında bilgi vermeye çalışalım. Meseleyle doğrudan ilgili olan ayette:
ﻊﺿﺮﺘﺴﻓ ﻢﺗﺮﺳﺎﻌﺗ ﻥﺍﻭ ﻑﻭﺮﻌﻤﺑ ﻢﻜﻨﻴﺑ ﺍﻭﺮﻤﺗﺍﻭ ﻦﻫﺭﻮﺟﺍ ﻦﻫﻮﺗﺎﻓ ﻢﻜﻟ ﻦﻌﺿﺭﺍ ﻥﺎﻓ
ﻯﺮﺧﺍ ﻪﻟ
“Çocuğu sizin için emzirirlerse, onlara ücretlerini ödeyin; aranızda uygun şekilde anlaşın; eğer güçlükle karşılaşırsanız çocuğu başka bir kadın emzirebilir ”162 buyrulmaktadır. Ayetle ilgili olarak ücret ve başka hanıma emzirtme konularında açıklama yapılmış163 ayrıca hanımın, sütün dışındaki gıdalarla da beslenebilen çocuğu emzirince de ücreti hak edeceği ifade edilmiştir.164 Bu konuyla ilgili olarak biraz sonra tıbbî olarak anne sütü hakkındaki bilgileri aktarırken de belirtileceği gibi ilk altı ay anne sütü tek başına yeterli olup165 6. ayda anne sütüne ilave olarak ek gıdalara başlanması tavsiye edilmektedir. Biz, bu bilgileri de göz önünde bulundurarak, yukarıda geçen süt dışındaki beslenmeleri 6-24 ay arası bebekler için düşünürsek ücretin hak edileceği kanaatindeyiz. Fakat 2 yıldan sonra emzirme durumunda ücret vermeye gerek yoktur.
Süt için ücret verilmesinin boşanma durumunda söz konusu olduğu166ve bu sürenin de iki yılla sınırlı olduğu ifade edilmektedir.167 Hanefî Mezhebi
162 Talak, 65/6. 163 Kurtubî, el-Câmi’, 18/168, 169. 164 İbn Kesîr, Tefsir, 7/44. 165
Coşkun, Katkı Pediatri Dergisi s.:198-202; Tunçbilek, Çocuk Sağlığı:Temel Bilgiler, Coşkun, Anne Sütü İle Beslenme Çocuk Sağlığı, s.: 35.
166
Serahsî, el-Mebsut, 5/208, 209; Kâsânî, Bedâi’; 4/6; İbnu’l-Hümam, Fethu’l-Kadîr, 3/443, 444; İbn Âbidin, R.Muhtar, 2/555.
167
Kâsânî, Bedâi’, 4/6; İbnu’l-Hümam, Fethu’l-Kadîr, 3/443, 444; İbn Âbidin, R.Muhtar, 2/555; İbn Hazm, el-Muhallâ, 10/206, 207; Numan b. Muhammed et-Temîmî, Dâimu’l-İslam, 2/288; Muhammed Ebû Zehrâ, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye, s.:81, 82, 403; Zekiyyüddin Şaban, el-Ahkâmu’ş-Şeriyye, s.:571, 572; Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Ahvalu’ş-Şahsiyye, s.:385.
kaynaklarında haramlıkla ilgili konuda farklı süreler zikredildiği halde ücret konusunda tek bir süre kabul edilmiştir. Bu kabulde mahremiyette esnek olmamanın ve dolayısıyla ihtiyatlı olmamanın ortaya çıkaracağı durumların ciddiyetinin dikkate alınmış olabileceğini düşünebiliriz. Ücret konusunda anlaşmada, anlaşma olmasa da daha sonra telafi etmek mümkün olabilir. Fakat mahremiyetle ilgili konuda derhal ve kesin aynı zamanda mahrumiyete sebep olmayan, mahremiyeti de görmezden gelmeyen bir düşünceyle hareket edilip karar verilmesi gerekmektedir. Böyle bir konuda ihtiyat için esnekliğin makul bir yaklaşım olduğu kanaatindeyiz.
Kadri Paşa’nın AŞ’sinde süt için ücret konusu 371. maddede: “Annenin çocuğu ücret karşılığı emzirmesi caiz olan yerde, anne ile çocuğun yahut vasisi arasında icare akdi yapılmış olmasa bile annenin ücret almaya hakkı vardır. Bu durumda hakim, emzirme müddetinin ecr-i mislini vermek üzere baba veya vasiye emir verir. Ücrete tabi emzirme süresi iki yıldır fazla olamaz.”168 şeklinde yer almaktadır.
Araştırma sürecinde, sütün insanın bir parçası ve insanda da oluşumlara sebep olan bir gıda olduğu şeklinde ifadelerle karşılaştığımızda169 ve daha dikkat çekici olan İbn Mesud (ra)’un “Kemikleri kuvvetlendiren ve kas(ları) oluşturan süt emmenin dışında süt akrabalığı meydana getirecek hiçbir süt emme yoktur.”170 şeklindeki ifadesi bizi, sütün kimyevî yapısı, bebekte meydana getirdiği değişikliklerin neler olduğu yönünde bir araştırma yapmaya sevk etmiştir. Araştırmaya başlamadan önce sütün, doğumla iki yıl arasındaki etkisiyle iki yıl sonrası arsındaki etkisi arasında bir fark olup olmadığını incelemeyi düşünmüştük. Bu şekilde, eğer hem içerik hem de çocukta meydana getirdiği değişiklikleri tespit edersek ve neticede iki yıldan sonra iki yıl öncesine göre etkisinin azaldığı ya da hiç kalmadığı gibi bir durumla karşılaşırsak sütün haramlığa sebep olmasıyla ilgili tıbbî bilgilere ulaşmış olacaktık. Sonuçta anne sütünün, zamana göre etkileriyle ilgili detaylı bir bilgiye ulaşamamakla birlikte sütün, protein, nonprotein, karbonhidrat, lipidler, vitaminler, mineraller, biyoaktif maddeler, hormonlar ve büyümeye etkili
168 Akgündüz, a.g.e., s.:232. 169 Serahsî, el-Mebsut, 5/136, 137. 170
Ebû Davud, “Nikah”, 8; Malik, Muvatta, “Rada’”, 11; Ahmed b. Hanbel, 1/432; Abdurrezzak, el- Musannef, 7/463; İbn Ebî Şeybe, Musannef, 3/548-551; Beyhakî, es-Sünen, 7/461; Heysemî, , Mecmau’z- Zevâid, 4/172.
maddeler, mikroorganizmalara karşı koruyucu maddeler vs. içeren ve her çocuğun kendi ihtiyacına uygun bir yapıda olan, çocuğun hem fizikî hem rûhî yönden gelişmesini sağlayan, annenin karnında iken sağlanan beslenmenin, doğum sonrasında devam etmesine sebep olan bir gıda olduğunu düşünmemize neden olan bilgilerle karşılaştık.171 Çocuk üzerinde böyle etkiler yapan bir gıdanın, çocuğu öz çocuk haline getirmesi, edindiğimiz bilgilerden sonra doğal karşılanabilecek bir durumdur diyebiliriz.