Ekotasarım

İnsan faaliyetlerinin doğal çevre üzerindeki ekolojik sorunlarını çözmeye çalışmak ve yapılı çevreyi en sağlıklı şartlarda oluşturmak tasarımcıları en zorlayan sorun olarak her alanda olduğu gibi yapı alanında da ortaya çıkmaktadır. Yeang bu soruna, uygulama için sağlam ve düzenli bir temel oluşturmak üzere ekotasarım kavramı yaklaşımıyla çözümler getirmektedir. Ekotasarımın amacı çevreyle uyumlu bütünleşmedir. Ekotasarım, teknik açıdan malzeme seçimi ve yapım sistemi uygunluğu ile sınırlı olmayıp insan toplulukları ve yapılı çevrenin, gezegen yaşamının bütününde uyumlu ve ayrılmaz parçası haline nasıl gelebileceğine ilişkin genel bir yaklaşım olarak tanımlanabilir. Bu da yapılı çevrenin arazi seçimi ve kullanımı, konumlandırma, yapı ve ürün tasarımı, enerji sistemleri, taşımacılık,

malzeme, atık, tarım, ormancılık, kentsel planlama, v.b., tüm elemanlarını bütüncül bir bakışla ele alan yaklaşımdır (Yeang, 2012).

Ekotasarım, mimarlık ve yapılı çevre anlayışını bu bakış açısı ile tekrar gözden geçirmeyi öneren bir olgudur. Yazar kitabında mimarlığın sadece yeşil ve sürdürülebilir olmakla kalmayıp, uzun vadede doğal çevreyle bütünleşmek ve kalıcı rol oynamak için nasıl bir yapı ve işleve sahip olması gerektiğini tanımlamaktadır. Ayrıca, bileşenlerine ayırarak yapılı çevrenin, küresel biobütünleşme sorunlarını insanların geleceği adına eksiksiz bir şekilde ele alınabilmesi için yeniden tasarlanması gereken rol, işlev ve süreçlerini göstermektedir. Aslında yazarın hedeflediği her konuda toptan bir değişim çağırısıdır. Bu değişimin mevcut mimarlık ve yapılı çevre algısıyla sınırlı olmaması gerektiğini vurgulayarak, tasarımın çevre bağlamını ve süreç içindeki düzenlemelerle bu bağlama verilen yanıtları kapsadığını ifade etmektedir. Kitap, tezin üçüncü bölümünde ele alınan sürdürülebilirlik kavramının, sektörel alanda da geçerli olması halinde süreç, malzeme ve davranışlar geliştirmesine destek olacağını açıklar. Yeang, ekolojik tasarımın hala emekleme döneminde olduğunu ifade etmekten, birçok çözülmemiş kuramsal ve teknik sorunun varlığından bahsetmekten kaçınmaz. Amacı ise, bu tür açmazların kabul edilerek tasarımcıya tasarım yöntemiyle ilişkin olabildiğince kapsamlı bir temel sunmaktır.

“Ekolojik tasarım ya da ekotasarım, yapılı çevreyi doğal çevreyle bütünleştirmek üzere tasarlamaktır. Yapılı çevrenin bölgesel ölçekte biçimlendirilmesini; tasarlanan ürünün içerik işlev ve işleyişinin belirlenmesini ve bütün yaşam döngüsü boyunca yapılı çevrenin gözlemlenmesini gerektirir. Yapılı çevrenin üretim ve etkileşim yoluyla doğal çevre üzerinde yarattığı etkiler; girdiler ve çıktılar; taşıma v.s faaliyetlerle ilgili sorunlar çözümlenerek doğal çevreye uyumlu, kusursuz ve simbiyotik bir bütünleşme sağlanır. Bu ekotasarım tanımı tasarımcıya, tasarım faaliyetlerinin önemli yönlerini biobütünleşme bağlamında ele almasını ve buna göre tasarım yapmasını sağlayacak bir dizi dayanak noktası sunmaktadır. Bir ekotasarım projesinde başlıca görevimiz, çevreyi daha fazla tahrip etmekten kaçınmak ve sürdürülebilir bir şekilde tasarlamaktır. Ekotasarımda en son amaç, endüstriyel üretim çağı öncesindeki doğal koşulları günümüzde yeniden canlandırmaktır” (Yeang, 2012).

