Ulusal ve uluslararası hukuki metinler, aileyi toplumun temel taşı olarak belirlemişlerdir. Toplumun temeline dayandırılması dolayısıyla ailenin çoğalarak devamlılığının sağlanması, toplumun da devamlılığının anahtarıdır. Doğan her çocuk, toplumun temelini teşkil eden bir aile içerisinde büyüme hakkına sahiptir. Kimi zaman bu hak, çocuğun doğal ailesi ile yaşaması şeklinde tezahür ederken, kimi zaman ise istenmeyen nedenlerden dolayı hukuken evlat edinme olarak vasıflandırılan, küçükle ona bakıp yetiştirecek yapıda kişiler arasında soy bağı
58
kurularak küçüğün bu kişiler yanına yerleştirilmesi şeklinde tezahür edebilecektir (Çörekçi, 2009).
Evlat edinme, aralarında sahih nesep bağı bulunmayan kimseler arasında, hukuk düzeninin öngördüğü şartlar uyarınca tamamlanan, hukuki işleme dayalı salt hukuki bir nesep ilişkisi olarak tanımlanabilir (Tiryakioğlu, 1991).
Evlât edinme, gerek mirasa ilişkin ve gerekse soyadı, vatandaşlık, hısımlık ve velâyet gibi hukukî konularda yenilikler ortaya çıkarır. Sonuçları ile toplumun ve toplumun temel taşı olan aile üzerinde, bu kadar önemli yere sahip olan evlât edinme müessesesinin şahsî ve malî sonuçları önemlidir (Türkeri, 2007).
Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, tam manasıyla dengelenememiş ekonomik yapılar, ücret adaletsizlikleri ve işsizlik gibi sosyal ve ekonomik sebeplerle aileler dünyaya getirdikleri küçüklerin bakımını tam anlamıyla yerine getirememekte, küçüklerin daha elverişli ortamlarda yetişmelerini sağlamak adına onları evlatlık olarak vermeyi düşünmektedirler.
Gelişmiş olan ülkelerde ise, çocuğu olmayan kimselerin ya da hali hazırda çocuğu olmakla birlikte daha çok sayıda çocuk sahibi olma arzusunda olan kişilerin bu arzularını gerçekleştirmek amacıyla evlat edinme yoluna gidilmektedir. Bunun son örnekleri, bazı yabancı şarkıcı ve film yıldızlarının gelişmemiş ülkelerden tartışmalı biçimde evlat edinmelerine ilişkin haberler ile gündemde görülmektedir.
Açıklandığı şekilde, çift fonksiyona sahip olan evlat edinme kurumu, yoksul durumda olan ailenin çocuğunun daha iyi koşullarda bakılıp eğitilmesine hizmet etmenin yanı sıra çocuksuz ailelerin çocuk özlemini giderme, çok çocuk sahibi olma arzusundaki ailelerin de bu arzularını yerine getirmelerine aracılık etmektedir(Çörekçi, 2009).
Evlât edinme müessesesi, eski zamanlardan bu yana hep sosyal bir amaca hizmet etmiştir. Ancak dönemler itibariyle ağırlık taşıyan yön farklı olmuştur. Önceleri soyun sürdürülmesine ve mirasçı sahibi olmaya hizmet etmiştir. On dokuzuncu yüzyılla birlikte çocuk sevgisini tatmak, bu konudaki özlemini gidermek isteyen ana-babaları isteklerine kavuşturmuştur. Yakın zamanda gerçekleşen
59
değişiklikle de iki amaç ön plana çıkmaktadır. Bunlardan ilki, kimsesiz çocukların bir aile ortamına kavuşturulup sağlıklı bir gelişme göstermelerinin sağlanmasıdır. İkinci olarak da, evlilik dışında doğmuş çocuklara düzgün soy bağı statüsünün kazandırılması amaçlanmıştır (Belen, 2005).
