Emisyon Ticaret Sistemi

Emisyon Ticaret Sistemi (Emission Trade System-ETS) Kyoto Protokolü‟nün 17. Maddesinde belirtilen iki Ek-B ülkesi arasında gerçekleĢen piyasa temelli esneklik mekanizmasıdır. Bu sistemde Kyoto Protokolünde sayısal emisyon azaltım yükümlülüğü almıĢ ülkeler, belirlenmiĢ olan emisyon azaltım miktarlarının bir bölümünün ticaretini yapabilir. Diğer bir ifadeyle; taahhüt edilen emisyon miktarından daha fazla azaltım yapan taraf ülke, emisyonundaki bu ilave azaltımı bir baĢka ülkeye satabilir. Bu mekanizma sonucunda piyasada iĢlem gören sera gazı azaltım birimi Tahsis EdilmiĢ Birim (Assigned Amount Unit- AAU) olarak ifade edilmektedir (ÇOB, 2008:17).

Temiz Kalkınma ve Ortak Uygulama Mekanizması, proje temelli mekanizmalar iken; Emisyon Ticareti piyasa temelli olarak gerçekleĢtirilmektedir. Bu nedenle bu sistemde fiyatlar piyasa arz ve talep durumuna göre belirlenmektedir.

Emisyon ticaretinde uygulamada iki temel yaklaĢım vardır (Freestone ve Streck‟den aktaran Arı, 2010: 57):

Sınırla ve Ticaretini Yap (Cap and Trade): Bu sistemle Kyoto Protokolü kapsamında ülkelere verilen emisyon tahsisatları, ülke içinde veya ülkeler arasında oluĢturulan düzenleyici yapılar aracılığıyla dağıtılmaktadır. Bu sistemde ülkenin sahip olduğu toplam tahsisat ülke içinde sektörler ve firmalar düzeyinde dağıtılır. Bir ülkenin bu dağılımı yapabilmesi için kendi ulusal emisyon ticareti düzeneğini kurması ve toplam tahsisatını müstakil tahsisatlara bölmesi gerekmektedir.

Taban - Sertifika Sistemi: Daha önce belirlenmiĢ bir referans yıldaki emisyon değerleri üzerinden emisyon azaltım/sınırlandırması için faaliyette bulunma ilkesidir.

Her iki sistem içinde yer alan katılımcıların belirlenen hedefleri sağlayabilmeleri iki Ģekilde mümkün olmaktadır. Katılımcılar ya emisyon azaltıcı tedbirler alarak (doğrudan emisyonlarını azaltarak) ya da piyasadan emisyon sertifikası alarak hedeflerine ulaĢmayı amaçlamaktadır. Katılımcıların hangi yolu seçecekleri katlanacakları maliyetlere bağlı olmaktadır. Sera gazı emisyonunu azaltmak ve taahhütlerini yerine getirmek isteyen ülke ya da firmalar, bunu gerçekleĢtirirken doğrudan emisyon azaltımına yönelik yatırımların maliyeti ile, daha düĢük maliyetle emisyon azaltımında bulunabilen ülke ya da firmalardan emisyon sertifikası almanın maliyetlerini kıyaslamaktadır. Bu maliyet analizinden sonra iĢletmeler veya katılımcılar proje uygulayarak azaltımın maliyetine katlanmak yerine, piyasalardan emisyon sertifikası satın almakta ve böylece toplam azaltma maliyetini düĢürmektedirler.

ġekil-10‟da Emisyon Ticaret Sisteminin iĢleyiĢ mekanizması gösterilmektedir. Buna göre; sistemin iĢlemesinde öncelikli olarak Kyoto Birimlerinin transferini yapmak için alıcı ve satıcı arasında bir ticaret anlaĢması yapılmaktadır. Daha sonra anlaĢmada iĢlem görecek birimler kayıt altına alınarak BMĠDÇS Sekretaryası tarafından transferler doğrulanmakta, doğrulanan bu transferler sonucunda ise alıcı taraf Kyoto Birimlerini kazanmıĢ olmaktadır.

ġekil 10: Emisyon Ticaret Sisteminin ĠĢleyiĢi

Kaynak: Arı, 2010.