Yapı ve altyapı tasarım sistemlerinde ekotasarım değerlendirilmesi genel tasarımın yanısıra, Şekil.3.4’ de açıklandığı gibi üretim taşıma, nihai yeniden kullanıma kadar

Üretim aşaması

etkileri Yapı öğeleri ve bileşenlerin üretiminde(kaynaktan çıkarma,

hazırlama, imalat süreçleri, v.s. dahil) kaynaklı etkiler + Yapım aşaması + etkileri + Kullanım aşaması etkileri + Geri Kazanım aşaması etkileri + +

Şekil 3. 4. Tasarlanan bir sistemin yaşam döngüsü içindeki etkileri (Yeang 2012). Yapım ve arazi düzenlemesinden kaynaklı etkiler

Kaynaklı  etkiler  

Yapı sisteminin kullanımı, bakım, ekosistemi koruma önlemleri, sistem düzenlemesi v.b, süreçlerden kaynaklı

Ortadan  kaldırma,  yıkımdan  kaynaklı  

etkiler  

Geri kazanım süreçlerinden kaynaklı etkiler

Arazi iyileştirme, türleri yeniden canlandırma

Dağıtım, depolama, araziye, taşımadan kaynaklı etkiler

Geri dönüşüm, yeniden kullanım, yeniden yapım ve /veya imha ve çevreye boşaltım hazırlıklarından kaynaklı etkiler

E k o t a s a r ı m ı n a m a c ı ç e v r e y e u y u m l u b ü t ü n l e ş i k t a s a r ı m

Her kentin coğrafyasına, iklim koşullarına, topoğrafyasına, hakim rüzgarına bağlı olan ekosistem özellikleri vardır. Bu özgün değerler çerçevesinde kentsel mekânsal değişme ve gelişmelerin, enerji etkin mimari tasarımlarla, güneş ve iklim verilerini ön plana çıkaran yapılaşma ile desteklenmesi, yaşanabilir kent olgusunu kurgulamayı sağlayacaktır. Bu değerler ile oluşturulmuş stratejik planlama ise, gelecek nesillere sağlıklı, yaşanabilir ve yaşam kalitesi yüksek sürdürülebilir alanlara sahip kent adaları aktarmayı hedeflenmektedir. Tüm bu hedefleri yaşamla bütünleştirecek, bina ve çevre arasındaki duyarlılığı dengeleyecek yenilenebilir enerjinin kullanımını sağlayacak yeni oluşumlar, planlamada olduğu gibi kentsel tasarımda da ekolojik mimarlık yaklaşımının gerekliğini arttırmıştır.

Ekotasarım farklı yerleşimler için, ekosistem hiyerarşisine göre, yapılan analizlere harita ve detaylara göre, Şekil, 3.5’ ifade edilen tasarım stratejilerini içerir. (Yeang, 2009).

Ekosistem hiyerarşisi Tasarım için yerleşim hakkında gerekli bilgiler

Tasarım stratejileri

Ekolojik olgunluk Tamamlanmış ekosistem analizi haritası

Analizin en yüksek düzeyde detay içermesi

-Koruma

-Her türlü bozulmanın önlenmesi için her türlü binadan kaçınılması, yalnızca etkisiz (ekolojik etki) alanlarda (varsa) dikkatli bir biçimde inşa edilmesi

Ekolojik hamlık Tamamlanmış ekosistem analizi haritası

-Koruma

-Bozulmuş, minimum etkiye sahip veya ekolojik önem taşımayan alanlara inşa edilmesi

Ekolojik yalınlık Tamamlanmış ekosistem analizi ve haritalama

-Koruma

-Bioçeşitliliğin arttırılması

-Düşük etkili (ekolojik etki) alanlara inşa edilmesi

Karma yapaylık Kısmi ekosistem analizi ve haritalama

-Koruma

-Bioçeşitliliğin arttırılması

-Düşük etkili alanlara inşa edilmesi Tek türlü tarım Kısmi ekosistem analizi ve

haritalama

-Bioçeşitliliğin arttırılması

-Verimsiz, ekilemeyen ve minimum ekolojik etkiye sahip alanlara inşa edilmesi

-Ekosistemin ve yaşam alanının rehabilitasyonu

Tarım yapılamaması Kalan ekosistem bileşenlerinin (hidroloji, kalan ağaçlar vb.) analizi ve haritalanması

-Bioçeşitliliğin ve organik kütlenin arttırılması

-Ekosistemin ve yaşam alanının rehabilitasyonu

Bozulmuş,

terkedilmiş alanlar Bozulmuş ekosistem bileşenlerinin haritalanması -Zararın nedeninin ve bozulmanın kaynağının belirlenmesi -Arındırma ve iyileştirme

-Ekosistemin ve yaşam alanının rehabilitasyonu

Şekil 3. 5. Farklı yerleşim tipleri için tasarım stratejileri (Yeang, 2009).