Tarihi gelişim içerisinde evlat edinme kurumunun çeşitli amaçlara hizmet ettiği görülmektedir. Bunlara misal:
İbadetin devamını sağlamak ve aile dininin devamını temin etmek gibi bir takım dini,
Eski Atina Hukuku’nda olduğu gibi siyasi,
Kimi zaman sadık ve ucuz işçileri temin etmek kimi zaman da kişilerin mirasçı olması şeklinde ortaya çıkmış iktisadi,
Modern hukuk sistemlerinde olduğu gibi kimsesiz çocuğun bir aileye kavuşturulmasını sağlayan ve böylece kimsesiz çocukların uygun ortamlarda yaşama ve gelişmelerine imkân veren sosyal,
Ayrıca bazı ülke kanunlarında evlilik dışında doğmuş çocukların sahih olmayan neseplerinin sahih nesep haline getirilmesi gibi amaçları gösterilebilir (Akbulut, 2011).
Ülkelerarası evlat edinmenin işareti olarak ise, bazı kutsal kitaplar, ülkelerarası evlat edinmeye örnek olarak Mısır prensesi tarafından İsrailoğullarından Musa’nın evlat edinilmesini tarif etmektedir (Romano 1994, Akt: Çörekçi, 2009).
Daha sonraki tarihe göz attığımızda ise uluslararası evlat edinme ilk olarak Amerika birleşik Devletlerinde (ABD) ortaya çıktığı bilinmektedir. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılmış olan ülkelere yönelik hayırseverlik Amerikanları bu ülkelerden evlat edinmeye teşvik etmiştir. Daha sonra, Kore ve Vietnam Savaşları da Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa ülkelerinin bu ülkelerden çok sayıda evlat edinmeleri ile sonuçlanmıştır. Bugün bile mutlak anlamda yurtdışından çocuk evlat edinilen ana ülke ise ABD-dir ve bu ülkedeki evlat edinme vakalarının sayısı tüm ülkelerdeki sayının tam yarısını oluşturmaktadır (Ruzik,2008 ).
60
Ülkelerarası evlat edinmeye başvuruların günden güne artması neticesinde, bu işlemi düzenleyen yeknesak kuralların oluşturulması ihtiyacı doğmuştur. Bu ihtiyacın sonucu olarak, ülkelerarası evlat edinmeye ilişkin yürürlükte olan altı tane uluslararası sözleşme bulunduğu görülmektedir. Bu sözleşmeler,
1965 Tarihli Evlat Edinme ile ilgili Makamların Yetkisi, Uygulanacak Hukuk ve Kararların Tanınmasına Dair Lahey Sözleşmesi,
1967 tarihli Evlat Edinmeye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi,
1986 tarihli Ulusal Ve Uluslararası Düzeyde Evlat Edinmeye ve Çocukların Bakımına ilişkin Birleşmiş Milletler Deklarasyonu,
1989 Tarihli Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi,
1993 Tarihli Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşme,
2008 tarihli Çocukların Evlat Edinilmesine Dair Gözden Geçirilmiş Avrupa Konseyi Sözleşmesidir (Çörekçi, 2009).
Bunlardan Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşme ya da Lahey Evlat Edinme Sözleşmesi, uluslararası evlat edinme, çocuk kaçakçılığı ve çocuk ticaretini konu alan bir uluslararası sözleşmedir. 29 Mayıs 1993'te Lahey Uluslararası Özel Hukuk Konferansında imzalanan sözleşme 1 Mayıs 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Sözleşmenin temel amaçları şunlardır:
Ülkelerarası evlat edinmelerde çocuğun uluslararası hukukta geçerli olan kabuller ölçüsünde korunması
Evlat edinmeyi konu edinen ülkeler arasında çocuk kaçırma olaylarını önlemeye yönelik önlemlerin alınması
Ülkelerarası evlat edinmelerin sözleşmede belirlenen kurallar çerçevesinde yapılmasının sağlanması (wikipedia.org).
61
Bu Sözleşmeyi imzalayan Devletler kişiliğinin uyumlu gelişmesi için, çocuğun bir aile ortamında, mutluluk, sevgi ve anlayışla yetişmesi gereğini, çocuğun asıl ailesinde kalmasını sağlayacak uygun tedbirleri öncelikle alması, uygun bir ailenin yaşadığı devlette bulunamadığı, bir çocuğa ülkelerarası evlât edinmenin devamlı bir aile sağlayabileceğinin yararına, ülkelerarası evlât edinmelerin çocuğun yüksek yararları dâhilinde yapılması ve onun temel haklarını güvence altına alarak çocukların kaçırılmasının, satımının veya ticaretinin önlenmesine dair koruyucu tedbirlerinin alınması zaruretine inanmış olarak, ortak kurallar oluşturmak amacıyla bir araya gelmişlerdir (Lahey Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun, 2004).
