1.10.1. Sol Elin Durumu ve Sol El Teknikleri
Sol el için iki temel bilek pozisyonu vardır. Bunlardan biri klasik gitar çalım tekniği de olan sapın arkasına yerleştirilmiş başparmakla elde edilen pozisyon, diğeri de daha çok elektrogitara özgü olan sapın sol el tarafından kavranarak başparmağın klavyeye doğru kıvrılmış olduğu pozisyondur. Sapın arkasına yerleştirilmiş başparmak ile elde edilen pozisyon çalıcıya daha geniş bir alana hakim olma avantajını ve tüm parmakların eşit şekilde kontrol altına alınmasını sağlar. Bu pozisyon, birinci parmakla veya diğer sol el parmaklarından biriyle, birkaç tele birden basarak gerçekleştirilen bare (barré) tekniğinin uygulanmasını kolaylaştırır.
Sapın sol el tarafından kavranarak başparmağın klavyeye doğru kıvrılmış olduğu diğer pozisyon ise alt üç telde (bend telleri) daha fazla güç gerektiren teknikler için kullanılır (Stetina, 1990, s. 9).
Bilek pozisyonu seçildikten sonra parmaklar parmak uçları klavyeyi gösterecek şekilde kıvrılır ve tellere parmak uçlarıyla basılır. Parmak pozisyonları roma rakamlarıyla (I, II, III, IV, vb.) parmak numaraları ise işaret parmağından başlayarak 1’den 4’e kadar numaralarla gösterilir. Parmaklar klavyeye yakın mesafede olmalıdır. Eğer uzak mesafeden perdelere basılırsa, parmağın harekete geçmesiyle perdeye basması arasında geçen süre gecikmeye neden olacaktır. Çalıcının çalarken tellere uygulayacağı gereksiz fazla güç ise yavaşlamaya neden olacaktır. Parmak uçları çalınmak istenen perdenin sağ perde demirinin tam arkasına yerleştirilir. Bu, sol ele daha fazla keskinlik ve doğruluk kazandırır (Stetina, 1990, s. 9).
18
1.10.1.1. Legato Teknikleri
Notaları, aralarında hiçbir kopukluk olmaksızın bağlı çalmaya legato adı verilir. Elektrogitarda legato, “Pull off” (çekme), “Hammer on” (çekiçleme) ve “Slide” (kaydırma) teknikleri ile yapılır.
1.10.1.1.1. Pull off
İnce bir notadan kalın bir ya da birden fazla notaya doğru, aynı tel üzerindeki notaları akıcı ve hızlı çalmak amacıyla yapılır. Basılan notadan önceki perdeye pena vurulmadan, sadece parmağı klavyeden kaldırırken hafifçe aşağı çekilerek ses elde edilmesidir.
1.10.1.1.2. Hammer on
Kalın bir notadan ince bir veya birkaç notaya doğru, aynı tel üzerinde, sadece ilk notaya pena vuruşu yapıldıktan sonra sıradaki notaya, tel titrerken parmağın uç kısmının dik ve güçlü bir şekilde tele vurulmasıyla ses elde edilmesidir.
1.10.1.1.3. Slide
Bir notaya basıp tele penayla vurduktan sonra çalınmak istenilen diğer notaya parmağın hiç kaldırılmadan kaydırarak götürülmesiyle ses elde edilmesidir. İnce bir sesten sonra kalın bir sesi ya da kalın bir sesten sonra ince bir sesi çalmak amacıyla kullanılır. Slide tekniğini uygulamak için seramik, metal, cam gibi sert malzemelerden yapılmış slide yüzükleri de kullanılabilmektedir.
Bağlı Slide: İki notayı birbirine bağlamak için birinci sesten ikinci sese geçilirken, ikinci seste pena vuruşu yapmadan çalmaya devam edilmesidir. Sadece basılan ilk notaya pena vuruşu yapılır ve parmak diğer notaya gerektiği zaman kaydırılır.
Bağsız Slide: İki notayı birbirine bağlamak için birinci sesten ikinci sese geçilirken, ikinci seste pena vuruşu yaparak çalmaya devam edilmesidir. İlk notaya pena vuruşu yaptıktan sonra parmak ikinci notaya kaydırılır ve ikinci notaya da pena vuruşu yapılır.
Glisando: Geçiş sırasında, iki ana nota arasındaki bütün seslerin duyurulmasıdır. Slide yavaşça çalarak gerçekleştirilir. İlk notadan ikinci notaya geçene kadar parmağı yavaş yavaş kaydırarak aradaki seslerin de duyurulması sağlanır.
19
Belirsiz Perdelerle Slide: Tek bir notayı süslemek için kullanılan slide tekniğidir. Herhangi bir perdeye basılarak gerekli notaya geçilene kadar parmak kaydırılır. Birkaç perde aşağıdan yani daha tiz bir sesten veya birkaç perde yukarıdan yani daha kalın bir sesten yapılabilir.
Bare Slide: Bare basarak slide yapılmasıdır. Akor, Riff gibi geçişlerde kullanılır ve akıcılık sağlar.
Pick Slide: Penanın kenarının tellere köprü ile üst eşik arasında ileri yada geri yönde sürtülerek ses elde edilmesidir. Penayı hızlı veya yavaş sürterek, kesik veya bir defada sürterek farklı sesler elde edilebilir. Diğer slide tekniklerinde olduğu gibi bir sol el tekniği değildir, süsleme veya şov amaçlı kullanılır.
