Fasl-ı Evvel
Cemiyetin Suret ve Maksad-ı Teşekkülü Beyânındadır.
Madde 1 - Zât-ı hazret-i padişâhî himâye-i mülûkâneleri ve veliahd-ı saltanat hazretlerinin riyaset-i fahriyeleri tahtında merkez-i umumîsi ve merci-i kanunisi Dersaadet'de olmak üzere 19 Kânun-ı sâni 1329 tarihinde Müdafaa-i Milliye Cemiyeti unvanıyla bir cemiyet te'sis edilmişdir. İşbu cemiyet memâlik-i mütemeddine-i sairede olduğu gibi terbiye-i milliye ve sıhhat-i umumiyeye ihtimam ile milletin seviye-i fikriye ve faaliyet-i hayatiyetini inkişâf ve takviye etdirecek ve bütün milleti hayat-ı mesaîye alışdı-racak ve led-il-hâce meydan-ı harbe koşabilecek kuvveti, idmanı, inşirahı verecek esbâb-ı terbiyeyi tehiye ve te'min etmek ve âlâm ve mesaib-i harbin teskinine muavenet ve milletin refah ve saadet-i haline âlâ-kadr-il imkân gayret eylemeğe mükellefdir.
Madde 2 - Cemiyet her gûna muamelât ve icraatında kavanin ve nizâmat-ı devlete tamamıyla riayet etmekle ve umur-u hükümete katiyyen müdahale eylememekle mükellefdir.
Madde 3 - Müdafaa-i Milliye Cemiyeti politika ve fırka hissiyatından tamamıyla azadedir. Fasl-ı Sâni
Madde 4 - Cemiyetin merkez-i umumisi kongrece mûntehib reis-i evvel ile hey'at-ı muhtelife rüesâsınm içtimamdan teşekkül edecek olan hey'et-i idare tarafından idare edilir.
Reis-i evvel cemiyetin hükümete karşı murahhas-ı mes'uludur. Reis-i evvelin gaybubetinde vekâlet etmek üzere hey'et-i idarece bir de reis-i sânî intihab olunur.
Cemiyetin vilâyat ve elviye-i gayr-ı mülhakada birer şu'be-i merkeziyesi ve liva ve kazalarda liva ve kaza şu'beleri vardır. Ancak, işbu liva ve kaza şu'beleri Dersaadet'de şehremaneti taksimatına ve istanbul vilâyeti mülhakatına göre teşkil edilecektir. Kaza şu'beleri livalara, liva şu'beleri vilâyat merkezlerine ve vilâyat merkezleri de merkez-i umumiye merbutdur.
Madde 5 - Cemiyet te'min-i maksada vüsûl içün bilcümle muamelâtında taksim-i mesaî usûlüne riayeti esas ittihaz etmişdir. Bu cihetle cemiyet-i mezkûrenin gerek merkez-i umumisi, gerek Dersaadet ve taşralardaki şu'abat merkeziyesiyle liva ve kaza şu'belerinden her biri (Maliye), (Irşâd), (Mümâre-sât-ı bedeniye ve askeriye), (Sıhhiye) nâmlarıyla âtide vezaifi beyân edilecek olan hey'at-ı mahsusaya ayrılır. Şu kadar ki bu vezaifin ayrı ayrı heyetler ile ifasına imkân olmayan bir kaç vazifenin ve hattâ bütün vezaifin bir hey'et tarafından deruhde edilmesi caizdir.
Madde 6 - Sâlif-ül-zikr hey'etler kendilerine aid vezaifde müstakilen ittihaz ve ifa-yı mukarrerat ederler. Ancak muamelâtı yekdiğerine taallûk eden ve bahusus sarfiyata ad bulunan hususat her dört hey'et rüesâsmın ictimaıyla ve led-el-icâb bunlara meclis-i umumî kararıyla intihab edilecek üç azanın in-zimamıyla nihayet yedişer zâtdan mürekkeben teşkil edilecek heyat-ı idare ma'rifetiyle tanzim kılınır.