Ayrıca Çocuk Haklarına dair Sözleşmenin 21. Maddesi de evlat edinmeye ait edilmiştir. Bu madde evlat edinmeye ilişkin her tür düzenlemede yüksek yara ilkesini gözeterek ve bu konudaki asgari gereklilikleri belirleyerek evlat edinilen çocukların haklarını ele almaktadır.
Sözleşmenin bu maddesine bazı ülkeler çekince koymuş bulunmaktadır. Bunun nedeni olarak ise hukukunun ana-babasını ve kan bağını gizleyen bir evlat edinme anlayışını kabul etmemesi (Bangladeş, Bruney, Mısır, Endonezya, Ürdün, Maldivler ve.b), bu maddenin yerli halklar arasında geleneksel olan çocuk bakım uygulamalarıyla ters düşmesi (Kanada), bazı hükümlerin kendi yetki alanı içinde geçerlilik taşımadığı (Arjantin) belirtilmiştir. Ayrıca Kore Cumhuriyeti bu maddeye belirtilmeyen nedenlerden dolayı çekince koyarken, Lübnan gibi kimi ülkeler ise Müslümanların evlat edinilmesine izin vermemekte, ancak Müslüman olmayanlar için bu hakkı tanımaktadır (Hodking ve Newell, 1998).
Evlat edinme ile ilgili uluslararası düzeyde en son kabul görmüş yasa 2008 tarihli Çocukların Evlat Edinilmesine Dair Gözden Geçirilmiş Avrupa Konseyi Sözleşmesidir. Taraf devletler özellikle 1993 Lahey Sözleşmesi’ni tamamlayıcı etki sağlayan, çocukların evlat edinilmesi hakkında Avrupa Konseyi’ne ait uluslararası belgenin gözden geçirilmesi ihtiyacı konusunda ortak fikre geldikleri gerekçesiyle toplanmış ve 27 Kasım 2008 tarihinde bu sözleşmeyi imzaya açmışlardır (European Convention on the Adoption of Children (Revised), 2008).
62
Çocuk Hakları Sözleşmesinin 21. Maddesinde olduğu gibi, bu sözleşmede de, ülkelerarası evlat edinmenin ancak çocuğun kendi ülkesinde elverişli biçimde bakılması mümkün olmadığı veya evlat edinecek veya yanına yerleştirilecek aile bulunmadığı‘ zamanlar düşünülmesi gerektiği teyit edilmiştir (Hodgkin, Newell, 1998).
Bu sözleşmede, kendinden önceki sözleşmelerden farklı olarak evlat edinme için asıl olan tek bir ilke olarak çıkarlarının üstün tutulması belirtilmiştir. Diğer ilkeler ise bu asıl ilkenin tamamlayıcısı durumunda kabul edilmiştir (Aykaç, 2009).
Sözleşmenin 5. Maddesinde evlat edinmeye yönelik rızanın alınması konusunda hüküm yer almış ve ana ya da babanın rızası, evlat edinenin eşinin rızası ve ayrıca evlat edinilenin sezgin olması durumunda onun da rızası gerektiği belirtilmiştir.
Bazı ülkelerdeki yasalara göre ise (Örneğin Filipinler) “10 yaşından ya da daha büyük çocukların evlat edinilmeleri söz konusu olduğunda, önce çocuğun rızası alınmalıdır. Aynı şekilde çocuk evlat edinecek ailelerin 10 yaşındaki ya da daha büyük çocuğunun ya da çocuklarının bu konudaki rızalarının alınması gerektiğidir” (Hodgkin ve Newell, 1998).
Bu sözleşme ile evlat edinenin 1967 Sözleşmesi’nde 21 ila 35 arasında olan en düşük yaş sınırı 18 ila 30 arasında olmak kaydıyla taraf devletin takdirine bırakılmıştır. Sözleşmede en yüksek yaş sınırını tanımlanmamakla beraber tercihen evlat edinen ve edinilen kişiler arasındaki yaş farkının en az 16 olmasını öngörmüştür (Aykaç, 2009).