1.10.1.2. Vibrato Tekniği
Elektrogitarda vibrato tekniği, seste dalgalanma yaratacak şekilde tele dik bir basışla teli aşağı yukarı titreterek yapılır. Vibrato yapan parmak, arkasında kalan diğer parmaklarla aynı tele basacak şekilde, telleri titretirken desteklenebilir.
Elektro ve akustik gitarlarda da kullanılmasına rağmen daha çok klasik gitarlarda kullanılan bir vibrato tekniği ise; parmağı, perde dışına çıkmadan, sürekli, basılan perdede kalacak şekilde telin üzerinde sağa sola oynatarak yapılan vibrato tekniğidir.
1.10.1.3. Harmonics (Doğuşkanlar)
Birçok telli çalgıda kullanılan bir tekniktir. Bu tekniğin uygulanmasını sağlayan unsur tellerin gerginliği, uzunluğu ve buna bağlı olarak ortaya çıkan frekans aralığıdır. Bu teknikle elde edilen sesler flajöle olarak tanımlanır.
Elektrogitarda sol elin perdelere basmadan tellerin üstünde tutulduğu ve sağ el ile çalınarak sesin elde edildiği tekniktir. Gitarda doğal ve yapay olmak üzere iki tip flajöle kullanılmaktadır. Bunlardan doğal olanında sol el tellerin üzerinde tutulup perdelere basmazken yapay flajölede sol el perdelere basar ve sağ el parmaklarından biri çalınacak sese göre bir perde üzerinde konumlandırılıp diğer sağ el parmaklarından biri teli çeker (Çınar, 2005, s. 16).
20
1.10.1.4. Bend
Eğmek, bükmek anlamına gelmektedir. Notayı çaldıktan sonra teli veya telleri yukarı iterek ya da aşağı çekerek sesin incelmesi için uygulanır.
1.10.2. Sağ Elin Durumu ve Sağ El Teknikleri 1.10.2.1. Pena Tutuşu ve Pena Teknikleri
Pena işaret parmağının ilk boğumunun kenarı ile başparmağın ilk boğumunun altı arasında, doğrudan gitarın gövdesini gösterecek şekilde tutulur. Penayı tutmayan parmaklar avuç içine doğru bükülmelidir. Penanın tel üzerindeki ilk konumu ortadaki manyetiğin üzeridir. Penanın ucu başlangıç seviyesinde tellere paralel olmalıdır. Farklı açıların oluşturduğu çalım teknikleri ileri seviyelerde uygulanmalıdır. “Sağ bilek üst tellerde hafifçe çöküntülü, orta tellerde düz ve alt tellerde hafifçe çıkıntılıdır. Kol kasları yumuşak ve gevşektir” (Öztürk, 2004, s.35). Penanın tellere yakın tutulması ve sağ elin bilek bölgesinden hareket ettirilmesi, hızlı ve akıcı bir çalım için gereklidir. “Bilek hareket ettirilmeksizin sadece penayı tutan parmakların hareketiyle yapılan pena vuruşları, hiçbir zaman bilek hareketiyle yapılan vuruşlar kadar net, akıcı, dengeli ve hızlı olamaz. Bu sebeple parmak hareketlerinden kaçınılmalı ve bilek hareketleri öğrenilmelidir” (Öztürk, 2004, s. 36). “Pena aynı zamanda, vurmalı çalgı tarzında ritmik ve seri akor çeşitleri yaratmak için de kullanılır” (Chapman, 2005, s. 50). Temel olarak iki farklı pena tekniği vardır:
1-Alternating (Değişimli) Picking: İlk olarak alternate picking öğrenmek pena hakimiyeti ve iyi bir ritim duygusu geliştireceğinden başlangıç seviyesinde bu teknik tercih edilir. Yukardan aşağıya (üst) ve aşağıdan yukarıya (alt) hareketlerin sırayla birbirini takip ederek ve üst alt sırasına sadık kalınarak tellerin penayla çalınmasıdır. Bu teknikle iyi bir artikülasyon sağlanır. Üst (yukardan aşağıya) hareketi işaretiyle, alt hareketi (aşağıdan yukarıya) işaretiyle gösterilir.
2-Sweep (Süpürme) Picking: Elektrogitar klavyesine ve penalamaya hakimiyet kazandıktan sonra tercih edilmesi gereken bir tekniktir. Telleri yukardan aşağıya ve aşağıdan yukarıya süpürme hareketidir. Penanın seri ve akıcı olan süpürme hareketinin tellere takılarak bozulmaması için, yukardan aşağıya süpürme hareketinde penanın ucu hafifçe yukarıya, aşağıdan yukarıya süpürme hareketinde ise penanın ucu hafifçe aşağıya bakacak şekilde tutulur.
21
1.10.2.2. Tapping (Şelpe)
Sol elin parmak uçlarıyla tellere, klavyeye karşıdan ve dik gelecek şekilde vururken, sağ elle pena vuruşu yapmadan klavye üzerinde legato tekniği uygulanır. Tappingde sol el hammer-on ve pull-off tekniklerini kullanır. İki el birlikte çalışmasına rağmen, sağ el penalamadan farklı legato tekniği kullandığı için, tappinge sağ el teknikleri içinde yer verilmiştir.
1.10.2.3. Palm Muting (Avuç İçiyle Susturmak)
Sağ elin ayasıyla telleri köprü üzerinde kapayarak çalma tekniğidir. Elektrogitar eşlik görevi yaparken tercih edilir. Seslerin tınısı kısıtlanarak sürdinli (susturuculu) bir ses elde edilir.
1.11. Başlıca Elektrogitar Metotları