Madde 7 - Altıncı maddede beyân olunan hey'etler azalarının içtimai mecâlis-i umumiyeyi teşkil eder. Madde 8 - Her liva ve kaza mecâlis-i umumiyesi tarafından rey-i hafî inti-hab olunmak ve azasının adedine göre ikiden dûn ve beşden efzûn olmamak üzere ekseriyet-i mutlakayı ihraz eden azanın vilâyet merkezlerinde vilâyat hey'at-i idaresiyle ictimamdan vilâyat kongreleri teşekkül eder. Elviye-i gayr-ı mülhaka vilâyat hükmündedir.
Madde 9 - Vilâyat kongreleri tarafından rey-i hafî ile bilintihab ekseriyet-i mutlakayı ihraz edecek olan ikişer azanın Dersaadet'de merkez-i umumî hey'et-i idaresiyle ictimaından umumî kongre teşekkül eder.
Madde 10 - Hey'at-ı muhtelife reisleri hey'at-ı mezkûreyi teşkil eden aza meyânmdan ekseriyet-i ârâ ile intihab edilir. Reislerin müddet-i memuriyetleri birer sene olup tekrar riyasete intihabları caizdir. Mecâlis-i umumiyeye hey'et-i idare reisleri riyaset eder. Kongrelerde kongre azası meyânmdan ekseriyet-i ârâ ile bir reis ve bir reis-i sânı intihab edilir.
Madde 11 - Hey'at-ı muhtelife rüesâsmdan bâzılarının ma'zeret-i meşru'ası zuhurunda yerlerine riyaset etdikleri hey'et azasından tensib edecekleri zâtı muvakkaten tevkil edebilirler.
Fasl-ı Sâlis
Cemiyet Azasının Evsafıyla Tabi' Olacağı Şerait Beyanındadır.
Madde 12 - Cemiyete aza olabilmek içün intihab kanunu mucibince sinn-i nizamiyi ikmâl etmiş olmak ve hukuk-u medeniyesine malik bulunmak ve cemiyet umur ve muamelâtını fırâk-ı siyasiyeye
aid âmâl ü efkara âlet ittihaz etmemek şartdır. Cemiyet azalığa dahil olan her ferdiişbu nizâmnâme i esasiyi biltedkik cemiyetin ne maksadla teşekkül etdiğine tamamıyla vukuf hâsıl etmiş ve bu cihetle nizamname ahkâmına riayet eyleyeceğine ve hiçbir istifade-i şahsiye ve maddiye takib eylemiyeceğine haysiyet ve namusunu işhâd eylemiş addeder.
Madde 13 - Madde-i sabıkada muharr şeraiti haiz her ferd şehrî lâakal bir guruş itasını taahhüd ile cemiyetin aza-yı tabiiyesinden olabilecek ve her sene taksit-i şehrisini tezyid ve tenkisde muhtar bulunacak ise de senevi itası taahhüd olunan hisse-i iştirakin mikdarı cemiyetler kanununun sekizinci maddesi mucibince yirmi dört Osmanlı yüzlük altınını tecavüz edemiyecekdir. Arzu eden zevat taahhüdat-ı şehriyesinin bir senelik mikdarının defaten tesviye edebilir ve taahhüdât-ı vakıa mevrus olmaz. Taahhüd altına girmeksizin her şahs cemiyete istediği kadar ianât ve teberruatda bulunabilir. Madde 14 - Aza'yı tabiiye meyamna dahil olan zevat dahil olduğu sene-i maliyenin hitamından evvel istifa etse dahi hisse-i iştiraki o sene gayesine kadar eda edilmeğe mecburdur.
Fasl-ı Rabi
Hey'at-ı Muhtelifenin ve Mecâlis-i Umumiye ve Kongrelerin Vezaifi Beyanındadır. Maliye Hey'etlerinin Vezaifi
Madde 15 - Maliye hey'etleri cemiyetin tezyid-i varidatı emrinde ne gibi tedabir ve vesaik müracaat etme lâzım geleceğine dair raporlar, muhtırala tanzim ve kararlar ita ve mensub oldukları hey'at-ı idareyi tevdi'i ve cemiyetin muamelât-ı hesabiyesini daima tedkik ve teftiş ve cemiyete aid her nev' mübayaatı ifa etmeğe mükellefdir. Suver-i muhtelife ile iane derci ve cemiyet menfaatine konser, tiyatro, mûsamere vesaire icrası hakkındaki mukarreratm tatbik ve icrası maliye hey'etlerine aiddir. Hey'at-ı maliye muamelât-ı hesabiyeyi divan-ı hesâbâtca şâyân-ı kabul görülen usûlde tanzim ve tedvir etdirecek ve defatir ve evrak-ı müsbete ve muamelât-ı kuyûdiye her ne zaman arzu olunur ise istenilen bir hesabı suret-i mükemmelede tedkik ve ihraca müsaid olacakdır.
