Ekonomik Faktörler

Tablo 15’te de verilen üçüncü faktöre yükleme yapan değiĢkenler ayrıntılı olarak Tablo 18’de yer almaktadır. Tablo 18 incelendiğinde, üçüncü faktöre sırasıyla 7, 8, 9, 10, 13 ve 24 numaralı değiĢkenlerin yükleme yaptığı görülmektedir.

DeğiĢkenler incelendiğinde mükelleflerin rasyonel davranıĢ biçimini benimseyen bireyler olarak kendi ekonomik çıkarları doğrultusunda tercih yapabileceklerine iliĢkin ifadelerin bu faktör altında toplandığı görülmektedir. Bu nedenle bu faktöre ekonomik faktörler adı verilmiĢtir. Ekonomik faktörler, toplam varyansın % 8,145’ini açıklamaktadır.

Tablo 18. 3 No’lu Faktöre Yükleme Yapan DeğiĢkenler

DeğiĢkenler 5+4 (%) 3 (%) 2+1 (%)

7.

8.

9.

VatandaĢların kendi çıkarları doğrultusunda vergi vermeme eğilimi göstermesi normal bir davranıĢtır.

Süreklilik göstermeyen gelir elde edip bu nedenle ödeme güçlüğü çekenlerin vergi kaçırması normal bir davranıĢtır.

Vergi mükellefleri vergi kaçırmanın potansiyel fayda ve muhtemel maliyetlerini mukayese ederek karar verirler.

mükelleflerinin vergi kaçırma eğilimleri yüksek olur.

48,8 16,3 35,0

13.

24.

GeliĢmiĢ ülkelerde vergi kaçırma eğilimi az geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelere göre daha yüksek olur.

Ġktidar partisi ile aynı siyasi görüĢü paylaĢan vergi mükelleflerinin vergi kaçırma eğilimleri diğer mükelleflere göre daha az olur.

34,3

Grafik 14’te ekonomik faktörlere yükleme yapan ilk değiĢkene ait veriler yer almaktadır. Mükelleflerin çıkarlarını gözeterek davranıĢlarını kendilerine maksimum faydayı ya da getiriyi sağlayacak Ģekilde biçimlendirmeleri rasyonel birey davranıĢı çerçevesinde incelenen ve birey davranıĢlarının açıklanmasında kabul gören bir olgudur. Vatandaşların kendi çıkarları doğrultusunda vergi vermeme eğilimi göstermesi normal bir davranıştır, Ģeklindeki ifadeye ankete katılan mükelleflerin % 59’u katılmamakta, % 10’u kararsız kalmakta, % 31’i ise katılmaktadır. Bu sonuç, toplumda kendi çıkarını ve faydasını düĢünerek vergi kaçırma eğiliminde olan mükelleflerin hoĢ karĢılanmadığına iĢaret etmesi açısından önemlidir.

Grafik 14. VatandaĢların kendi çıkarları doğrultusunda vergi vermeme eğilimi göstermesi normal bir davranıĢtır (7 no’lu ifade)

Grafik 15, ekonomik faktörler içinde değerlendirilen ikinci değiĢkene ait bulguları ifade etmektedir. Gelir düzeyi ve bu gelirin belirli bir zaman dilimi için süreklilik gösterip göstermemesi vergi kaçırma eğilimiyle doğrudan iliĢkili bir unsur olarak ele alınmaktadır.

Grafik 15. Süreklilik göstermeyen gelir elde edip bu nedenle ödeme güçlüğü çekenlerin vergi kaçırması normal bir davranıĢtır (8 no’lu ifade)

Süreklilik göstermeyen gelir elde edip bu nedenle ödeme güçlüğü çekenlerin vergi kaçırmasını normal bir davranıştır, ifadesine katılanların oranı % 41 iken, bu ifadeye katılmayanların oranı % 47’dir. Bu ifadeye katılanların ve katılmayanların oranlarının birbirine yakın olması dikkat çekicidir. Bu durum, toplumda yeterli gelir

22,5

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Yüzde Dağılım (%)

elde edemeyerek ödeme güçlüğü çekenlere karĢı oluĢan koruma içgüdüsüyle açıklanabilmektedir.