2008 Sözleşmesi ile getirilen diğer yenilikler, evlilik birliği dışında doğmuş olan bir çocuğun evlat edinilmesi hususunda sadece annenin evlat edinmeye rıza göstermesinin yeterli olmadığı, babanın da bu hususta rıza beyanında bulunmasının zorunlu olduğu, evlat edinilecek olan çocuğun yaş ve zihinsel bakımdan irade beyanında bulunabilecek olgunluğa sahip olması halinde evlat edinme hususunda onun da iradesinin dinlenilmesi gerektiği, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 14’üncü maddesinde vücut bulan ayrımcılık yasağı ilkesine uygun olarak eşcinsel
63
evliliklerde evlat edinme konusunu taraf devletlerin kendi takdirlerine bırakılması, evlatlık ve ailesine ilişkin bilgilerin gizliliği hususunda daha dengeli bir yapı oluşturulması ile ilgili kararlardan oluşmaktadır (Çörekçi, 2009).
Avrupa Birliğinde Evlat Edinme
Avrupa Birliğine (AB) üye tüm devletlerin ulusal ve uluslararası evlat edinmeye ilişkin düzenlemeleri mevcuttur. Rehber ilkeler evlat edinen kişinin ve evlat edinilen çocuğun evlatlık edinme durumunun beyanı ile ilgilidir. Evlat edinme ile ilgili yerel ön koşullar genellikle evlat edinmedeki en düşük ve en yüksek yaş aralığı, evlat edinen ebeveynle çocuk arasındaki en yüksek yaş farkı, ebeveynin veya ebeveynlerin medeni durumu, eşcinsel çiftlerin evlat edinme imkânları ve bu gibi konuları tanımlamaktadır. Ayrıca, aday ebeveynlerin kendilerinin iyi anne-baba olacaklarını kanıtlamaları adına bir değerlendirme sürecini geçmeleri talep edilmektedir (Ruzik, 2008).
Lammerant and Hofstetter 2007 senesinde yaptıkları araştırma sonuçları Avrupa’nın büyük bir kısmını kapsayan 6 Avrupa ülkesinde gerçekleştirilmiş uluslararası evlat edinmeye ilişkin detaylı bilgi sunmaktadır. İspanya, Fransa, İtalya başta olmak üzere Norveç, İsviçre ve Almanya’nın 2000-2005 senesinde evlat edinmedeki artışa katkıda bulunan temel ülkeler olduğu belirlenmiştir. Belirtilen tarih aralığında sadece İspanya’da gerçekleştiren uluslararası evlat edinen çocuk sayısı, en yüksek orana ulaşarak 3062 den 5423e yükselmiştir. Fransa’da ise bu rakam 2000 senesinde 2971 iken 2005te 4136ya ulaşmıştır. Aynı zaman diliminde Norveç’te yıllık evlat edinme sayı 589’tan 582’ye gerilemesine rağmen bu bile Avrupa’daki uluslararası evlat edinmeye ilişkin en yüksek oranlardan birini oluşturmaktadır. Uluslararası evlat edinme vakaları sayısında gerilemenin yaşandığı diğer ülkeler ise İsviçre (senelik 478 ten 337ye) ve Almanya’dır (878’ten 547’ye).
64
Tablo 1. 1988-2004 Yıllarında Uluslararası Evlat Edinme Sayısının En Yüksek Olduğu Ülkeler
*Ruzik(2008)
ABD’nin uluslararası düzeyde en çok evlat edinen ülke olmasına rağmen, Rusya 14 Aralık 2011 tarihinde kabul edilmiş Dima Yakovleva (Димы Яковлева) isimli yasa ile Rus vatandaşı olan çocukların ABD vatandaşları tarafından evlat edinilmesini yasaklamış bulunmaktadır (ria.ru).