Ek-B ülkeleri kendi içlerinde veya bölgesel sistemlerde de emisyon tahsisatının ve kredilerinin ticaretini yapabilmektedirler. Kyoto Protokolü‟nün bu konuyla ilgili net bir açıklaması olmamasına rağmen, ulusal veya bölgesel emisyon ticareti sistemleri bir Ģemsiye rolü üstlenmiĢ Kyoto Birimlerini ve Muhasebe Sistemlerini kullanabilmektedirler. Bunun için tek Ģart; hem ülke içinde hem de bölgesel olarak iki farklı yapının da Kyoto Birimleri üzerinden emisyon ticareti yapıldığında Protokolün kurallarını yansıtmaları gerektiğidir (UNFCCC, 2007:31).

Emisyon Ticaret Sistemi kapsamında hangi sektörlerin ve hangi sera gazlarının sisteme dâhil edilmesi gerektiğine yönelik tek bir yanıt bulunmamaktadır. Daha fazla sektörün ve sera gazının sistem içine dâhil edilmesi sistemin verimliliğini artıracağı anlamına gelmemektedir. Bu durum sadece daha kapsamlı azaltım seçenekleri sunarak, emisyonları azaltma maliyetlerini düĢürmektedir. Bu sistem içerisinde bulunacak sektörler yerel ihtiyaçlara ve koĢullara bağlı olarak farklılık göstermektedir. Ancak enerji, sanayi ve taĢımacılık gibi sektörler sistem içerisinde geniĢ yer kaplarken, orman, taĢımacılık ve inĢaat ile ilgili alanlar sistem içerisine sınırlı olarak dâhil edilmektedir. Sistem içerisinde emisyon salım sınırlandırmaya yönelik sera gazı olarak ise CO2 baz alınmasına rağmen, diğer sera gazlarından CH4, N2O, SF6 ve HFCs da kullanılmaktadır. Ancak söz konusu diğer sera gazları kullanıldığında bunlar CO2 eĢdeğeri ton olarak ifade edilmektedir (International Carbon Action Partnership, [ICAP],2014:22-23).

Ticaret AnlaĢması

ĠĢlem kaydı yoluyla doğrulama

Kyoto birimlerinin transferi ve kazanımı

Emisyon Ticaret Sistemi katılımcılara pek çok avantajlar sunmaktadır. Birçok geliĢmiĢ ülke yaygın enerji verimliliği önlemlerini gerçekleĢtirmede baĢarısız olmakta ve enerjiyi çok savurganca kullanmaktadırlar. Bu ülkeler için, etkin enerji verimliliği önlemlerini alarak ulusal salımlarını oldukça düĢük bir maliyetle azaltmaları için çeĢitli fırsatlar sunulmalıdır. Kurulmasına çalıĢılan bir „‟salım ticareti rejimi‟‟ bu ülkelere kendi yerli salımlarını yükümlülüklerinin altına düĢürme açısından iyi bir teĢvik olabilir. Çünkü „„fazla‟‟ indirimlerinin (teknik anlamda kendileri için ayrılmıĢ tutarların fazlasını) satıĢından elde edecekleri para, salımlarını azaltma maliyetinden daha çok olabilir. Bu nedenle, salım ticareti kuramsal olarak küresel salımlarda ticaretin olmaması durumundakinden daha maliyet-etkin bir indirim getirerek taraf ülkelere diğer bazı ekonomik yararlar sağlamaktadır. Ancak hem Temiz Kalkınma Mekanizmasında hem de Ortak Uygulama Mekanizmasında olduğu gibi Emisyon Ticaret Sistemi de çeĢitli açılardan eleĢtirilmiĢtir. Protokolün 17. Maddesinde Salım Ticaretine yönelik açıklamalar bulunmasına karĢın bu ticaret rejiminin nasıl iĢleyeceğine yönelik ayrıntılara yer verilmemesi, tarafların yükümlülüklerinin ne kadarını salım ticareti ile karĢılayacaklarının tam olarak belirtilmemesi ve salım ticareti rejimine yutakların dâhil edilmesi eleĢtirilen noktalar arasında yer almaktadır (TürkeĢ vd., 2000b:14-15).

Dünya genelinde Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (EU-ETS), Japonya Emisyon Ticaret Sistemi, Ġngiltere Emisyon Ticaret Sistemi gibi bölgesel ya da ülke düzeyinde birçok emisyon ticaret sistemi mevcuttur ve ülkeler aralarında kabul ettikleri kurallar dahilinde aralarında sera gazı azaltım kredilerini alıp satmaktadırlar. EU-ETS dünyadaki en geliĢmiĢ ve en büyük ticari hacme sahip emisyon ticaret sistemi olarak diğer sistemlerden ayrılmaktadır (Öztürk vd., 2012:309).