Vergi kaçırma davranıĢı sonrasında elde edilecek fayda ya da getiri ile maliyetlerin karĢılaĢtırılarak karar verilmesi yine rasyonel birey davranıĢı çerçevesinde incelenmektedir. ġöyle ki rasyonel birey vergi kaçırma davranıĢı sonucunda karĢılaĢması muhtemel yakalanma ve cezalandırılma durumlarını yani maliyetleri ve yakalanmama durumunda elde edeceği getiriyi yani faydayı düĢünerek vergi kaçırmaya ya da kaçırmamaya karar vermektedir. Grafik 16 incelendiğinde, katılımcıların % 43’ünün vergi mükellefleri vergi kaçırmanın potansiyel fayda ve muhtemel maliyetlerini mukayese ederek karar verirler ifadesine katıldığı, % 36’sının katılmadığı, % 21’inin ise kararsız kaldığı görülmektedir. Yine bu ifadeye de katılan ve katılmayan mükelleflerin yüzdelerinin birbirine yakın olması dikkat çekicidir.

Grafik 16. Vergi mükellefleri vergi kaçırmanın potansiyel fayda ve muhtemel maliyetlerini mukayese ederek karar verirler (9 no’lu ifade)

Grafik 17, katılımcıların riske bakıĢ açıları ile vergi kaçırma eğilimleri arasındaki iliĢkiyi ifade etmektedir. Zarara uğrama tehlikesi olarak tanımlanabilen risk kavramı, toplumu oluĢturan bireylerde risk sevme, riskten kaçınma veya riske karĢı nötr olma Ģeklinde görülmektedir. Mükellefler ise vergi kaçırma davranıĢında bulunarak yakalanma ve cezalandırılma riskini göze almaktadırlar. Mükelleflerin riski sevme ve sevmeme kararlarına paralel olarak, mükellefler tarafından bu riske

6,75

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Yüzde Dağılım (%)

katlanmanın derecesi değiĢmekte ve vergi kaçırma eğilimini etkilemektedir.

Katılımcıların % 49’u, risk almayı seven vergi mükelleflerin vergi kaçırma eğilimleri yüksek olur Ģeklindeki ifadeye katılırken, % 35’i bu ifadeye katılmamaktadır.

Grafik 17. Risk almayı seven vergi mükelleflerinin vergi kaçırma eğilimleri yüksek olur (10 no’lu ifade)

Mükelleflerin, gelişmiş ülkelerde vergi kaçırma eğilimi az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere göre daha yüksek olur, Ģeklindeki ifadeye verdikleri yanıtlar Grafik 18’de görülmektedir.

Grafik 18. GeliĢmiĢ ülkelerde vergi kaçırma eğilimi az geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelere göre daha yüksek olur (13 no’lu ifade)

5,75

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum Yüzde Dağılım (%)

GeliĢmiĢ ülkeler, gerek vergi denetim oranları ve ceza miktarları, vergi sisteminin özellikleri gerekse mükelleflerin sahip olduğu vergi zihniyeti ve vergi bilinci açılarından değerlendirildiğinde vergi kaçırma eğiliminin boyutlarının nispeten düĢük olması ihtimal dâhilindedir. Mükelleflerin % 34’ü bu ifadeye katılırken, % 50’si katılmamaktadır.

Ekonomik faktörlere yükleme yapan değiĢkenlerden sonuncusuna ait ifadenin dağılımı Grafik 19’da görülmektedir.

Grafik 19. Ġktidar partisi ile aynı siyasi görüĢü paylaĢan vergi mükelleflerinin vergi kaçırma eğilimleri diğer mükelleflere göre daha az olur

(24 no’lu ifade)

Katılımcıların % 59’u, iktidar partisi ile aynı siyasi görüşü paylaşan vergi mükelleflerinin vergi kaçırma eğilimlerinin diğer mükelleflere göre daha az olur Ģeklindeki ifadeye katılmamakta, % 26’sı katılmakta, % 15’i ise kararsız kalmaktadır.