Uluslararası düzeyde evlat edinilmiş çocukların çoğunun 5 yaşın altında olduğu bilinmektedir. Sadece İsviçre verileri beş yaşından küçük çocuklar, son yıllarda bütün ülkeler arası evlat edinme oranının yüzde 40'ından daha az bir kısmını oluşturduğunu göstermektedir. Bu ise hem evlatlığa veren ülkelerin konu ile ilgili
ÜLKE 1988 1998 2001 2003 2004 ABD Fransa İtalya Kanada İspanya İsveç Almanya Hollanda İsviçre Norveç Danimarka Belçika Avustralya Finlanda 9 120 2 441 2 078 232 93 1 074 875 577 492 566 523 662 516 78 15 774 3 777 2 233 2 222 1 487 928 922 825 686 643 624 310 245 181 19 237 3 094 1 797 1 874 3 428 1 044 798 1 122 457 713 631 255 289 218 21 616 3 995 2 772 2 181 3 951 1 046 674 1 154 366 714 522 281 278 238 22 884 4 079 3 398 1 955 5 541 1 109 506 1 307 557 706 528 470 370 289 Toplam 14 Ülke 19 327 30 801 34 870 39 696 43 699
65
politikaları ve prosedürleri, hem de aday ebeveynlerin tercihlerine bağlıdır. Ayrıca Çin, Hindistan, ve Vietnam gibi ülkelerin uluslararası evlat edinme için Batı Avrupa ülkelerine daha çok kız çocukları, Rusya, Ukrayna, Güney Afrika ve Fas gibi ülkelerin ise daha çok erkek çocukları istedikleri belirtilmiştir (ENNOC,2006).
Birleşik Krallık gibi uluslararası evlat edinmenin çok pahalıya mal olduğu ve de ülke içi evlat edinme prosedürlerinin diğer ülkelere göre çok daha kolay olduğu ülkelerde ise evlat edinme belirtilen nedenlerden dolayı ülke içi evlat edinme daha çok teşvik edilmektedir (Ruzik, 2008).
Tablo 2. Seçilmiş AB Ülkelerinin En Fazla Evlat Edindikleri Ülkeler (2004)
Evlat Edinilen Ülke Evlat Edinen Ülke
Almanya Fransa İsveç
Brezilya 16 92 3 Çin 491 497 Etiyopya 1 390 26 Güney Afrika 23 4 40 Güney Kore 42 121 Haiti 35 507 Hindistan 4 13 46 Kolombiya 47 314 71 Letonya 105 1 Madagaskar 292 Mali 79 Nepal 27 32 1 Polonya 9 36 21 Rusya 149 445 53 Tayland 26 87 27 Ukrayna 56 126 13 Vietnam 14 363 6 *Ruzik(2008)
66
Türkiye’de Evlat Edinme
Türkiye’de evlat edinme işlemleri:
Türk Medeni Kanunun 305’den 320’ye kadar maddeleri,
Çocukların korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun,
Küçüklerin Evlât Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük,
Bu mevzuat ve işleyişe yönelik olarak hazırlanan genelge ve dağıtımlı yazılar kapsamında yürütülmektedir. Ülke içi evlat edinmelerde evlât edinmelerde aracılık faaliyetleri “Aracı Kurum” yetkisi ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülür. Ülkelerarası evlât edinme işlemleri “Merkezi Makam” yetkisi ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü Aile Yanında Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülür.(Lahey Ülkelerarası Evlat Edinme Sözleşmesi gereği ülkelerarası evlat edinme işlemlerini yürütmekten sorumlu tek yetkili merkezi makam olarak) (cocukhizmetleri.gov.tr).
Ülkeler arası evlât edinme işlemleri Lahey Sözleşmesi çerçevesinde gerçekleştirilmekle birlikte Türkiye’de evlât edindirilecek çocuk sayısının yeterli olmaması dolayısı ile SHÇEK Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen işlemlerle 2003 yılında 2 ABD ve 1998 yılında bir Alman aile Türkiye’den çocuk evlât edinmiştir. (Türkiye İkinci Ve Üçüncü İlerleme Raporu, 2009)
67
Tablo:3
Yıllar İtibariyle SHÇEK Genel Müdürlüğünce Evlat Edindirilme Hizmetinden Yararlandırılan Çocuk Sayısı
YILLAR KIZ ERKEK TOPLAM
2000 202 265 467 2001 244 271 515 2002 91 94 185 2003 195 230 425 2004 218 242 460 2005 302 313 615 2006 195 206 401 Genel Toplam 1447 1621 3068
* Türkiye İkinci Ve Üçüncü İlerleme Raporu EK (2009).