Madde 16 - Cem-i ianât ve istihsâl-ı teberruat içün hiçbir ferdin velev mecburiyeti istilzam edecek mahiyetde bile bir muameleye düçâr edilmemesi ve bu hususun efrad-ı milletden herbirinin kendi ihtiyarına ve hissiyât-ı hamiyetmendânesine bırakılması cemiyetin ahass-ı amalidir.
Madde 17 - Maliye hey'etleri her vilâyat ve liva ve kazanın vüs'at ve ehemmiyetine göre hadd-ı asgar olacak üçer ve hadd-ı âzam olacak yedişer azadan terekküb eder. Şu kadar ki merkez-i umumî maliye hey'eti hadd-ı asgarî yedi azadan dûn olmamak üzere inde-1-icâb onbir azaya kadar iblâğ olunabilir. Madde 18 - Hükümet her ne zaman arzu eyler ise ta'yin edeceği maliye ve Ziraat Bankası müfettişleri ma'rifetiyle cemiyetin muamelât-ı hesabiyesini teftiş etdirebilecekdir. Şayet bir lüzum ve ihtiyaca binaen hey'et-i idarece esabâ-tın tedkik ve teftiş etdirilmesine lüzum görülür ise merkez-i umumî tarafından maliye nezaret-i celilesine bilmüracaa icab eden memurinin ta'yin ve i'zâ-mı iltimas edilecekdir.
Madde 19 - Cemiyetin Dersaadet ve taşradaki bilumum merakiz ve şuabatında cem' ve tahsil olunacak mebaliğ doğrudan doğruya merkez-i umumiye irâl olunacakdır. Ancak merkez-i umuminin muvafakati lâhikk olmak şartıyla mahall-i ihtiyacatına sarf edilmek üzere hasılatın sülsü alıkonulabilir. Her sene-i maliye gayesinde hey'at-ı idarece tanzim ve mecâlis-i umumiyece tasdik edilecek bilançolarda girâz-ı sarf kalacak mebaliğin ve bu meyânda elden çıkarılmayan teberruatın suret-i sarf ve tahsis ve isti'mali hakkında her sene içtima edecek olan umumî kongre tarafından ittihaz olunacak karara tevfik-i muamele olunur. Bu cihetle bir sene-i maliyenin hesabı o sene-i maliye nihayetinde kapatılmak ve ertesi sene-i maliyenin hesabı mezkûr sene-i maliye bidayetinde başlamak suretiyle muamele-i hesabiye icra edilir. Ve her seneye mahsus ayrı ayrı defterler tutulur. Ahvâl-i müteaddidede merkez-i umumide bin ve şu'belerde yüz liradan fazla nakid bulundurulmayacak ve fazlası banka şu'belerine veya Ziraat Bankalarına tevdi' olunacakdır.
