Sanayi Devrimi’nin Osmanlı ekonomisi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak, yerli mallarını ve üretimi korumak amaçlarıyla devlet memurları ve askerlerin elbiselerinin, yerli kumaşlardan yapılmasını zorunlu kılmıştır.
Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra yeni kurulan ordunun fes ihtiyacını karşılamak üzere 1835’te İstanbul’da Feshane adıyla bir
imalathane açılmıştır.
Devlet görevlileri tarafından kişinin malına el koyması uygulaması olan müsadere usulü
kaldırılarak Avrupa’da olduğu gibi özel mül- kiyetin ve sermaye birikiminin gelişmesi
amaçlanmıştır. ÖRNEK 06
Günümüzde Cumhurbaşkanlığı Flarmoni Orkestrası olarak etkinliğini sürdüren, II. Mahmut Dönemi’nde Giuseppe Donizetti tarafından kurulan ve çok sesli müziğin Türkiye’de yerleşmesinde öncülük eden askerî bando takımı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mehterhane B) Darülelhan C) Müzika-i Hümayun D) Darülbedayi
E) Musiki Muallim Mektebi
(LYS - 2011)
ÇÖZÜM
Günümüzde Cumhurbaşkanlığı Flarmoni Orkest- rası olarak etkinliğini sürdüren, II. Mahmut Dö- nemi’nde Giuseppe Donizetti tarafından kurulan ve çok sesi müziğin Türkiye’de yerleşmesinde öncülük eden askerî bando takımı, Müzika-i Hümayun olarak adlandırılmıştır.
218
Ünite13
Tarih
Devrimler Çağında Değişen Devlet - Toplum İlişkileri
Osmanlıcılık düşüncesi doğrultusunda ha-
zırlanan Tanzimat ve Islahat fermanları ile,
din ve ırk ayrımı yapılmaksızın halkın kay- naştırılması,
kaynaşmış bir Osmanlı toplumunun oluş- turulması,
azınlık haklarının genişletilmesi
hedeflenmiştir.
ÖRNEK 07
Aşağıdakilerden hangisi, Avrupa dev- letlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasına ortam hazırlamamıştır?
A) Sened-i İttifak’ın imzalanması B) Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa Olayı C) Küçük Kaynarca Antlaşması D) Cem Sultan Olayı
E) Kapitülasyonlar
(YGS - 2010) ÇÖZÜM
Sened-i İttifak, âyanlarla II. Mahmut arasında gerçekleştirilen bir sözleşme olup Osmanlı Dev- leti’nin iç işleriyle ilgili bir düzenlemedir.
Yanıt A ÖRNEK 08
Osmanlı Devleti’nde dağılmayı önleme ça- lışmalarından birisi de Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesidir. Ancak Tanzimat Fermanı toplumun tamamı tarafından kabul görme- miş, birtakım tepkilere neden olmuştur.
Tanzimat Fermanı’na bu tepkilerin oluş- masında;
I. kimi Müslümanların, Müslüman olmayan- lara tanınan hakları yadırgaması, II. öngörülen reformların yetersiz kalması, III. Müslüman olmayanların ayrılıkçı hareket-
lerinin devam etmesi
durumlarından hangilerinin neden olduğu savunulabilir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) Yalnız I E) I, II ve III
ÇÖZÜM
Tanzimat Fermanı’ndaki eşitlik anlayışına, Müslümanların bir kısmı tepki göstermiştir. Gay- rimüslimler de bu düzenlemeleri yetersiz bularak ayrılıkçı hareketlere devam etmiştir.
Yanıt E
ÖRNEK 09
Osmanlı Devleti’nde 1856-1909 yılları arasında Müslüman olmayanlar askerlik bedeli ödeyerek askerlikten muaf tutulmuş- tur. 1909’da çıkarılan bir kanunla askerlik muafiyeti kaldırılarak Müslüman olmayanlar da askere alınmaya başlanmıştır.
Aşağıdakilerden hangisinin, Müslüman olmayanların askere alınma nedenlerin- den biri olduğu savunulamaz?