Evlat Edinme Koşulları
Küçüğün, evlât edinen tarafından en az bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması,
Ayırt etme gücüne sahip olan küçüğün rızasının alınması, Küçüğün ana ve babasının rızasının bulunması,
Küçüğün vesayet altında olması halinde, Türk Medenî Kanununun 397. maddesinde öngörülen vesayet dairelerinin izninin alınmış olması,
Eşlerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya her ikisinin de otuz yaşını doldurmuş bulunmaları,
Evlât edinmek isteyen ve evli olmayan kişinin otuz yaşını doldurmuş bulunması,
68
Eşlerden birinin, diğerinin çocuğunu evlât edinebilmesi için en az iki yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş bulunması zorunludur.
Ayrıca evlat edinmek üzere başvurmak isteyen yerleşim yeri Türkiye’de olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, yerleşim yerlerindeki İl Müdürlüklerine, yerleşim yeri yurt dışında olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile yabancı ülke vatandaşları, kabul eden Devletin merkezi makamına, Türkiye’de bir yıldan fazla süreyle oturma izni almış yabancı ülke vatandaşları, Merkezi Makama gönderilmek üzere bulundukları yerin İl Müdürlüğüne yazılı başvuruda bulunurlar. Evlat edinmek isteyenlerin şahsen ve yazılı olarak başvurmaları gerekir. Eşlerin evlât edinmek istemesi halinde başvuruda her ikisinde birlikte bulunması gerekmektedir.
Evlât edinmek üzere başvuran kişi veya eşlerden istenen belgeler: Nüfus müdürlüğü tarafından düzenlenen nüfus olayı kayıt örneği,
Başvuran ve birlikte yaşadığı aile fertlerinin 25/5/2005 tarihli ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu kapsamında yer alan silinmiş kayıtlar da dâhil sabıka kayıtları,
Mal varlığını, gelir ve sosyal güvenlik durumunu gösterir belgeler,
Kimlik Paylaşımı Sisteminden belge üretebilen muhtarlıklardan veya nüfus müdürlüklerinden alınacak yerleşim yeri belgesi,
Öğrenim durumunu gösterir belge,
Fiziksel, zihinsel ve ruhsal bir engelinin, sürekli bakımı gerektiren, bulaşıcı veya süreğen bir hastalığının bulunmadığını, ayrıca alkol veya uyuşturucu madde bağımlısı olmadığını belirten sağlık kurulu raporu,
Türkiye’de yaşayan yabancı ülke vatandaşlarından veya yurt dışında yaşayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından oturma izin belgesi ve küçüğün kabul eden ülkeye girmesine ve orada sürekli ikametine izin verildiğine veya verileceğine dair belge.
69
Yaş Sınırlılığı İle İlgili Talepler
Evlât edinecek kişi veya eşlerin, evlât edinilenden en az on sekiz yaş büyük olması,
Evlat edinen ile edinilen arasında en fazla 40 yaş fark olması, Ülkelerarası Evlat Edinmenin Şartları
Ülkelerarası kapsamda yer alan dosyalar Lahey Ülkelerarası Evlat Edinme Sözleşmesi gereği değerlendirilmektedir. Sözleşme gereği küçük ancak kendi Ülkesinde evlat edindirilemediği takdirde ülkelerarası bir evlat edinme söz konusu olabilmektedir.
Türkiye’de evlat edinmek üzere ailelerin sırada beklemesi nedeniyle bu kapsamda genellikle süreğen sağlık sorunları, engelleri ve bebek grubunun dışında 5 yaş ve üzeri olup genellikle erkek ya da kardeşleri olan çocuklar yer almaktadır.
Türkiye’de ikamet eden ve aynı zamanda bir başka ülkenin vatandaşlık hakkına sahip olan ya da Türk vatandaşı ile evli olan yabancı ülke vatandaşları hakkında evlat edinmenin vatandaşı olunan ülkede tanınıp tanınmayacağına ilişkin olarak Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından ülkelerarası işlem gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de ikamet eden yabancı ülke vatandaşlarının sabıkaları olmadığını gösterir belgelerinin vatandaşı oldukları ülkeden kendileri tarafından temin edilmesi gerekmektedir.
