Elektronik Ödeme Sistemleri

Bankacılık hizmetlerinin dağıtımında kullanılan elektronik ödeme sistemleri POS cihazları, kredi kartları, smart (akıllı) kartlar ve elektronik paradır.

Özellikle kredi kartları ve POS, bankacılık hizmetlerinin dağıtımında aracıların yer almasına yol açan iki yeni bankacılık ürünüdür. Her ikisi de temel hizmeti dokunulur hale getirmiş, banka hizmetlerinin ayrılmazlık probleminin ortadan kalkmasını ve doğrudan dağıtımda sorun yaratan coğrafi hizmet alanının genişlemesini sağlamıştır.176

Kredi kartı; bankalar ve kart çıkarmaya yetkili kuruşların müşterilerine verdikleri, mal ve hizmet alımında kullanılabilen bir ödeme aracı ve istenildiğinde bakanın tahsis ettiği limit dâhilinde kredi kullanabilme ve nakit çekme imkânı sağlayan bir kredi enstrümanıdır.177 (Kredi kartları ilerleyen bölümlerde ayrıntılı olarak anlatılmıştır)

Kredi kartları ile birlikte banka hizmetlerinin dağıtımında; perakendeci mağazalardan, otellere, benzin istasyonlarından, restoranlara kadar çok sayıda aracı rol almaya başlamıştır. Böylece, kredi kartı veya borçlanma hizmeti, verilen hizmetin kalitesini belirleyen temel ögelerden biri olan, müşterinin rahat, kolay erişebildiği bir hale getirilmiştir. Bugüne kadar ancak geniş şube ağı ile sağlanabilen coğrafi genişleme ve büyüme kredilerin perakendecilerin kullanılmasıyla çok daha kolay ulaşılabilen bir hedef olmuştur. Bunlar, kredi kartlarının bankalar açısından temel faydalarıdır. Ayrıca, kredi kartı alışverişlerde para ve çek yerine kullanılabilen bir araç haline de gelmiştir.178

POS sisteminde ise özel bir elektronik alet içine yerleştirilen kredi kartı veya banka kartı ile alıcıyla satıcının hesapları arasında direkt transfer yapılır. Bu

176 _{M. Necdet Timur, op.cit., s. 67.} 177 _{Alptekin Güney, op.cit., s. 111.} 178 _{M. Necdet Timur, op.cit., s. 68.}

siteminin temelini, bir kart vasıtasıyla çalışan terminaller aracılığıyla müşterilerin kendi banka hesaplarından satıcının banka hesabına para aktarılması fikri oluşturur.179

POS sistemi geleneksel bankacılıkta olduğu gibi fonların bir yerden diğerine banknot, çek, havale gibi şekillerde fiziki olarak değil, modern haberleşme teknikleri ve bilgisayarların kullanılmasıyla çok kısa bir sürede ve kaydi olarak elektronik yöntemlerle transferini ifade etmektedir. Bu uygulamada mal bedeli müşteri hesabından satıcı hesabına banka ile yaptığı sözleşmeye göre ya belirli bir komisyon ödeyerek aynı gün veya komisyon ödemeden belirli bir gün son aktarılmasına olanak sağlamaktadır.180

POS sisteminin bankalara sağladığı temel faydalar, kredi kartı sahiplerine işlem maliyetini azaltması, bazı rutin hizmetlerin banka dışına çıkmasına imkân vermesi, faaliyette bulunulan pazar alanını genişletmesi ve müşterilere çok daha güvenilir hizmet sunmayı mümkün hale getirmesidir.181

Kredi kartları ve POS sistemi banka sektöründe bankacılık hizmetlerinin dağıtımında aracı kullanımına imkân vermiş, böylece şube içi personelin iş yükü üzerinde olumlu bir etkide bulunmuştur. Böylece, gittikçe bilinçlenen banka müşterilerine karmaşık hizmetlerin özellikleri hakkında bilgi ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesiyle geleneksel bankacılık hizmetleri dışındaki hizmetlerin yaratılmasına olanak sağlamıştır. Ayrıca, bu yeni hizmetler şubeler üzerindeki yönetsel baskıların azalmasına ve şubelerin pazarlama merkezleri olarak görülmesine imkân sağlamış, bankacılık sektöründe rekabet savaşı içinde olan bankalar için önemli bir fırsat olmuştur.182

179 _{Zeynep Yılmaz, Türkiye’de Bireysel Bankacılık Hizmetlerinin Ekonomik Etkileri,}

(Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 1991), s.12.

180 _{Kargın, op.cit., s. 67.}

181 _{M. Necdet Timur, op.cit., s. 68.} 182 _ibid.