A) Zorunlu askerlik sistemini yaygınlaştır- mak
B) Anayasadaki eşitlik ilkesini hayata geçir- mek
C) Müslüman olmayanların devlete bağlılı- ğını güçlendirmek
D) Avrupa devletlerinin iç işlerine karışma- larını önlemek
E) Ordunun asker sayısını artırmak
(YGS - 2013) ÇÖZÜM
Müslüman olmayanlara 1856’da Islahat Fermanı askerlik muafiyeti getirilmesi, Avrupa devletle- rinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmala- rını önleme amacını taşıyan bir düzenlemedir. 1909’daki düzenlemeyle askerlik yükümlülüğü- nün 1839’daki hâline getirilmesi, Avrupa’nın Os- manlı Devleti’nin iç işlerine karışmasını önlemek istemeyle açıklanamaz.
Yanıt D
Hukuk Alanındaki Yenilikler
Şeri mahkemelerin yanında Avrupa hukuk kurallarına göre işleyen Nizamiye mahke- meleri kurulmuştur.
Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir
komisyon tarafından Mecelle adı verilen ve
İslam hukukuna dayanan Osmanlı medeni kanunu hazırlanmıştır.
Avrupa kanunları tercüme edilmiş, ceza yasası ve ticaret kanunu hazırlanmıştır.
Eğitim Alanındaki Yenilikler
Maarif Nezareti (Eğitim Bakanlığı) 1857’de
kurularak medreseler haricindeki eğitim etkinlikleri, bu kurumun sorumluluğuna verilmiştir.
1869’da İstanbul Kız Sanayi Mektebi,
1870’te Dârülmuallimat adıyla kız öğret- men okulu açılmıştır.
Devlet dairelerine yabancı dil bilen memur- lar yetiştirmek amacıyla 1864’te İstanbul’da
Lisan Mektebi açılmıştır.
Avrupa ile ilişkiler artmış, Ceride-i Havadis
ve Tasvir-i Efkar gibi gazeteler çıkartılmış,
bu gazetelerde siyasi ve kültürel konularda yazılar yazılmaya başlanmıştır.
Darülfünun adıyla 1861’de üniversite
kurulmuştur.
XIX. yüzyıla kadar, kızlar ilkokuldan sonra öğrenimlerine devam edemezdi. XIX. yüz- yılda kızların ilkokuldan sonra eğitimlerine devam edebilecekleri öğretmen ve meslek okulları gibi okullar açılmıştır. Bu durum, Osmanlı eğitim anlayışındaki değişimin bir göstergesidir.
UYARI
I. Meşrutiyet Dönemi (1876 - 1878) Meşrutiyet, padişahın otoritesinin ana-
yasa ile sınırlanması ve anayasa gere- ğince halkın temsilcilerinden oluşan bir meclis yoluyla padişahın yanında yönetime katılmasıdır. Başka bir deyişle padişahın yönetimi, halkın temsilcileriy- le paylaşmasıdır.
Fransız İhtilali ile birlikte demokrasi düşünce-
sinin Avrupa’da benimsenmesiyle mutlakiyet yönetimleri güç kaybetmiştir. Yaşanan ihtilaller sonucunda krallar, yönetimi halk temsilcile- riyle paylaşmak zorunda kalmıştır. Böylece Avrupa’da mutlak yönetimlerin yerini meşruti rejimler almaya başlamıştır.
XIX. yüzyılda,
Tanzimat Dönemi’nde açılan modern okul- lardan Avrupa usulünde eğitim gören aydın bir sınıfın yetişmesi,
Avrupa’ya öğrenciler gönderilmesi ve bu öğrencilerin Avrupa’daki fikir akımlarından etkilenmesi,
Fransız İhtilali’nden sonra cumhuriyetçi- liği ve özgürlüğü savunan bazı kitapların Türkçeye ve azınlıkların dillerine çevrilerek ülkede yayımlanması
323
Tarih
Ünite17
İki Savaş Arası Dönemde Türkiye ve Dünya
Sadabat Sarayı (üstte), Sadabat Paktı’nın imzalandığı oda (altta)
ÖRNEK 05
Atatürk Dönemi’nde Türkiye, izlediği barışçı dış politika sayesinde bölgede bir istikrar unsuru olmuştur.
O dönemde, Türkiye’nin bu konuma ulaşmasında aşağıdaki gelişmelerden hangisinin etkisi olmamıştır?