Azerbaycan Cumhuriyetinde Evlat Edinme
Azerbaycan Cumhuriyetinde evlat edinme işlemleri Azerbaycan Cumhuriyeti Aile Kanunu'nun 117-135. maddeleri ve Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun 20.09.2000 tarihli, 172 numaralı karar ile düzenlenmektedir (edu.gov.az).
Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Kanununa göre evlat edinmek için ilk önce evlat edinmek isteyen bireyler ikamet ettikleri yerin yürütme organlarına başvurarak, kendisi ile ilgili detaylı bilgi vermeleri (sağlık durumları, maddi gelirleri vb.) gerekmektedir. Gerekli belgeler temin edildikten sonra yürütme organı tarafından ailenin değerlendirilmesi yapılır ve ilk rey sunulur. Evlat edinmede 3
70
yaşına kadar olan çocuklar kaydı Sağlık Bakanlığı tarafından, 3-18 yaş aralığındaki çocukların kaydı ise Eğitim Bakanlığı tarafından gerçekleştirilir. Aile çocukla iletişim kurar, sorun yaranmadığı takdirde mahkemeye başvuru yapılır. Mahkeme tarafların haklarını göz önünde bulundurarak, evlat alma hakkında karar kabul eder. Çocukların evlat verilmesi mahkeme ile çocuk evlat verildikten sonra sona erir.
Azerbaycan'da uluslararası evlat edinme konularından ise Aile, Kadın ve Çocuk Sorunları Devlet Komitesi sorumludur ve Komite ülkelerarası Lahey Sözleşmesi uyarınca Merkezi Yetkili Makam statüsü taşımaktadır (Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Kararı, 2000).
Ülkede evlat edinme ile ilgili durum Tablo 4 de belirtilmiştir.
Tablo 4: Evlat edinme Ve İptali
2006 2007 2008 2009 2010 Evlatlığa alınan çocukların sayı, toplam 929 972 844 845 798
1 yaşa kadar Kız çocukları 156 77 197 104 216 120 198 112 204 113 1-5 yaş Kız çocukları 384 180 413 148 299 144 370 171 330 165 6-10 yaş Kız çocukları 189 78 211 81 173 73 162 71 148 70 11-17 yaş Kız çocukları 200 74 151 64 153 63 115 35 116 56 Evlatlığa alınması kararı iptal edilmiş çocuklar 50 73 100 62 59
1 yaşa kadar Kız çocukları - - 1 1 1 1 1 - 3 2 1-5 yaş Kız çocuğu olanlar 7 3 11 2 14 5 3 1 3 2 6-10 yaş Kız çocuğu olanlar 14 7 18 5 32 15 8 2 4 3 11-17 yaş Kız çocuğu olanlar 29 10 43 13 53 20 50 18 49 23 *scfwca.gov.az
71
Aile Mecellesinin 120. maddesine göre, her iki cinsiyetten olan olgunluk yaşına gelmiş bireyler evlat edinen taraf olabilir. Ancak mahkeme tarafından faaliyet yeteneği olmayan veya sınırlı faaliyet yetenekli olduğu hesap edilen, mahkeme tarafından ebeveynlik haklarından mahrum edilmiş veya ebeveynlik hakları sınırlandırılmış, kanunla üzerine konulan görevi uyulmadığı için kayyum veya himayeci görevlerinin uzaklaştırılmış, önceleri mahkeme tarafından suçlu bilinerek bu hakkı iptal edilmiş, sağlık sorunları yüzünden ebeveynlik görevlerini gerçekleştiremeyen kişiler evlat edinemez. Evlat edinen kişi ile evlatlığa alınan çocuk arasındaki yaş farkının en az 16 olması gerekmektedir (Aile Mecellesi, 1999). Kimler Evlat Edinebilir
Azerbaycan Cumhuriyeti Aile Mecellesinin 120.1. Maddesine esasen aşağıdaki durumlar istisna olmakla her iki cinsiyetten olan yetkinlik yaşına gelmiş insanlar