Ekonomik Büyümenin İlişkili Olduğu Kavramlar ve Ölçülmesi

Ekonomik büyümenin açıklanması ve ölçülmesi için bazı kavramlar üzerinde durulması gerekmektedir. Çalışmanın bu kısmında ekonomik büyümenin ilişkili olduğu kavramlar açıklanıp, ardından bu kavramlardan hareket ederek ekonomik büyümenin hesaplanışı incelenecektir. Kavramların tanımlanması aşamasında Şakalak (2018)’den yararlanılmıştır.

-Milli Gelir

Ekonomide belirli bir dönemde var olan tüm ekonomik birimlerin ürettiği mal ve hizmetlerin karşılığında elde ettikleri gelirler toplamıdır. Aynı zamanda belirli dönemde üretilmiş olan tüm nihai mal ve hizmetlerin üretici fiyatları cinsinden net değeridir.

Milli Gelir = Ücret+Faiz+Rant+Kâr

-Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla

Belirli bir yılda üretilen nihai malların, üretildikleri yılın piyasa fiyatları üzerinden değeri Nominal GSYİH olarak adlandırılmaktadır. Benzer şekilde tanımlama yaptığımızda Reel GSYİH değerini ise, Nominal GSYİH değerini temel bir yılın piyasa fiyatı üzerinden dönüştürülmesi ile elde edebiliriz. Burada fiyatlar genel düzeyinin meydana getirmiş olduğu şişkin etki yok edilir. GSYİH’nın hesaplanma yöntemi 3’e ayrılır (Ceylan, 2014) :

1)Üretim Yöntemi ile GSYİH: Ekonomide varolan tüm sektörlerin üretmiş olduğu nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı ile hesaplanmasıdır. Hesaplama neticesinde elde edilen değer reel değere dönüştürülmek istenirse, baz fiyat üzerinden hesaplama yapılarak reel değere ulaşılabilir.

Üretim Yöntemi ile GSYİH = P1Q1+P2Q2+P3Q3+...+PnQn

2)Gelir Yöntemi ile GSYİH: Bir ekonomide, ekonomik süreci meydana getiren faktörlerin elde ettiği gelirlerin toplamıdır.

Gelir Yöntemi ile GSYİH = Ücret+Faiz+Rânt+Kâr+Diğer Bir başka hesaplama yöntemi:

Gelir Yöntemi ile GSYİH = Milli Gelir + (Dolaylı Vergiler + Amortismanlar – Sübvansiyonlar) şeklinde Milli Gelir formülünden yola çıkarak hesaplanabilir.

3)Harcama Yöntemi ile GSYİH: Bir ekonomide üretilen tüm mal ve hizmetlere, o ülkede yaşayanların yapmış oldukları harcamaları gösterir. Aynı zamanda üretilen tüm mal ve hizmetlerin, ülke yerleşikleri tarafından satın alındığı varsayılmaktadır.

Harcama Yöntemi ile GSYİH = Tüketim Harcamaları + Yatırım Harcamaları + Kamu Harcamaları + Net İhracat (İhracat – İthalat)

Gelir Yöntemi, Harcama Yöntemi ve Üretim Yöntemi ile GSYİH hesaplamaları sonucunda elde edilen değerler birbirine eşittir. GSYİH hesaplanırken, yurtiçinde bulunan tüm ekonomik birimlerin yerli ya da yabancı farketmeksizin yaptıkları işlemler hesaplamaya dâhildir. Burada önemli olan faaliyetin ülke sınırları içerisinde gerçekleşmesidir. GSYİH hesaplamasında dikkate alınması gereken diğer nokta ise hesaplama yapılırken yalnızca nihai mal ve hizmet hesaba katılmaktadır. Ara mallar GSYİH hesaplaması içerisinde yer almaz. Hem nihai mallar hemde ara mallar hesaplamaya dâhil edilirse çifte işlem yapılmış olacak ve hesaplama yanlış sonuç verecektir.