A) Milletler Cemiyetine üye olunması B) Balkan Antantı’nın imzalanması C) Batılı ülkeler ile Sovyetler Birliği arasında
hassas bir denge kurması
D) Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütüne (NATO) üye olunması
E) Sadabad Paktı’nın imzalanması (YGS - 2013
ÇÖZÜM
Atatürk Dönemi’nde Türkiye barışçı bir dış po- litika izleyerek;
I. 1932’de Milletler Cemiyetine, II. 1934’te Balkan Antantı’na,
III. 1937’de Sadabad Paktı’na katılmış ve Batılı devletlerle Sovyetler Birliği arasında hassas bir denge kurmuştur.
Sovyetler Birliği’ne karşı oluşturulan NATO’ya Türkiye, II. Dünya Savaşı’ndan sonra 1952’de katılmıştır.
Yanıt D
8. Hatay Sorunu
Kurtuluş Savaşı’nda Fransa’yla imzalanan An- kara Antlaşması’yla (1921) bölgedeki Türklerin hakları korunmak şartıyla Hatay bölgesinin
Fransız mandası konumundaki Suriye’ye bı- rakılması kararlaştırılmıştır.
Bu antlaşmaya göre Hatay’da özel bir idare kurularak Türklerin kültürel yapılarına doku- nulmayacaktır. Türkçe resmî dil kabul edilecek, Türk parası Hatay’da kullanılabilecektir. Fransa’nın Suriye’deki mandaterlik yönetimine 1936’da son vermesiyle “Hatay sorunu” ortaya çıkmıştır. Türkiye, Milletler Cemiyetine başvu-
rarak yapılacak halkoyu yoluyla Hatay halkının
geleceğini belirlemesini önermiştir.
Antakya Ortodoks Kilisesi
Milletler Cemiyetinin oluşturduğu komisyon, Hatay’daki incelemeleri sonucunda bir rapor yayımlamıştır. Bu rapor sonucunda, Türkiye ve Fransa bir anayasa hazırlayarak, Hatay’da
bağımsız bir devletin kurulması konusunda anlaşmıştır.
1938’de, Hatay’ın toprak bütünlüğünün bu iki devlet tarafından korunması ve iki tarafın böl- gede 2500 kişilik askerî kuvvet bulundurması kararlaştırılmıştır.
Bu anlaşmayla Türk askerleri, 5 Temmuz 1938’de Hatay’a girmiştir.
Seçimler sonucunda Hatay Devleti’nin ilk mec- lisi 2 Eylül 1938’de açılmıştır. Hatay Devleti’nin ömrü, dokuz ay sürmüştür.
“Kırk Asırlık Türk Yurdu Düşman Elinde Esir Kalamaz”
Mustafa Kemal Atatürk’ün Hatay için söy- lemiş olduğu sözdür.
UYARI
25 Ocak 1937 günü Kurun (Vakit) Ga- zetesi’nde Mustafa Kemal, Asım Us im- zasıyla 5 makale yazarak Hatay sorunu konusunda İnönü Hûkümetini ağır bir dille uyarmıştır.
UYARI
Hatay İli Haritası
Hatay Devleti’nin parlamentosu, 29 Haziran 1939’da Türkiye’ye katılmayı oy birliğiyle kabul etmiş ve Hatay, 30 Haziran 1939’da Türkiye’ye katılmıştır.
Hatay Devleti Meclisi ve Hatay Devleti Bayrağı
ÖRNEK 06
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Cumhu- riyeti’yle arasındaki Hatay Sorunu’ndan dolayı Sadabat Paktı’na dâhil olmamıştır?
A) Irak B) İran C) Suriye D) Afganistan E) SSCB
325
Tarih
Ünite17
İki Savaş Arası Dönemde Türkiye ve Dünya
1929 başlayan 1930’larda devam eden Dünya Ekonomik Bulanımı Kuzey Ame- rika ve Avrupa’yı merkez alan buhranı özellikle sanayileşmiş ülkelerde yıkıcı etkileri olmuştur.
UYARI
1929 Dünya Ekonomik Krizi farklı ülkeler- de farklı tarihlerde sona ermiştir. Krizden ilk çıkan ülke uyguladığı çeşitli ekonomik politikalar sayesinde Almanya olmuştur.