İrşad Hey'etlerinin Vezaifi
Madde 20 - Maarifin ve ticaret ve ziraat ve sanayiin terakkiyatına ve milletin ahlâkiyat ve içtimaiyatına aid nevakısın tashih ve ikmâline ve evlâd-ı vatanın kitle-i vahide halinde teşrik-i mesaisine velhasıl memleketin selâmet ve saadetini te'mine hadim, ilmî, millî, amelî, iktisadî her gûna ihtiyacatının ef-rad-ı millete iblâğına aid mev'izeler, konferanslar, dersler itası ve bilhassa evlâd-ı vatana zamanlarının ihtiyacât ve ilcaatıyla mûtenâsib bir terbiye-i içtimaiye verebilecek Numune Mektebi ve aynı maksadı te'min edecek ve memleketde mütecanis ve umumî bir terbiye-i fikriye esaslarını ihzar edecek ders kitabları vücude getirmekle müştagil bir hey'et-i mahsusa ve muamelât-ı dahiliyenin revacyâb olmasına hizmet edecek bir sanayi müzesi ihdası ve ziraat-ı fenniyenin muhall-i tatbiki olabilecek bir Çiftlik Mektebi (ve istihlâk ve te-avün: kooperatif) şirketleri husule getirebilmek
için bir hey'et-i mahsusa teşkili ve sair bu gibi müesseseler ihdasıyla ümmet-i Islâmiye ve millet-i Osma-niyeyi ahkâm-ı diniye ve itiyadât-ı milliye dairesinde asr-ı hâzırın terakkiyat-ı medenisini takib ve iktisaba teşvik eylemek irşâd hey'etlerinin vezaif-i esasi-yesini teşkil eder.
Madde 21 - Hey'at-ı irşadiye bilcümle tedabir ve teşebbüsâtda hiçbir sebeb ve suretle unsur ve fırâk-ı siyasiye içtihadatma tabi' olmayacak ve muhade-net-i samimiyeyi takviye ve te'min ile efrad-ı milleti ikdam ve mesaiye teşvik eyleyecek mevzular intihabına bezl-i ihtimam edecekdir.
Madde 22 - Hey'at-ı irşadiye 16 Teşrin-i sâni 1287 tarihinde irade-i seniyeye iktiran olan cemiyet-i tedrisiye-i Islâmiye vezaifini müş'ir nizâmnâmede muharrer tedrisatın hayyiz-i fiile isâli emrinde cemiyet-i mezkûreye muavenet ve müzaheretde bulunacak ve evvel-be-ewel istita'at-ı maliyesinin müsaadesi nisbetinde köy mektebleri küşadı suretiyle işbu muavenetin delâl-i fiiliyesini izhara çalışacakdır.
Madde 23 - Hey'at-ı irşadiye lüzum ve münâsib gördüğü zaman ve mevki'de umumî mev'izeler, konferanslar ita etmekle beraber mekâtib-i resmiye ve hususiyenin müdir ve hey'at-ı idareleri muvafakat etdikleri halde münasib zamanlarda talebeye vaaz ve nasihat edebileceklerdir. Şu kadar ki umumî me-vaiz ve konferanslar itasi içün usûl ve nizâmı dairesinde istihsâl-i müsaide eylemek ve elbabda câri kavanin ve nizâmât ahkâmına tamamıyla riayet etmek şartdır.
Madde 24 - Hey'at-ı irşadiye merkez-i umumide nihayet onbir ve şu'abat-da her birinin derece-i vüs'at ve ehemmiyetine göre nihayet yedi azadan mürekkeb olacak ise de herhalde aza-ı mümaileyhümün adedi merkez-i umumî içün yediden ve şu'abat içün dahi üçden dûn olmayacakdır. Şu kadarki hey'at-ı irşadiye mevad-ı sabıkada zikr olunan âmâl ve mekasıdı mevki-i fiile isal eylemek üzere icab eden tedabiri ittihaz eyleyeceğinden bu meyanda hey'at-ı irşadiyeye ve hattâ cemiyete dahil olmayan üdebâ ve füzelâ ve erbâb-ı san'at ve kemâle müracaatla cemiyetin mekasıd-ı esasiyesine hadim tali hey'etler teşkil ve bu âmâli müeyyed âsâr-ı neşretdirmeğe ve mev'izeler ve konferanslar verdirmeğe çalışacakdır.
Madde 25 - Memleketimiz hakkındaki su-i tefsirat ve zümûn-u batılayı men' edecek suretde neşriyat ve teşebbüsât icrası irşâd hey'etlerinin vezaifi cümlesindendir.
Mümâresât-ı Bedeniye ve Askeriye Hey'etlerinin Vezaifi
Madde 26 - Evlâd-ı vatanı her zaman içün çevik ve zinde bulunduracak ve sinn-i sahavetinden itibaren berri ve bahri kabiliyet-i askeriyesini inkişâf etdirecek esbâb ve vesaitin istihzar ve istikmâli terbiye-i bedeniye ve mümârese-i askeriye hey'atlarının vezaif-i asliyesini teşkil eder.