Akıllı kartlar ise; içinde mikroçip bulunan plastik kartlardır. Günlük yaşamda kullanılan manyetik kartların (banka kartları, kredi, ATM, telefon kartları, biletler vs.) üst evrimi denilebilecek akıllı kartlar manyetik kartlardan daha fazla hafızaya sahiptir. Bu geniş hafıza beraberinde, aynı anda bir çok işi yapabilme işlevini ve komplike çözümler sunabilme olanağı da vermektedir. Akıllı kartlar sayesinde herhangi bir müşterinin bilgilerinin tümünü yüklenerek, CRM için büyük bir veri tabanı ve istatistikî bilgi ağı sağlanmakta ve müşteriye bireysel olarak ulaşabilmekte, sorunlara bireysel çözümler bulabilme şansı yakalanabilmektedir. Örneğin, bankacılık sektörü için geliştirilmiş bir akıllı kart yazılımı ile kullanıcının ne sıklıkta kredi kullandığı, bankada yaptığı işlemler, kullandığı ürünler gibi müşteriye ve tükettiği ürünlere ait tüm bilgiler bu kartlara aktarılabilmektedir. Bu sayede hem müşteri ilişkileri konusunda bankaya geniş bir hareket alanı, müşteriye ulaşabilme kolaylığı sağlanmış hem de banka hizmetlerinin kalitesinin geliştirilmesi, giderilmesi gereken olası problemler, aksaklıklar gibi konularda doğrudan kontrol edilebilme ve izlenebilme avantajı sağlanabilmektedir. Akıllı kartların avantajları şunlardır:183

• Tek bir yazılımla onlarca işlev gören akıllı kart otomasyonu, hem zaman kaybını önlemekte hem de firma bazında müşteriye ulaşma ve kurumsal çalışma verimliliğini denetleme konularında geniş imkânlar sağlamaktadır.

• Akıllı kartla çalışma düzeyi mobilize olmakta, kısaca iş ortamı tek bir mekâna bağlı kalmadan, iş kapsamı hareketlenip müşteriye her an ulaşılabilmektedir.

• Akıllı kart kullanımı firmanın ya da kurumun kurumsal kimliğine, yarattığı markaya güvenilirlik ve prestij sağlamaktadır.

183 _{Manyetik Kartların Evrimi: Akıllı Kartlar, Erişim Adresi:}

• Güvenlik yönünden de manyetik kartların ötesindedir. İçerdiği yazılımın çok daha gelişmiş olması, güvenlik düzeyini de arttırmaktadır. Dışarıdan gelebilecek tehditlere yönelik olarak, bilgi kopyalamayı engelleyen, şifreleme algoritmalarını koruyan yazılımlar sayesinde, akıllı kartların 3. şahısların eline geçmesi durumunda kart içeriğinin ele geçirilmesi tehlikesini minimuma indirmektedir.

Elektronik para ise; “yatırılmış değer” veya satış noktası terminalleri vasıtasıyla, iki cihaz arasında doğrudan transferleri veya internet gibi açık bilgisayar ağları üzerinden ödemeleri yapmak için önceden ödenmiş ödeme mekanizmalarına denir. Yatırılmış değer ürünleri “donanım” veya “kart tabanlı” mekanizmalar (aynı zamanda “elektronik çanta” denir), ve “yazılım” veya “ağ tabanlı” mekanizmalardır (aynı zamanda “dijital nakit” denir). Yatırılmış değer kartları “tek maksatlı” veya “çok maksatlı” olabilir. Tek maksatlı kartlar (örneğin telefon kartı) yalnız bir tür mal veya hizmetin satın alınmasında veya belirli bir satıcıdan ürün alınmasında kullanılır; çok maksatlı kartlar birkaç satıcıdan birçok şeyi satın almada kullanılabilir. Bankalar, elektronik para işlerinde vericiler olarak yer alabilirler fakat aynı zamanda diğer fonksiyonları da icra edebilirler. Bunlar, diğer kurumlar tarafından ihraç edilen elektronik paranın dağıtılması, tüccarlar için elektronik para işlemlerinden elde edilenlerin verilmesi; elektronik para işlemlerinin yapılması, tetkiki ve sonuçlandırılması ve işlemlerin kayıtlarının muhafazasını içerir.184

Elektronik para, parasal değerin teknolojik bir araç kullanımı yoluyla elektronik olarak depolanması olarak da tanımlanabilir. Elektronik paranın kullanımı zorunlu olarak banka hesaplarının kullanımını gerektirmez ve hamiline kayıtlı bir ödeme aracı olarak kabul edilir. Elektronik para ürünleri, iki ana grup altında toplanır:185

184 _{Basel Bankacılık Gözetim ve Denetim Komitesi, Elektronik Bankacılık ve Elektronik} Para Faaliyetleri İçin Risk Yönetimi, (Türkiye Bankalar Birliği, Mart 1998), s. 3.

• Kart tabanlı ürünler • İnternet tabanlı ürünler

Kart tabanlı elektronik para, müşterinin mülkiyetindeki elektronik bir aygıtın üzerine yüklenen, müşteri için hazır bir fon veya değer olarak açıklanabilir. Elektronik para müşteri tarafından satın alınır ve müşteri ödemelerini yapmak için aygıtı kullandığı zamanlarda değeri azaltılır.

Dijital para olarak da adlandırılan internet tabanlı ürünler ise internette yapılan alışverişler için geliştirilir. Ödeme yapmak için kullanıldığında, dijital parayı temsil eden değerler, elektronik olarak ödeme yapan kişinin bilgisayarından ödeme yapılan kişinin bilgisayarına transfer edilir.