-Gayri Safi Milli Hâsıla

Bir ülke vatandaşlarının meydana getirdiği tüm mal ve hizmetlerin değeri olarak ifade edilir. GSMH hesaplaması yapılırken, yurtdışında yaşayan ülke vatandaşlarının yapmış olduğu faaliyetler hesaba dâhil edilir fakat yurtiçinde bulunan yabancı yerleşiklerin yapmış oldukları faaliyetler hesaba dâhil edilmez. Bu haliyle bakıldığında GSYİH’den farklı ve ulus temelli bir hesaplamadır. GSYİH ile kıyaslandığında ölçülmesi daha zordur. GSMH hesaplanırken, Dış Âlem Faktör Gelirleri ve Dış Âleme Giden Faktör Gelirleri hesaba katılmaktadır. Dış Âlem Faktör Gelirleri, ülke vatandaşlarının yurtdışında yapmış oldukları işlemlerden elde ettikleri gelirleri gösterir. Dış Âleme Giden Faktör Gelirleri ise ülke sınırları içerisinde yabancıların yapmış oldukları işlemler neticesinde elde ettikleri gelirleri gösterir. GSMH buradan hareketle aşağıdaki gibi formüle edilir:

GSMH = GSYİH + (Dış Âlem Faktör Gelirleri - Dış Âleme Giden Faktör Gelirleri)

-Safi Milli Hâsıla

Ekonomide oluşan net katkıyı bulmak için üretilen mal ve hizmetlerin değerinde meydana gelen aşınmaların, eskime paylarının çıkarılması ile SMH değeri elde edilir.

GSMH hesabı yapılırken, amortismanların yapılan hesaba etkisi giderilmediğinden GSMH, net değeri vermemektedir. Tanımından yola çıkarak aşağıda ki gibi formüle edilir:

SMH = GSMH - Amortismanlar

-Kişisel Gelir

Milli gelirden kurumlar vergisi, sosyal güvenlik kesintileri ve dağıtılmayan kârlar çıkarılıp, transfer ve faiz ödemelerinin eklenmesi sonucu elde edilen veridir.

Kişisel Gelir = Milli Gelir + Transfer Harcamaları – (Kurumlar Vergisi + Dağıtılmayan Karlar + Sosyal Kesintiler)

-Kişi Başına Düşen Gelir

Kişi başına düşen gelir, milli gelirin ülkenin toplam nüfusuna bölünmesi ile elde edilmektedir. Kişi başına düşen gelir, ülkelerin ekonomik büyüme ve ekonomik kalkınma açısından birbiri ile kıyaslanması anlamında elverişli bir hesaplamadır. Ülkelerin refah göstergesi olarak ele alınabilir. Kişi başına gelir, hesaplandığı ülke için ortalama geliri gösterir. Kişi başına gelir, ülkenin gelir dağılımı yapısının adeletli olup olmadığı, gelirin hangi gruplar veya faktörlerde biriktiği konusunda yol göstermektedir. Ancak hesaplamaya en yüksek gelirli kişilerin ve en düşük gelirli kişilerin dâhil edilmesi belirtilen ortalamanın gerçekliğini etkileyecektir.

Kişi Başına Düşen Gelir = Milli Gelir / Nüfus

-Harcanabilir (Kullanılabilir) Gelir

Kişisel gelirlerden dolaysız vergilerin çıkartılması ile elde edilen gelirdir. Kişilerin sahip oldukları net gelirler burada dikkate alınır. Tanımından yola çıkarak aşağıdaki şekilde gösterilir:

Ekonomik büyümenin ilişkili olduğu kavramlardan sonra ekonomik büyümenin hesaplanışından bahsedeceğiz. Daha önce ifade etmiş olduğumuz gibi nominal verilerin gerçeği göstermede güçsüz oluşu nedeniyle Reel GSYİH’den yola çıkarak ekonomik büyüme formülü yazılmıştır (Kaynak, 2011:72)

g =

𝐺𝑆𝑌𝐻𝑡

𝑋 100

g = Gayrisafi Büyüme Oranı

𝐺𝑆𝑌𝐻_𝑡+1 = t+1 yılının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla değeri 𝐺𝑆𝑌𝐻𝑡= t yılının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla değeri

Ekonomide nüfus başına meydana gelmiş üretim veya verim artışı ise Safi (Net) Büyüme ile ifade edilir. Ekonominin gerçek seyrini gözlemlemekte çok daha etkili bir ekonomik büyüme oranıdır. Aşağıdaki şekilde ifade edilir:

g′ =

𝐺𝑆𝑌𝐻𝑡

𝑋 100 −

𝑁𝑡+1− 𝑁𝑡

𝑁𝑡

𝑋 100

g’ = Safi Büyüme Oranı 𝑁_𝑡 = t yılına ait nüfus 𝑁_𝑡+1 = t+1 yılı için nüfus