Madde 27 - Terbiye-i bedeniye ve mümarese-i askeriye hey'atlarınm bilhassa itina edecekleri hususat: Evlâd-ı vatanı cimnastik, koşu, yüzücülük, kürek çekmek, top oynamak, sıçramak, fennî güreşmek; endaht poligonları tesis ile nişancılık, binicilik, at yarışları, uzun piyade yürüyüşleri, kılıç, kasatura, mızrak isti'mali, tüfek ve avcı talimleri, köprücülük, şimendifercilik, tayyarecilik, toprak kazmak, münferid ve umumî bedeniye ve askeriyeye alışdırmak ve müfid seyahatler tertib eylemektir.
Madde 28 - Yirmialtı ve yirmiyedinci maddelerde tafsil ve beyân olunan enval mümaresatın intihab ve ittihazında kabiliyet ve icabât-ı muhitiye esas tutulacaktır.
Madde 29 - Terbiye-i bedeniye ve mümarese-i askeriye hakkında bu vezaifi deruhde edecek hey'etler tarafından yapılacak talimatnameler Harbiye ve Bahriye ve Maarif Nezaretlerine tasdik etdirilecek ve bu mkat-ı nazar hakkında nezaret-i aidesinin fikr-ü mütalâası almacakdır.
Madde 30 - Terbiye-i bedeniye ve mümarese-i askeriye hey'etleri mevad-ı sabıkada tafsil edilen mümaresat-ı bedeniye ve askeriye içün müsabakalar icrası ve mükâfatlar ve takdirnameler itası suretiyle şebban-ı vatanı teşvike sarf-ı cehd ve gayret eyleyecekdir.
Madde 31 - Terbiye-i bedeniye ve mümaresat-ı askeriye hey'etleri azaları adedinin hadd-ı asgar ve azamıy yirmidördüncü maddede muharrer hey'at-ı irşadiye azaları gibi olacakdır.
Sıhhiye Hey'etlerinin Vezaifi
Madde 32 - Efrad-ı millete nesayih-i sıhhiye ifa, millî "dispanser" ve hastahaneler te'sis, bilmünavebe köyleri dolaşarak hastaları tedavi velhasıl efrad-ı milletin bilcümle tabakatını kavaid-i sıhhiyeye riayete alışdırarak emraz-ı müstevliye ve ilel-i sariyeden mütevellid zayiatını daire-i mazarratını tenkis ve tecdid eyleyecek her gûna esbab ve vesaik tevessül eylemek sıhhiye hey'atlarınm cümle-i vezaifindendir.
Madde 33 - Mekâtib-i resmiye ve hususiye tarafından taleb vuku'unda hey'at-ı sıhhiye azaları mekâtib- i mezkûrede talebenin isti'dad ve kabiliyeti dairesinde ders veya konferans şeklinde hıfsısıhhaya dair malûmat-ı umumiye ita edecek ve evlâd-ı vatanın zihinlerine daha küçük yaşdan sıhhatin feva-id ve menafi'ini yerleşdirmeye çalışacakdır.
Madde 34 - Cemiyetin isti'taat-ı maliyesi müsaid olduğu halde sıhhiye hey'etleri eczahane bulunmayan kasabalarda ve ale-1-husus köylerde seyyar eczahaneler teşkil ve inde-1-icâb küçük mikyasda birer eczahane tesis ve fıka-ra-ı marazaya meccanen ilaç tevzi' edecekdir.
Madde 35 - Her vilâyat veya liva ve kazanın ehemmiyet ve kabiliyetine göre mevad-ı salifede beyân olunan hususatı mevki'i tatbik ve icraya vaz' etmek üzere mufassal bir talimat tanzim ve merkez-i umumice bitedkik sıhhiye müdiriyetine tasdik etdirildikten sonra talimat-ı mezkûre ahkâmına tevfik-i muamele olunacakdır.
Madde 36 - Sıhhiye hey'etleri azasının adedi üçden dûn ve yediden efzûn olamıyacakdır.
Kaynak: Tarık Zafer Tunaya, Türkiyede Siyasal Partiler, Cilt: 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998, ss. 476-482.